Κοιτάζοντάς τις νιώθεις την αλμύρα της θάλασσας στο δέρμα. Οχι με τον τρόπο που έχεις συνηθίσει –της ανάτασης, του καλοκαιριού, της ξεγνοιασιάς. Στέκεσαι αμήχανος, ενοχικός, αποφασισμένος να ενεργοποιηθείς στο τέλος, απέναντι σε αυτές τις φωτογραφίες που αποκαλύπτουν το ταξίδι επιβίωσης των προσφύγων. Η ζωή και ο θάνατος σε ένα κάδρο, τη στιγμή που κλάσματα δευτερολέπτου χωρίζουν το ένα από το άλλο.

Oι 140 φωτογραφίες παρουσιάζονται ως τις 29 Μαΐου στην έκθεση «Το Ταξίδι. Μετακινούμενοι πληθυσμοί» στο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς.  Χωρίζονται σε τρεις διαφορετικές θεματικές ενότητες, κάθε μία εκ των οποίων χαρακτηρίζεται από ένα κυρίαρχο συναίσθημα. Η πρώτη ενότητα με τον τίτλο «Είσοδος» (Λέσβος Κως, Σάμος, Χίος, Οινούσες) κυριαρχείται από τον φόβο. Αναλογιστείτε πώς πολλοί από τους πρόσφυγες δεν γνωρίζουν καν να κολυμπούν, βλέπουν για πρώτη φορά θάλασσα και οι αντιδράσεις τους είναι ακραίες.

Η δεύτερη ενότητα έχει τίτλο «Παραμονή» (κέντρα κράτησης, κέντρα προσωρινής φιλοξενίας, Πλατεία Βικτωρίας, καταυλισμοί) κυριαρχείται από τα αισθήματα αγωνίας και αναμονής. Και η τρίτη ενότητα, με τίτλο «Εξοδος» (Ειδομένη) κυριαρχείται από το συναίσθημα της ελευθερίας που ήδη μοιάζει να είναι τόσο κοντά.

Η αλήθεια είναι πως αυτή η έκθεση κυριαρχείται από τα συναισθήματα. Συναισθήματα που αποτυπώνονται χωρίς καμία προσπάθεια αλλά παρόλα αυτά με μεγαλειώδη τρόπο στις φωτογραφίες: ένα χέρι που απλώνεται για να σώσει και ένα άλλο για να σωθεί, μάτια που βυθίζονται σε ένα βαθύ σκοτάδι, στόματα που σχηματίζουν κραυγές, σώματα που προσπαθούν να σηκωθούν, να πατήσουν στη γη, σώματα που στριμώχνονται στη διαδικασία της ταυτοποίησης. Και είναι στις φωτογραφίες των οκτώ φωτορεπόρτερ σαν μέσω της ταυτοποίησης να χάνουν τελικά κάθε ίχνος προσωπικής ταυτότητας αυτοί οι κατατρεγμένοι ταξιδιώτες.

Δεν είναι εύκολη η θέαση της έκθεσης αυτής. Είναι σκληρή αλλά και καθηλωτική. Σε ξεβολεύει. Είναι μια σπρωξιά που σε κάνει να ξυπνήσεις από τον λήθαργο. Και αυτός είναι ένας από τους στόχους των διοργανωτών. Κυρίως της οργάνωσης «αλληλεγγύη-SolidarityNow» που υπό την προεδρία του Στέλιου Ζαββού και τη γενική διεύθυνση του Επαμεινώνδα Φαρμάκη έχουν συμβάλει καθοριστικά στην υποστήριξη των προσφύγων. Από τη φιλοξενία τους σε οικογένειες (700 πρόσφυγες έχουν ήδη μπει σε αυτό το πρόγραμμα) μέχρι την επεξεργασία τρόπων ενσωμάτωσής τους στην κοινωνία.

Αλλωστε ο κ. Ζαβός με απόλυτο τρόπο δήλωσε πως «οι μεταναστευτικές ροές αποτελούν υπαρξιακή απειλή για τη δομή της Ευρώπης και τον κοινωνικό ιστό της Ελλάδας». Τόνισε πως είναι απαραίτητο να γίνει σωστή ενσωμάτωση των μεταναστών και των προσφύγων, αφού «χωρίς την ένταξή τους στον κοινωνικό ιστό υπάρχει ο κίνδυνος της γκετοποίησής τους με αποτέλεσμα οι επόμενες γενιές να αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνική δομή. Οι φωτογραφίες μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα». Πρόσθεσε πως εφεξής η ιδιωτική πρωτοβουλία θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση του Προσφυγικού.

Οι φωτογράφοι που συμμετέχουν στην έκθεση είναι οι: Γιάννης Μπεχράκης και Αλκης Κωνσταντινίδης (που πρόσφατα βραβεύθηκαν με το βραβείο Πούλιτζερ στην κατηγορία «Εκτακτη Επικαιρότητα»), Γιώργος Μουτάφης, Αγγελος Τζωρτζίνης, Enri Canaj, Μυρτώ Παπαδοπούλου, Ορέστης Σερέφογλου, Χλοη Κριθαρά-Devienne.  Πολλοί εξ αυτών, συνοδεύουν τις φωτογραφίες με περιγραφές για τη στιγμή που τις τράβηξαν, αποκαλύπτοντας απίστευτες ανθρώπινες ιστορίες.

Σε μια φωτογραφία, μια γυναίκα με μαντήλα, κάθεται γαλήνια στην ακρογιαλιά και νομίζεις πως θαυμάζει το ηλιοβασίλεμα. Κι όμως, ο Γιάννης Μπεχράκης γράφει πως πλησιάζοντας συνειδητοποίησε πως αυτή η γυναίκα από την Παλαιστίνη που καθόταν σε μια ακτή στην Κω, ήταν τυφλή. «Είμαι ιδιαίτερα ευαίσθητος με τους τυφλούς» σημειώνει. Και πώς να μην είναι. Είναι οι μόνοι άνθρωποι στους οποίους δεν μπορεί να απευθυνθεί. Αυτός που αγαπά να λέει στο κοινό «είμαι τα μάτια σας» και στους κατατρεγμένους «είμαι η φωνή σας». Για να προσθέσει «Σημασία έχει το μήνυμα. Εγώ είμαι ο μεσάζων… Εδώ και 30 χρόνια λέω στον κόσμο τι συμβαίνει. Είμαι αυτός που σας λέει τι συμβαίνει για να μην λέτε πως δεν ξέρατε…»

Την ώρα που το κοινό της Αθήνας βλέπει τις 140 φωτογραφίες στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Μπενάκη, μαζί με τις ζωγραφιές παιδιών που περιγράφουν όσα ζούσαν στη χώρα τους πριν το μεγάλο ταξίδι αλλά και το ντοκιμαντέρ του Χρόνη Πεχλιβανίδη «Refugee Highway», ένας εκ των συμμετεχόντων, ο Γιώργος Μουτάφης δεν βρίσκεται στην Αθήνα. Βρίσκεται σε ένα πλοιάριο στη Μεσόγειο, κοντά στη Λιβύη και καταγράφει τα κύματα φυγής από τη Λιβύη και την Αίγυπτο, βλέποντας ανθρώπους «που ταξιδεύουν με εισιτήριο την ίδια τους τη ζωή» όπως ανέφερε στο μήνυμα που έστειλε με αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης. Τίποτα δεν έχει τελειώσει. Είμαστε θεατές ενός δράματος σε πλήρη εξέλιξη. Τι θα κάνουμε για να το σταματήσουμε;

Περπατώντας στην αίθουσα όπου φιλοξενείται η έκθεση, νιώθεις σαν να βουτάς στη θάλασσα. Το υγρό στοιχείο κυριαρχεί στις εικόνες, στους τοίχους. Μαζί κυριαρχούν το εκτυφλωτικό πορτοκαλί χρώμα των σωσιβίων, τα λευκά σεντόνια που καλύπτουν τα άψυχα σώματα όσων δεν τα κατάφεραν, οι ασημένιες ισοθερμικές κουβέρτες που τυλίγουν ενήλικες και παιδιά σαν να είναι ζωντανά τάματα σε έναν άγνωστο θεό.

Αν νομίζατε ότι έχετε διαβάσει τα πάντα για το Προσφυγικό, βλέποντας αυτές τις 140 φωτογραφίες θα νιώσετε σαν να μαθαίνετε τα πάντα από την αρχή, να τα μαθαίνετε σωστά, όπως έγιναν. Και είναι, από αυτή την επίσκεψη και μετά είναι αδύνατο να μείνετε αποστασιοποιημένος.

Ιnfo
To ταξίδι. Μετακινούμενοι πληθυσμοί
Μουσείο Μπενάκη, οδός Πειραιώς
19 με 29 Μαΐου

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News