1. Η κλιματική κρίση είναι εδώ. Οι επιπτώσεις της είναι ορατές, σε πολλές περιπτώσεις ολέθριες. Δεν είναι «σύμπτωση» οι πολλές και μεγάλες πυρκαγιές, σε σχεδόν όλες τις γωνιές του Πλανήτη. Πρέπει να αποδεχτούμε αυτήν την πραγματικότητα, να προσαρμοστούμε και να οργανωθούμε υπεύθυνα και στοχευόμενα. Αυτή είναι και η κατευθυντήρια γραμμή της ΕΕ, που παρέχει τεχνογνωσία και υποστήριξη. Αρκεί να το θέλουν, και να το ζητήσουν τα κράτη-μέλη.

2.Το διαχειριστικό μας κέντρο. Έγινε μια νέα αρχή πέρυσι, αλλά θέλει χρόνο, πολιτική βούληση και άξια στελέχωση για να μπορεί να αντιμετωπίσει καταστάσεις ακραίες, σαν και αυτές φέτος. Ξεκινάμε λοιπόν με την παραδοχή ότι δεν στήνονται μέσα σε 1-3 χρόνια μηχανισμοί Πολιτικής Προστασίας και συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων φορέων για θέματα πυρκαγιών. Μιλήσαμε με αξιωματούχους στην ΕΕ που καταγίνονται εδώ και χρόνια με αυτούς τους μηχανισμούς. Μας είπαν ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης, ακόμα και οι πιο μεγάλες όπως η Γαλλία και Γερμανία, είναι ακόμα σε «υπό διαδικασία εξέλιξη» (ongoing process)», για να στήσουν Κέντρα Επιχειρήσεων που να ανταποκρίνονται στις μεγάλες προκλήσεις. Εμείς ξεκινήσαμε πιο αργά, πέρυσι. Μπήκαν τα πράγματα σε μια σειρά, και δόθηκε μια κατεύθυνση στο τεράστιο θέμα της διαχείρισης κλιματικών κρίσεων.

Αποδείχθηκε ότι ήταν θετικό που ανατέθηκε το project αυτό στον κύπριο πολιτικό Χρήστο Στυλιανίδη. Ως πρώην Επίτροπος της ΕΕ σε πόστο που είχε να κάνει κατεξοχήν με μεγάλες κλιματικές και ανθρωπιστικές κρίσεις (πχ, η πολύ σοβαρή υγειονομική κρίση στην Αφρική με τον Έμπολα), απέκτησε πολύτιμη τεχνογνωσία αλλά και πιο πολύτιμες ακόμα επαφές. Ήταν δικό του πνευματικό παιδί η υπηρεσία RescEU, ενός μηχανισμού έμπρακτης αλληλεγγύης μεταξύ των Κρατών Μελών. Που μόλις ζητηθεί βοήθεια, φτάνει πολύ γρήγορα κι από πολλά κράτη – αναλόγως της μορφής του προβλήματος.

Και όταν ανέλαβε το εδώ, το νέο Υπουργείο χρηματοδοτήθηκε από την DG Reform (που είναι η μεταρρυθμιστική Αρχή της ΕΕ), ακριβώς για να οικοδομηθεί σωστά ως Υπουργείο-πρότυπο  και να γίνει ορθή αντιμετώπιση της κρίσης. Ένα από τα πρώτα πράγματα που έγιναν ήταν η διασύνδεση της επιστημονικής τεκμηρίωσης με τις ίδιες της επιχειρησιακές αποφάσεις. Επίσης, αρχικός, και διαρκής πλέον στόχος ήταν και παραμένει το κτίσιμο μιας «Εθνικής Βάσης Δεδομένων»  Θέλει όμως και αυτό κάποια χρόνια, περίπου 7 μας είπαν, για να στηθεί και να τροφοδοτηθεί όλο αυτό.
Για τα τεχνολογικά μέσα, πάλι δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Πρέπει να κτίσουν αλγόριθμους. Πήγε πέρυσι η Vodafone στην Πάρνηθα να τοποθετήσει σχετικές κεραίες, και απέτυχε. «Πρέπει να βάλουμε κάμερες, να στηθεί αλγόριθμους», επαναλάμβανε εμφατικά τεχνικός από το Υπουργείο με τον οποίο μιλήσαμε. Είναι και αυτό λοιπόν «εν εξελίξει».

3. Η διαχείριση των δασών. Την ευθύνη τώρα έχει το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Υπάρχει όμως μια σύγχυση εδώ: Μεταφέρθηκαν τα δάση στην Πυροσβεστική, αλλά όχι και η πρόληψη. Από την αρχή της λειτουργίας του νέου Υπουργείου τέθηκε, σαν οδηγός ας πούμε, το τρίπτυχο Πρόληψη – Προετοιμασία – Ετοιμότητα. Αυτό, πρέπει να συνεχιστεί, αλλά και με την ενδυνάμωση του ρόλου των δασικών υπηρεσιών, οι οποίες τώρα είναι εντελώς αποψιλωμένες. Με το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό τους είναι αδύνατον να επιτελέσουν τον ρόλο τους.
(Σημείωση: Το 1998 η ευθύνη για τις πυρκαγιές έφυγε από τα δασαρχεία και ανατέθηκε στην Πυροσβεστική. Ο Στυλιανίδης πέρυσι  γύρισε όλη την Ελλάδα με τον Αμυρά του Υπουργείου Περιβάλλοντος, και απ’ ότι μάθαμε κατάφεραν τότε να φέρουν τους δασικούς κοντά στο επιχειρησιακό πλάνο του Υπουργείου. Χρειάζονται όμως σοβαρές νομοθετικές αλλαγές για την διαχείριση των δασών).

4. Πρόληψη. Μεγάλο κεφάλαιο, πολλή συζήτηση, ενίοτε και θορυβώδης, εξ ού και επιφανειακή. Πέρυσι το 2022, και τώρα το 2023, με budget για πρόληψη περίπου στα 120-150 εκατ., (πρώτη φορά τόσο μεγάλο στην Ελλάδα), έγινε δουλειά. Για δασικούς δρόμους, αντιπυρικές ζώνες, γενικά για διαχείριση δασών. Αυτό, με καθυστέρηση 50 ετών. Ως τώρα, την «δουλειά» της πρόληψης έκαναν, αλλά με φυσικό τρόπο, τα πρόβατα, τα γίδια, οι κτηνοτρόφοι κλπ… Δεν υπήρχαν τα λεφτά, και μάλλον δεν ενδιαφέρθηκε και κανείς να πιέσει ή να ψάξει να τα βρει.

Γνωρίζουμε ακόμα ότι αυξήθηκε για την πρόληψη και το κονδύλι στους Δήμους, που όμως δεν ανταποκρίθηκαν όσο έπρεπε. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση γενικά, όσον αφορά τη δράση και προσφορά της  στη πρόληψη και διαχείριση, όπου μπορεί, μεγάλων κρίσεων από καιρικά φαινόμενα, έχει «σοβαρά θέματα».

Πόσα χρόνια χρειάζονται για να φτάσουμε σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο πρόληψης μέσα από την διαχείριση των δασών; Πολλά. Και απαιτείται επίσης ένα μεγάλο κονδύλι γύρω στα 7-10 δις, αλλά οι σχετικές δράσεις πρέπει να γίνονται και να χρηματοδοτούνται κάθε χρόνο. Να μην αρχίζει δηλαδή κάτι, και να εγκαταλείπεται στη συνέχεια.  Το κτίσιμο ενός κεντρικού Φορέα Διαχείρισης δεν ολοκληρώνεται σε έναν χρόνο. Πρώτον, γιατί η αγορά δεν το αντέχει. Και δεύτερον γιατί η Ελλάδα δεν έχει το  ανθρώπινο δυναμικό που χρειάζεται. Εδώ δεν μπορεί να βρεις ανθρώπους να δουλέψουν στα ξενοδοχεία, θα βρεις πχ ρετινοπαραγωγούς; Που μάλιστα είναι πια και ελάχιστοι; Τελειώνουν!.

Αυτά τα δις που χρειάζονται, πού θα τα βρούμε; Από το Ταμείο Ανάκαμψης, μας λένε.  Ένα μεγάλο μέρος μπορεί να καλυφθεί με ευρωπαϊκά λεφτά.

Τέλος, όσοι  λένε ότι «η πρόληψη πρέπει να ξεκινήσει άμεσα» και ότι αυτή θα λύσει το περίπου 70% του προβλήματος των πυρκαγιών, αερολογούν. Είπαμε: πρέπει να πάνε μαζί, πακέτο, η πρόληψη με την καταστολή και την ετοιμότητα – αυτό το τρίπτυχο, που λέγαμε πριν.

Για παράδειγμα, μερικά από τα εναέρια μέσα που έχουμε αποκτήσει από την αρχή που  άρχισε να στήνεται το νέο Υπουργείο, χρησιμοποιούνται και ως προληπτικά εργαλεία – air surveillance (εναέρια επιτήρηση).  Με αυτά, προλαβαίνουμε τις 9,5 από τις 10 πυρκαγιές που ξεσπάνε, και μάλιστα στο πρώτο 20λεπτο, όπως μς είπαν έμπειροι επιχειρησιακοί παράγοντες του Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας.

5. Εναέρια μέσα. Η Ελλάδα έχει τώρα τα πιο πολλά απ’ όσα είχε ποτέ.. Τα 10 από τα 35 Έρικσον που πετάνε παγκοσμίως είναι εδώ. Αποκτήθηκαν από την προηγούμενη διοίκηση του Υπουργείου, και μάλιστα τα 2 με λεφτά της ΕΕ. Ο Στυλιανίδης έφερε τα Canadair, με άκρες που είχε στην ΕΕ όπου ήταν Επίτροπος για RescEU, και ολοκλήρωσε την συμφωνία λίγο πριν φύγει από το Υπουργείο. Η Ελλάδα θα είναι η πρώτη χώρα που θα παραλάβει το πρώτο Canadair τύπου DHC-515 που θα παραχθεί.

6. Πυροσβέστες. Ο φετινός «άγριος φόρτος» από τις πυρκαγιές, άνοιξε τη συζήτηση για προσλήψεις κι άλλων πυροσβεστών. Δεν χρειαζόμαστε, λένε οι γνωρίζοντες. «Πήραμε 600 δασοκομμάντος οι οποίοι σκίζουν. Εν ανάγκη θα πάρουμε κι άλλους. Όχι επειδή το ζητούν όσοι δεν κατέχουν», είπαν. Η ουσία είναι ότι από τότε που εφαρμόστηκε

Στο Υπουργείο ο νέος θεσμός του prepositioning, δηλαδή της Προεγκατάστασης Πυροσβεστών,  που και αυτό είναι συστατικό του RecEU,  επιχειρησιακά, στο πεδίο, έχει ενισχυθεί πολύ η Ελλάδα. Είναι εγκατεστημένοι εδώ, για πάνω από έναν μήνα, 204 Ευρωπαίοι πυροσβέστες από 6 χώρες (Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Νορβηγία, Ρουμανία και Φινλανδία), και συμμετέχουν στο επιχειρηματικό μέρος από νωρίς. Είναι διαφορετικό αυτό από το να κάνεις επείγον αίτημα, μέσω του RescEU για να σου έρθουν πυροσβεστικές δυνάμεις εκτάκτως σε δύο ημέρες.

Για τους εθελοντές. Βοηθούν, ναι. Έχει όρια όμως ο εθελοντισμός. Εκτός αν πάς στο γερμανικό ή αυστριακό μοντέλο. Δεν μπορούμε. Και όλοι ξέρουμε γιατί. Δεν θα δουλέψει γιατί εδώ, ό,τι γίνεται, γίνεται ad hoc, επί τούτου. Πρέπει πρώτα να κτιστεί το σύστημα, και έπειτα να έρθει και να κουμπώσει ο εθελοντισμός.

7. Γενικά. Πρέπει να διατηρηθεί η πορεία που πήραν τα πράγματα από την αρχή που στήθηκε το νέο αυτό Υπουργείο, ώστε όποιος και αν είναι την κυβέρνηση να έχει πράγματι ένα Υπουργείο πρότυπο. Πρέπει να οριστούν αρμοδιότητες, να περιοριστεί η επικάλυψη, να τακτοποιηθεί το θέμα με τα δάση και, κτίζοντας Εθνική Βάση Δεδομένων, να συνεχίσουμε να βάζουμε θεμέλια που θα πάρουν χρόνο, αλλά θα έχουν διάρκεια.

8. Συμπέρασμα. Αν κάτι πήγε λάθος φέτος, αυτό εντοπίζεται κυρίως στην διαχείριση της κρίσης, και λιγότερο στο μέγεθός της. Το συγκεκριμένο Υπουργείο έχει ένα ευρύ πεδίο ευθύνης, με ανθρώπινο δυναμικό πολυεπίπεδο. Ο συντονισμός είναι καίριας σημασίας. Πάνω απ’ όλα πρέπει να ταιριάξει η χημεία μεταξύ εκείνων σε πιο επιτελικούς ρόλους. Υπάρχει λοιπόν η αίσθηση, που επιβεβαιώνεται και εκ των πραγμάτων, πως αυτή η χημεία στην τωρινή αντιπυρική περίοδο δεν δούλεψε. Δεν απέδωσε η ομάδα στο «χειρουργείο», και υπήρξαν απώλειες…

Πέρυσι, αντίθετα, δούλεψε πολύ καλά, ιδίως στις δύο πολύ μεγάλες πυρκαγιές, στη Δαδιά και στην Πεντέλη. Και στα δύο μέτωπα, η επιτελική ομάδα ήταν παρούσα. Επί πολλές μέρες. Μέσα στη φωτιά, ιδίως στον Έβρο. Απλή η συνταγή σε τέτοιες κρίσεις:  Όταν ο πυροσβέστης σε βλέπει και σε νοιώθει δίπλα του, εκεί που θα πάρει την επιχειρησιακή του απόφαση θα ξέρει ότι ο Υπουργός ή και ο Προϊστάμενος του εκεί, είναι συνυπεύθυνοι, δηλαδή θα τον καλύψουν.  Τον «απελευθερώνουν» για να πάρει τις αποφάσεις του. Ανεβαίνει το ηθικό του. Ενισχύεται η αμεσότητα στην αντίδραση.

Σύγκριση της πυρκαγιάς της Πεντέλης πέρυσι, με αυτήν φέτος στον Κουβαρά στα Δερβενοχώρια.

Στην Πεντέλη, μέσα σε θυελλώδεις ανέμους, ξέσπασε πυρκαγιά στις 6.30-7.00 το δειλινό, που είναι ίσως η πιο δύσκολη στιγμή για πυρκαγιές, γιατί ουσιαστικά χάνεις τα εναέρια μέσα που δεν πετούν βράδυ. Έπειτα, υπήρχαν αποθέματα οξυγόνου στο  νοσοκομείο της Πεντέλης – κίνδυνος μεγάλος σε περίπτωση που έφτανε εκεί η φωτιά.  Και υπήρχε εκεί πολύ πιο πυκνό αστικό δίκτυο, Νταού, Ντράφι, Παλλήνη, Ανθούσα, Διώνη, Δασαμάρι, κλπ.

Άρα, γιατί πήγαν όλα καλά τότε, υπό τόσο δύσκολες συνθήκες; Απηύθυνα το ερώτημα σε ανθρώπους που επιχείρησαν εκεί.

Κατ’ αρχάς, είναι σημαντικό ότι εστάλησαν εκείνο το βράδυ περίπου 92.000 μηνύματα 112, χωρίς να δημιουργηθεί κανένα μποτιλιάρισμα στους δρόμους. Σωστή διαχείριση. Αυτό πιστώνεται και στους πυροσβέστες, όπως και στον τότε Υφυπουργό του Υπ. Προστασίας, αντιστρατηγο έ.α. Λευτέρη Οικονόμου, που ήξερε το αντικείμενο, ήταν επί τόπου, όπως όλη η ηγεσία, και συντόνιζε τα πεδία της δικής του αρμοδιότητας.

Φέτος, στον Κουβαρά και στην Σαρωνίδα δεν λειτούργησαν έτσι τα πράγματα. Εκεί, εξελισσόταν η πυρκαγιά. Δεν είχε ποτέ όμως, μου είπαν, πιθανότητα να φουντώσει και να γίνει αυτό που οι πυροσβέστες λένε megafire. Εκεί, δεν υπήρχαν δασικές εκτάσεις, μόνο κάτι πουρνάρια, ούτε καν άνθρωποι.

Δηλαδή, ενώ η εκκένωση στην Πεντέλη μέσα στο βράδυ και με φοβερά αντίξοες συνθήκες έγινε κανονικά, χωρίς πρόβλημα, εκεί στον Κουβαρά και στην Σαρωνίδα, ενώ έπρεπε να είναι εκεί επίγειες δυνάμεις και πυροσβέστες κοντά στα σπίτια, ώστε να προλάβουν να μην καούν (το πέτυχαν αυτό σε μεγάλο βαθμό), αλλά ήταν μπλοκαρισμένοι εκεί πολλοί δρόμοι, και δεν είχαν εύκολη πρόσβαση.  Καθυστερούσαν να φτάσουν τα οχήματα, αλλά δεν φταίει η Πυροσβεστική γι αυτό.

Το μπλοκάρισμα όμως, δημιούργησε έναν πανικό στο σύστημα. Μάθαμε ότι μέσα σε αυτόν τον χαμό, υπήρχαν άνθρωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης που έπαιρναν τηλέφωνο βουλευτές και άλλους πολιτικούς, και τους ζητούσαν  να παρέμβουν ώστε να πάνε εκεί εναέρια μέσα. ‘Έτσι και έγινε! Κάτι που, κατά την άποψη πολλών με τους οποίους μίλησα, ήταν άστοχο και αχρείαστο. Δεν είχαν ειδικό ρόλο εκεί τα πτητικά μέσα, διότι δεν υπήρχε δάσος. «Δεν δεσμεύεις εναέρια μέσα για να σβήσεις φωτιά που απειλούσε μερικά σπίτια, την στιγμή μάλιστα που ήταν εκεί οι χερσαίες δυνάμεις.

Γιατί έχει σημασία αυτό; Μα διότι τα εναέρια μέσα χρειάζονταν στα Δερβενοχώρια. Εκεί είχαμε κλασική περίπτωση κινδύνου εξέλιξης πυρκαγιάς σε megafire, όπως και έγινε.

Αυτό λοιπόν, δημιούργησε πιο πολύ βάρος και άγχος στο σύστημα. Ταυτόχρονα, όταν ξεκίνησε στο ίδιο διάστημα και η φωτιά στην Ρόδο, δεν πρόφτασαν αυτοί που επιχειρούσαν να δώσουν όλη την προσοχή τους στο νησί με εναέρια μέσα, με αποτέλεσμα να έχουμε δύο megafires μετά τις αστοχίες στον Κουβαρά και στην ανατολική Αττική.

Στην πυρόσβεση, το timing είναι καίριας σημασίας. Ο «κανόνας» λέει ότι αν δεν πιάσεις την πυρκαγιά στα πρώτα 5 με 10 λεπτά, κινδυνεύεις, όπως και έγινε, να πάρει μεγάλες διαστάσεις.

> Στη περίπτωση τώρα της Δαδιάς, εκδόθηκε το 112, που φτάνει και σε ξένα νούμερα. Αυτοί που απανθρακώθηκαν, ή δεν είχαν τηλέφωνα, ή δεν έδωσαν σημασία, η συνέβη κάτι άλλο που δεν ξέρουμε.

Εν κατακλείδι: Θέλει 7-8 χρόνια να δημιουργηθεί και να στερεωθεί ο μηχανισμός που χρειάζεται αυτό το Υπουργείο. Κέντρο Επιχειρήσεων, Επιστημονική Τεκμηρίωση, National Data Base, Artificial Intelligence, Κέντρο Εκπαίδευσης. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα παραμένει εκείνο με την εμπλοκή (ή και απουσία!) της τοπικής αυτοδιοίκησης σε καίρια σημεία της διαχείρισης πυρκαγιών. Ίσως τώρα με τις επερχόμενες τοπικές και περιφερειακές εκλογές να μπουν στο τραπέζι ανοικτά, και αυτά τα ζητήματα της πολυαρμοδιότητας.

Εκείνο που πρέπει να καταλάβουμε στην Ελλάδα σε σχέση με την Πολιτική Προστασία, και όχι μόνο, είναι ότι καμία χώρα δεν μπορεί από μόνη της. Μαζί με τις εθνικές μας δράσεις και στρατηγικές, πρέπει να συμπλέουν και οι ευρωπαϊκές. Διαφορετικά, θα ξαναγίνουμε επαρχία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News