Στην Ελλάδα γίνονται εκτεταμένες πολιτικές συζητήσεις αλλά πολύ σπάνια συζήτηση περί πολιτικής. Το ερώτημα που τέθηκε από τον κ. Γιαννακίδη για τους statesmen στο άρθρο της 27ης Αυγούστου ανήκει στην δεύτερη περίπτωση μιας και ο όρος statesman είναι αμετάφραστος στα νέα ελληνικά.

Οι απαρχές του όρου αυτού, με τη σύγχρονη του έννοια, ανάγονται στα χρόνια της Αναγέννησης όταν η διοίκηση του κράτους και των δημοσίων υποθέσεων άρχισε σταδιακά να μην είναι αποκλειστική υπόθεση του μονάρχη. Προσωπικότητες με εγκύκλιο παιδεία, γνώση των δημοσίων υποθέσεων και επιρροή εξελίσσονται στην γραφειοκρατική δομή του κράτους ή διαμορφώνουν συνθήκες που τελικώς παράγουν πολιτικά αποτελέσματα.

Τέτοια παραδείγματα αποτελούν ο Καρδινάλιος Μαζαρίνος και ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ στη Γαλλία και ο Όλιβερ Κρόμγουελ στην Αγγλία. Και οι τρεις αυτές προσωπικότητες επέδειξαν πολυσύνθετο έργο με διαφορετικές βέβαια επιδιώξεις και αποτελέσματα. Ο Καρδινάλιος Μαζαρίνος  υπήρξε εκκλησιαστικός άνδρας, πολιτικός και διπλωμάτης με διεθνή δράση και επιρροή στα χρόνια του Τριακονταετούς Πολέμου. Ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ συσχέτισε το έργο του ως δημοσιολόγος με την πολιτική πράξη στα χρόνια της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας. Τέλος, ο Όλιβερ Κρόμγουελ υπήρξε πολιτικός και στρατιωτικός παράγοντας με επιρροή στα ήθη της αγγλικής κοινωνίας λόγω του πουριτανικού δόγματος που ασπαζόταν.

Αργότερα στα χρόνια της νεωτερικότητας, η συγκρότηση κοινοβουλευτικών δημοκρατιών απαιτεί την στελέχωση του κράτους από εξειδικευμένα στελέχη τα οποία λόγω της άνισης κατανομής του πλούτου και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης που υφίσταται είναι περισσότερο πιθανό να βρεθούν στις τάξεις των ευγενών και των εύπορων οικογενειών. Έτσι διαμορφώνεται σταδιακά μια νέα σειρά προσωπικοτήτων που επηρεάζουν τα δημόσια πράγματα ποικιλότροπα. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο Πρώσος Όττο φον Μπίσμαρκ που υπήρξε διπλωμάτης και πολιτικός που ως Καγκελάριος ενοποίησε τα γερμανικά πριγκιπάτα στο δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα.

Στη σύγχρονη εποχή η γνώση διαχέεται και οι ευκαιρίες ανάδειξης φυσιογνωμιών με ιδιαίτερες δεξιότητες είναι μεγαλύτερες. Έτσι, προσωπικότητες όπως ο βρετανός Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Αμερικανός Τζορτζ Μάρσαλ και η Ιρλανδή Μαίρη Ρόμπινσον αποτέλεσαν κατ΄εξοχήν παραδείγματα που επηρέασαν τα δημόσια πράγματα πολλαπλώς. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, καίτοι γόνος εύπορης οικογένειας, υπήρξε πολυπράγμων ως στρατιωτικός, δημοσιογράφος και πολιτικός με μεγάλη επιρροή στα Βρετανικά και Ευρωπαϊκά πράγματα. Ο Τζορτζ Μάρσαλ υπήρξε στρατιωτικός, διπλωμάτης και πολιτικός με αντίστοιχη επιρροή στην αμερικανική και τη διεθνή πολιτική ενώ η Μαίρη Ρόμπινσον είναι μια εξέχουσα ακαδημαϊκή, πολιτική και δημόσια φυσιογνωμία με διεθνή δράση.

Καίτοι οι statesmen έχουν διακριτό πολιτικό αποτύπωμα, δεν θα πρέπει να συγχέονται με τους πολιτικούς ηγέτες όπως ο Καγκελάριος Χέλμουτ Κόλ επί των ημερών του οποίου συντελέσθηκε η επανένωση της Γερμανίας. Οι statesmen έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά από τα οποία διακρίνονται και μόνον με το πέρασμα του χρόνου μπορεί να διατυπωθεί με βεβαιότητα ότι ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία.  Συγκεκριμένα, διακρίνονται από σταθερές αρχές, διαθέτουν πολύπλευρη εμπειρία από τα δημόσια πράγματα και έχουν την μέγιστη δυνατή αποδοχή και άρα επιρροή. Οι statesmen είναι πολιτικές προσωπικότητες που διαθέτουν ολοκληρωμένο τρόπο αντιμετώπισης της δημόσιας σφαίρας μέσα από ένα συμπαγές τρόπο σκέψεως που στηρίζεται σε σταθερές όπως η ισχύς του κράτους, η εμπέδωση των θεσμών ή η κοινωνική ανάπτυξη. Ως αποτέλεσμα αυτού, η όλη δράση τους συνήθως εξυπηρετεί την ευόδωση αυτών των στόχων με κάθε μέσο που προσφέρεται και βασιζόμενοι στην παιδεία που διαθέτουν.

Η ελληνική πραγματικότητα είναι διαφορετική σε σχέση με την Δυτική. Η παραδοσιακή, μέχρι πρότινος, μορφή της κοινωνίας, οι συχνές αλλαγές του πολιτεύματος και η λειτουργία του πολιτικού μας συστήματος (κατεξοχήν πελατειακό) σε συνδυασμό με την έλλειψη ισχυρής αστικής τάξης δεν επέτρεψε την ανάδειξη statesmen με όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν. Βασικό μειονέκτημα αποτέλεσε η έλλειψη ευρείας αποδοχής, μια διαχρονική αιτία δυσλειτουργίας του πολιτικού μας συστήματος.  Παρόλα αυτά υπήρξαν προσωπικότητες με διεθνές εκτόπισμα που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως statesmen.  Ο Ιωάννης Καποδίστριας και ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποτελούν τα κυριότερα παραδείγματα ελλήνων statesmen. Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπήρξε φυσιογνωμία με επιρροή στα ελληνικά και τα διεθνή πράγματα ως διπλωμάτης και πολιτικός. Διέθετε ολοκληρωμένη προσέγγιση αλλά σαφώς παραγνώρισε την ελληνική πραγματικότητα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος διακρίθηκε ως νομικός, επαναστάτης, πολιτικός και κυρίως διπλωμάτης διεθνούς εμβέλειας με ιδιαίτερη παιδεία και άριστη αντίληψη για τα δημόσια πράγματα καίτοι υπήρξε διχαστικός.

Ο περιορισμένος αριθμός statesmen που έχει να επιδείξει η ελληνική πραγματικότητα δεν είναι παρ΄όλα αυτά το κυριότερο εμπόδιο για την εμπέδωση μιας προοδευτικής πολιτικής κουλτούρας. Δεδομένου του προσωποπαγούς πολιτικού μας συστήματος αυτό δυνητικά θα εγκυμονούσε περαιτέρω κινδύνους. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη των πολιτικών θεσμών είναι η ανυπαρξία μιας αποτελεσματικής γραφειοκρατίας -βεμπεριανού τύπου- που θα βασίζεται στην αξιοκρατία με αποτέλεσμα την γένεση μιας κρίσιμης μάζας statesmen μικρότερου μεν βεληνεκούς αλλά μεγάλης σημασίας για την λειτουργικότητα των θεσμών και την ανάπτυξη της χώρας.

* Ο Πάνος Λώλος Πολιτικός Επιστήμων-Οικονομολόγος και εργάζεται ως στέλεχος επιχειρήσεων

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News