Την 1η Μαρτίου ο Χάρι Μπελαφόντε γιόρτασε τα γενέθλια των 93 χρόνων του στο Θέατρο Apollo του Χάρλεμ. Η γιορτή έκλεισε με το «Banana Boat Song», την τεράστια επιτυχία, που μέσα σε μια νύχτα το 1956 τον έκανε σταρ, ενώ το ενθουσιασμένο κοινό τραγουδούσε μαζί του ρυθμικά και ο ράπερ Doug E. Fresh έκανε beatbox στο διάσημο ρεφρέν του «Day-o, day o».

Ήταν ο κατάλληλος αποχαιρετισμός σε ένα κτίριο το οποίο, στα απομνημονεύματά του, που κυκλοφόρησαν το 2011, ο Μπελαφόντε ονομάζει «καθεδρικό ναό πνευματικότητας». Δεν ήταν η μοναδική γιορτή. Λίγα τετράγωνα πιο πέρα, τιμήθηκε με άλλη μια πιο ήσυχη αλλά όχι λιγότερο σημαντική εκδήλωση.

Το Schomburg Center for Research in Black Culture (Κέντρο Ερευνας του Μαύρου Πολιτισμού του Σόμπουργκ), το οποίο είναι τμήμα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης, απέκτησε πρόσφατα το προσωπικό αρχείο του Χάρι Μπελαφόντε. Πρόκειται για μια τεράστια συλλογή από φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, ταινίες, επιστολές, έργα τέχνης, ντοσιέ με αποκόμματα εφημερίδων, και άλλο σπάνιο υλικό, η οποία φωτίζει όχι μόνο την καριέρα του μουσικού και ηθοποιού Χάρι Μπελαφόντε, αλλά και τη δράση ενός σπουδαίου ακτιβιστή, που γνώριζε όλα τα μεγάλα ονόματα της εποχής του, από τον Πολ Ρόμπσον και τον Μάρλον Μπράντο μέχρι τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ,  τους Κένεντι και τον Νέλσον Μαντέλα.

(Η Βιβλιοθήκη δεν αποκάλυψε πάντως τους όρους της εξαγοράς, η οποία έγινε με την οικονομική στήριξη μιας κοινοπραξίας, στην οποία συμμετέχουν τα Ιδρύματα Ford, Mellon και Open Society).

«Ό, τι αγγίζεις έχει μια ιστορία και αφηγείται μια ιστορία», δήλωσε στους New York Times ο Κέβιν Γιανγκ, διευθυντής του Κέντρου Σόμπουργκ, ενώ ολοκληρωνόταν το πακετάρισμα του τεράστιου αρχείου. «Και είναι μια ιστορία όχι μόνο για τον Μπελαφόντε, αλλά για την ιστορία των μαύρων, τον μαύρο ακτιβισμό και τις μαύρες τέχνες, όλα αυτά στα οποία έχει ο ίδιος κεντρικό ρόλο».

Η αλήθεια είναι ότι ο Μπελαφόντε έχει κάνει τόσα πολλά πράγματα στη ζωή του, ώστε είναι εύκολο να ξεχαστούν τα μισά. Ήταν ο πρώτος σόλο τραγουδιστής, που έκανε ένα άλμπουμ με εκατομμύρια πωλήσεις («Calypso», 1956) και ο πρώτος Αφροαμερικανός, που κέρδισε βραβείο Emmy (για το «Tonight With Belafonte», 1959).

Ανθρωπος χαρισματικός, με ομορφιά, μαγνήτιζε τα πλήθη, ήταν «το πρώτο μαύρο είδωλο στην ιστορία της ψυχαγωγίας της Αμερικής», όπως το έγραψε το Look Magazine.

Συμμετείχε, όμως, επίσης δυναμικά στο Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, ως μέλος  στην οργάνωση και χρηματοδοτώντας σχεδόν τα πάντα, από το Freedom Summer και την τεράστια διαδήλωση March on Washington του 1963, μέχρι το πολιτιστικό μποϊκοτάζ της Ν. Αφρικής την περίοδο του Απαρτχάιντ. Ακόμη και η επική ηχογράφηση του «We Are the World», το 1985, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 40 σταρ του αμερικανικού πενταγράμμου για να ενισχύσουν τα θύματα του λιμού στην Αφρική, δική του ιδέα ήταν.

Το εντυπωσιακό είναι ότι το αρχείο του επιστρέφει τώρα εκεί από όπου ξεκίνησε ο Χάρι Μπελαφόντε, αφού τα πρώτα του βήματα στο θέατρο έγιναν στο American Negro Theater, στο υπόγειο του Κέντρου Σόμπουργκ.

Το 1946, ο 19χρονος Μπελαφόντε (γεννήθηκε στο Χάρλεμ από Τζαμαϊκανούς γονείς) είχε μόλις απολυθεί από το Ναυτικό και εργαζόταν ως βοηθός επιστάτη ενός κτιρίου. Οταν τοποθέτησε περσίδες στα παράθυρα του διαμερίσματος μιας ηθοποιού, εκείνη αντί για φιλοδώρημα του έδωσε ένα εισιτήριο.

«Δεν ήθελα εισιτήριο για το θέατρο, ήθελα τα πέντε δολάρια», θυμάται ο μεγάλος τραγουδιστής και ηθοποιός σε συνέντευξή του στους New York Times, «Αλλά μόλις μπήκα σε αυτόν τον χώρο, δεν κοίταξα ποτέ πίσω» συμπλήρωσε.

Και κατάφερε να φτάσει πολύ μακριά, το δείχνει η πολυτέλεια των γραφείων του στην Τάιμς Σκουέρ, όπου όλοι οι τοίχοι και τα τραπέζια είναι καλυμμένα με φωτογραφίες, χρυσούς δίσκους, βραβεία, τιμητικές πλακέτες, έργα τέχνης και αφίσες από τις αναρίθμητες ταινίες του, γράφει η Τζένιφερ Σούσλερ.

Ο Μπελαφόντε δεν ήταν παρών την ημέρα που ο Γιανγκ πήγε να παραλάβει το αρχείο, αλλά η ματιά που έριξε από μια ανοιχτή πόρτα η δημοσιογράφος στο προσωπικό γραφείο του σπουδαίου καλλιτέχνη και ακτιβιστή, αποκάλυψε φωτογραφίες του Νέλσον Μαντέλα και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ πάνω από μια πολυθρόνα ταπετσαρισμένη με ύφασμα της Δυτικής Αφρικής, πολιτικά κόμικ του 19ου αιώνα, και μια αφίσα από την ταινία του Πολ Ρόμπσον του 1936 «Song of Freedom» («Τραγούδι Ελευθερίας»).

Σε κιβώτια και συρτάρια ήταν φυλαγμένοι σπάνιοι δίσκοι μουσικής calypso από τη δεκαετία του 1950, πολύτιμες αναμνήσεις από συνεργασίες του με διάσημα ονόματα της μαύρης μουσικής όπως ο Ντιουκ Ελινγκτον, σενάρια ταινιών που άλλες γυρίστηκαν και άλλες όχι, «μια κάψουλα ιστορίας του μαύρου σινεμά», όπως τις χαρακτήρισε ο Γιανγκ.

Υπήρχε ένα πλήθος από παλιές αφίσες αλλά ακόμη και οι cue cards, οι κάρτες με τους στίχους του «We Are the World», που βοήθησαν τον Στίβι Γουόντερ, τον Μάικλ Τζάκσον τον Μπομπ Ντίλαν και τη Σίντι Λόπερ να θυμούνται το τραγούδι στα γυρίσματα του βίντεο κλιπ.

Φυσικά, ο Μπελαφόντε δεν γεννήθηκε διάσημος. «Μερικές φορές αισθάνομαι πολύ μόνος, τόσο μόνος που τρομάζω…», είχε γράψει το 1947 σε ένα σημειωματάριο -ίσως το πιο παλιό αντικείμενο του αρχείου- για την εμπειρία του σε ένα μάθημα υποκριτικής στο «New School’s Dramatic Workshop», όπου συμμαθητές του ήταν ο Μάρλον Μπράντο και ο Τόνι Κέρτις.

Δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησε και η μουσική του καριέρα, όταν δούλευε στην κουζίνα ενός τζαζ κλαμπ, του «Royal Roost». Μια νύχτα του 1949, έκανε το ντεμπούτο του ως τραγουδιστής σε ένα διάλειμμα της μπάντας. Τον συνόδευαν ο ντράμερ Μαξ Ροτς και ο σαξοφωνίστας Τσάρλι Πάρκερ, ένας τους σημαντικότερους μουσικούς της τζαζ. Και λίγο αργότερα άρχισε συστηματικά πια να εργάζεται ως τραγουδιστής. Στο αρχείο υπάρχουν πληροφορίες ακόμα και για τις αμοιβές του.

Τεράστια ντοσιέ γεμάτα με αποκόμματα χαρτογραφούν την εξέλιξη της καριέρας του, ξεκινώντας από μικροσκοπικές αναφορές σε εφημερίδες και εξώφυλλα περιοδικών. Αλλά με τον καιρό γινόταν όλο και πιο περιζήτητος.

Το αρχείο περιλαμβάνει επίσης υλικό σχετικό με τις στενές σχέσεις που είχε με τον Ρόμπσον, τον Σίντνεϊ Πουατιέ και τον Λούθερ Κινγκ, με τους οποίους συναντήθηκε το 1956 κατά τη διάρκεια του μποϊκοτάζ των δημόσιων λεωφορείων στο Μοντγκόμερι. Ακόμη και η επιτροπή για την υπεράσπιση του Κινγκ το 1960 (όταν τον συνέλαβαν με χαλκευμένες κατηγορίες για φοροδιαφυγή)  στο διαμέρισμα του Μπελαφόντε είχε φτιαχτεί.

Υπάρχουν και εκπλήξεις όπως ένα τηλεγράφημα του Μάρλον Μπράντο, με το οποίο ο ηθοποιός εξέφραζε την υποστήριξή του, καθώς και μια συγκινητική επιστολή της Τζόαν Μπαέζ από το 1985 που του έγραψε ότι στο ξεκίνημά της είχε μάθει όλα τα τραγούδια του απέξω.

Τι ελπίζει ότι θα αποκομίσει ο κόσμος από το αρχείο του; «Ο,τι μαθαίνουν οι άνθρωποι όταν διαβάζουν Μαρκ Τουέν, όταν διαβάζουν Φρέντερικ Ντάγκλας, όταν ακούνε την Ελα Φιτζέραλντ, πώς ήταν τότε οι καιροί και οι άνθρωποι κάποτε» απάντησε ο βασιλιάς της calypso…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News