Οταν, το 2017, η Χρύσα Γερακάκη βρέθηκε στο πανεπιστήμιο του Bauhaus, ήξερε ήδη ότι η Αρχιτεκτονική είναι κομμάτι του εαυτού της. Εκείνο που δεν ήξερε ήταν ότι έναν χρόνο μετά η ζωή της θα περνούσε μέσα από μια τραγωδία, όταν η οικογένειά της, που βρισκόταν στο Μάτι, θα έτρεχε να γλιτώσει από μια φονική φωτιά: «Στο Μάτι βρίσκονταν η γιαγιά μου, η μητέρα μου, οι δυο μικρότερες αδερφές μου και τα ζωάκια μας. Χωρίστηκαν σε δύο αμάξια και πήραν διαφορετικές κατευθύνσεις. Η αδερφή μου με τη γιαγιά μου εγκλωβίστηκαν κοντά στο λιμάνι του Ματιού και ως εκ θαύματος κατάφεραν να διαφύγουν, με τη συμβολή ενός φιλικού προσώπου, και να φτάσουν στο αμάξι της μητέρας μου, όπου και τελικά κατευθύνθηκαν όλοι μαζί παραλιακά προς Νέα Μάκρη. Στη διαδρομή τους προς τη διαφυγή συνάντησαν πολλά αμάξια που κατευθύνονταν προς το φλεγόμενο Μάτι, καθώς η αστυνομία είχε κάνει εκτροπή της κίνησης της Μαραθώνος προς το Μάτι. Η μητέρα μου φοβήθηκε πως, για να στέλνουν τα αμάξια προς το Μάτι, θα υπάρχει φωτιά και μπροστά της, και πήρε τηλέφωνο εμένα και τον πατέρα μου λέγοντάς μας πως θα πεθάνουν όπως και στην Ηλεία, περικυκλωμένοι από τις φλόγες. Ευτυχώς, το ένστικτό της δεν την άφησε να ακολουθήσει τα υπόλοιπα αμάξια και συνέχισε την πορεία της προς τα εκεί που έβλεπε καθαρό ουρανό».

Η μυρωδιά του καμένου και η εικόνα ολικής καταστροφής που αντίκρισε την επομένη μέρα επιστρέφοντας στο σπίτι στην περιοχή δεν θα φύγει ποτέ από τη μνήμη της. Πέντε χρόνια μετά, η Χρύσα εξακολουθεί να νιώθει πόνο, εγκατάλειψη και αγανάκτηση για όσα έγιναν εκείνο το μοιραίο απόγευμα: «Τυχαίες αποφάσεις καθόρισαν ριζικά το αν κάποιος θα ζούσε ή θα πέθαινε. Αυτό, σε συνδυασμό με το επικοινωνιακό παιχνίδι που στήθηκε εις βάρος μας τις επόμενες ημέρες, ενώ ακόμα δεν είχαμε θάψει τους νεκρούς μας, είναι γεγονότα που με στιγμάτισαν. Τέλος, δεν θα μπορούσα να παραλείψω και τη θετική νότα ανθρωπιάς, καθώς δεν θα ξεχάσω ποτέ την αγκαλιά του κόσμου που ήρθε και μας βοήθησε τις ημέρες μετά τη φωτιά».

Η τραυματική της εμπειρία υπήρξε καθοριστική για τη συνέχεια των σπουδών της, καθώς επέλεξε να κάνει μεταπτυχιακά στη διαχείριση μνημείων πολιτισμού και να εμπνευσθεί ένα μνημείο για το Μάτι, που πήρε σχεδιαστική μορφή με τη διπλωματική της: «Προσεγγίζοντας αυτό το βαθιά προσωπικό θέμα, προσπάθησα να διερευνήσω τα προσωπικά μου συναισθήματα και να τα μεταφράσω σε χώρο. Σε κάτι που να ενσωματώνει μέσα του όλη την ευθύνη της μνήμης. Αυτή η πρόταση δεν αποτελεί απλά ένα θέμα διπλωματικής, αλλά κατάθεση ψυχής, και περιέχει την αλήθεια και τον πόνο μας. Φοβόμουν πολύ μήπως παραλείψω ή δεν αποδώσω σωστά κάτι από όσα ένιωθα, μήπως απογοήτευα εμένα ή κάποιον από τους συγγενείς των θυμάτων μην εκφράζοντας τον δικό του πόνο. Νιώθω ευτυχής που, παρουσιάζοντας την πρόταση στους συντοπίτες μας, αισθάνθηκαν και εκείνοι πως αντιπροσωπεύει την ψυχή όλων μας».

To σχέδιο του μνημείου ξεκινά από τη θεωρητική έρευνα που εξετάζει σε βάθος τον μηχανισμό της μνήμης, της ταυτότητας και του ανήκειν, και καταλήγει σε μια αρχιτεκτονική πρόταση: πέντε σύγχρονα κενοτάφια, δοχεία μιας δύσκολης μνήμης που πρέπει να κοιτάξουμε κατάματα, δημιουργώντας ένα μεγάλο υπαίθριο μνημείο. «Οι τοποθεσίες τους έχουν επιλεγεί πολύ προσεκτικά, υποδεικνύοντας μέρη που είτε έχουν σώσει είτε έχουν στοιχίσει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Ενα δίκτυο εμβλημάτων, συμβόλων χειρισμού των πιο κρίσιμων στιγμών αυτής της καταστροφής. Αναθήματα όμοια στη μορφή και την υλικότητα, αλλά διαφορετικά στη λειτουργία και την εμπειρία που προσφέρουν. Η αλληγορία τους έγκειται στο ότι δεν παρέχουν μια λειτουργική χωρική πρόταση, αλλά λειτουργούν ως μια υπενθύμιση του τι έλειπε, ως μια ένδειξη όλων όσα πήγαν στραβά και ως μια ανοιχτή πρόσκληση για να φανταστούμε τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν υπήρχαν την ημέρα της φωτιάς» αναφέρει η Χρύσα.

«Προτείνονται συμβολικά γλυπτά, όπως ένα πυροφυλάκιο, ένα καταφύγιο, μια προβλήτα και μια σκάλα με 26 σκαλοπάτια, ένα για κάθε άνθρωπο που δεν τη βρήκε ποτέ, η οποία αντί να οδηγεί προς τη θάλασσα, οδηγεί προς τον ουρανό. Τέλος, το μεγαλύτερο μνημείο από όλα είναι αυτό των κήπων, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τα συναισθηματικά στάδια που σχετίζονται με τη φωτιά. Πρώτα ο κήπος του παρελθόντος, ένας κήπος γεμάτος ανεμελιά, με πυκνή βλάστηση παρόμοια με αυτή που υπήρχε στην περιοχή πριν από τη φωτιά. Επειτα ο κήπος της φωτιάς, με μια δαιδαλώδη διαδρομή ανάμεσα στη φαινομενικά καμένη βλάστηση, που συμβολίζει όλα τα συναισθήματα πανικού όταν ο κόσμος δεν ήξερε ποιος δρόμος οδηγεί στη σωτηρία. Ακολουθεί ο κήπος της θλίψης. Μαύρη γη και κενό συμβολίζουν την πλήρη απουσία συναισθημάτων που ακολούθησε τις επόμενες ημέρες, μετά την φωτιά».

«Στη συνέχεια, ο κήπος της απουσίας, σκοτεινός και μελαγχολικός, συμβολίζει την απώλεια, μέσα από 104 κενά καθίσματα. Τελευταίος σταθμός σε αυτή τη μνημονική εμπειρία είναι αυτός της αποδοχής και της κάθαρσης, όπου ο χώρος αγκαλιάζει μέσω της μορφής του τον επισκέπτη και τον προσκαλεί να κοιτάξει τη θάλασσα. Το μνημείο αυτό ολοκληρώνεται με τη δημιουργία ενός κέντρου πληροφόρησης και εκπαίδευσης, το οποίο στοχεύει στην καλλιέργεια των επισκεπτών και στη στοχευμένη προετοιμασία τους ώστε να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα κάποιο παρόμοιο γεγονός στο μέλλον. Εκεί βρίσκονται μια αίθουσα εκδηλώσεων, ένα μουσείο, ένα αρχείο, αίθουσες σεμιναρίων και ένα μικρό καφέ».

Μόλις η Χρύσα Γερακάκη παρουσίασε την πρόταση, ένιωσε πλήρης. Οπως λέει, με έναν δικό της τρόπο ένιωσε πως είχε εκτελέσει κάποιου είδους προσωπική ψυχοθεραπεία. Η εργασία της έλαβε συγκινητικές κριτικές από τους καθηγητές της, βραβεύτηκε και εκτέθηκε στο πανεπιστήμιο ως μία από τις καλύτερες διπλωματικές εργασίες των τελευταίων ετών: «Παρ’ όλα αυτά, η σημαντικότερη αντίδραση για εμένα ήταν αυτή των συντοπιτών μου στο Μάτι, οι οποίοι την αγκάλιασαν με τον πιο θερμό και συγκινητικό τρόπο» σημειώνει.

Ως αρχιτέκτονας που έχει εμβαθύνει στη μνημειακή αρχιτεκτονική, η Χρύσα πιστεύει ότι σκοπός της αρχιτεκτονικής αυτής είναι να εμποδίζει τη λήθη και να παρέχει στις μνήμες έναν χώρο για να εκφραστούν: «Τα σύγχρονα μνημεία, ως βιωματικοί χώροι πένθους, είναι ειλικρινείς και ωμοί. Δεν έχουν ως στόχο να αναπαριστούν απλώς την απώλεια, ούτε είναι μέρη που θυμίζουν τον τρόμο και την απελπισία μας, δεν βρίσκονται εκεί για να κάνουν τολμηρές πολιτικές δηλώσεις και να απαιτήσουν δικαίωση. Τα υλικά και οι μορφές τους είναι πιο αφηρημένα και φέρουν ιδιαίτερους συμβολικούς συνειρμούς. Η προφανής αναπαράσταση του τραγικού γεγονότος αποφεύγεται και μέσω της πολυαισθητηριακής εμπλοκής των επισκεπτών, τους προσκαλούν να επεξεργαστούν τα νοήματα από μόνοι τους. Χαρακτηριστικά τέτοια μνημεία είναι το μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο, του Peter Eisenman, το εξαιρετικό μνημείο της Maya Lin για τους βετεράνους του Βιετνάμ, το μνημείο των καμένων βιβλίων στην Babelplatz, του Micha Ullman, και τα Stolpersteine του Gunter Demnig. Στη συλλογική μνήμη, το Μάτι πρέπει να καταγραφεί ως ένας τόπος τρόμου και θανάτου. Η ύπαρξη ενός σύγχρονου, σύνθετου μνημείου σχεδιασμένου να προκαλέσει ένα σύνολο αντιδράσεων, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας αναγνώρισης του γεγονότος, της ανάδειξης της αλήθειας και της αναγνώρισης των λαθών του παρελθόντος, κρίνεται λοιπόν απαραίτητη».

Ωστόσο, ο μηχανισμός των σύγχρονων μνημείων πρέπει να εμπεριέχει και τον μηχανισμό της κριτικής σκέψης και εντέλει της λύτρωσης, πρέπει να σε βγάζει προς το φως. Αυτό θα ήθελε και η Χρύσα για το μνημείο που σχεδίασε. Να σε οδηγεί στην κάθαρση: «Μόνο αποδεχόμενοι το παρελθόν μπορούμε να ανοίξουμε έναν διάλογο με το παρελθόν και το παρόν και να κοιτάξουμε με αισιοδοξία το μέλλον. Πρέπει να αναγνωριστεί ο πόνος μας, τόσο από εμάς τους ίδιους όσο και από τους άλλους. Τα μνημεία της πρότασής μου, ως κομμάτι του αστικού ιστού, είναι ανοιχτά στον διάλογο και στη δημόσια χρήση. Δεν επιδιώκουν να επιβληθούν, δεν αναγκάζουν τον επισκέπτη να αισθανθεί το οτιδήποτε εάν δεν θέλει, αλλά ταυτόχρονα κρατούν μέσα τους τόσο πόνο, τόση αλήθεια και τόσους συμβολισμούς, για όποιον θέλει και μπορεί να τους δει».

Η Χρύσα θα ήθελε να δει τη δουλειά της για το Μάτι, ή μέρος αυτής, να υλοποιείται, καθώς πιστεύει ακράδαντα στη σημασία της διατήρησης της μνήμης: «H περιοχή έχει ανάγκη από ένα σύγχρονο, γεμάτο συμβολισμούς μνημείο. Εχει ανάγκη να θρηνήσει, να επουλώσει και να θυμάται ενεργά. Το γεγονός πως έχω τη στήριξη των κατοίκων της περιοχής μού δίνει κίνητρο να προσπαθήσω ώστε να υλοποιηθεί, ή έστω να σταθεί ως αφορμή για να ξεκινήσουμε έναν γόνιμο διάλογο σχετικά με την ύπαρξη χώρων μνήμης και το πώς θα μπορούσαν αυτοί να μοιάζουν».

Η Χρύσα Γερακάκη ζει και εργάζεται στην Αθήνα, διατηρώντας το δικό της αρχιτεκτονικό γραφείο. Αυτόν τον καιρό συμμετέχει ανελλιπώς στη δίκη που τρέχει για το Μάτι. Είναι για την ίδια μια ένδειξη σεβασμού στα θύματα και στους επιζώντες, αλλά και μια ελάχιστη υποχρέωση που θεωρεί ότι έχει, ως πολίτης αυτής της χώρας: «Σε μια τόσο σημαντική δίκη θα περίμενε κανείς να μη βρίσκει θέση να καθίσει, όμως ο κόσμος στην αίθουσα είναι ελάχιστος. Είμαστε μόνοι μας ακόμα και εκεί. Ολα όσα ακούμε καθημερινά μας πονάνε, μας πηγαίνουν πίσω σε εκείνη την ημέρα, οι μνήμες ζωντανεύουν, τα “γιατί” γίνονται ακόμη πιο δυνατά στο άκουσμα των καταθέσεων. Παρ’ όλα αυτά, προσπαθώ να βρίσκομαι πάντα εκεί, απαιτώντας δικαίωση και ελπίζοντας σε ένα καλύτερο κράτος στο μέλλον».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News