Η διεθνής αναγνώριση της Παλαιστίνης ως κράτους φέρνει ξανά στο προσκήνιο το διαχρονικό ζήτημα της ηγεσίας και της βιωσιμότητας. Παρά τον συμβολισμό της αναγνώρισης, τα εμπόδια παραμένουν τεράστια: η γεωγραφική διάσπαση, η πολιτική διχόνοια, η ισραηλινή αντίσταση και η έλλειψη νέας ηγεσίας. Το ερώτημα παραμένει: ποιο μέλλον μπορεί να έχει η παλαιστινιακή κρατικότητα και υπό ποια ηγεσία;

Στις αρχές του μήνα, ο Χουσάμ Ζόμλοτ, παλαιστίνιος διπλωμάτης και επικεφαλής της Παλαιστινιακής Αντιπροσωπείας στο Ηνωμένο Βασίλειο, μίλησε στο think tank Chatham House του Λονδίνου. Το Βέλγιο είχε μόλις προστεθεί σε μια σειρά κρατών –μεταξύ αυτών η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο– που γνωστοποίησαν την πρόθεσή τους να στηρίξουν την αναγνώριση της Παλαιστίνης στα Ηνωμένα Εθνη. Ο Ζόμλοτ χαρακτήρισε τη συγκυρία ιστορική και προειδοποίησε ότι μπορεί να είναι «η τελευταία πραγματική προσπάθεια εφαρμογής της λύσης των δύο κρατών». «Δεν πρέπει να αποτύχει», πρόσθεσε

Λίγες εβδομάδες αργότερα, η υπόσχεση αυτή έγινε πράξη. Η Βρετανία, ο Καναδάς και η Αυστραλία, παραδοσιακά στενοί σύμμαχοι του Ισραήλ, έκαναν το βήμα, ενώ ακολούθησε η Πορτογαλία.

Ο Κιρ Στάρμερ, πρωθυπουργός της Βρετανίας, ανακοίνωσε την απόφαση, τονίζοντας ότι η διεθνής κοινότητα οφείλει να κρατήσει «ζωντανή τη δυνατότητα ειρήνης». Παράλληλα υπογράμμισε ότι ούτε το Ισραήλ είναι σήμερα ασφαλές ούτε η Παλαιστίνη βιώσιμη. Το ίδιο έκανε, από το βήμα του ΟΗΕ μάλιστα, ο Εμανουέλ Μακρόν ανακοινώνοντας ότι και η Γαλλία αναγνωρίζει Παλαιστινιακό Κράτος.

Πλέον περισσσότερα από 150 κράτη έχουν αναγνωρίσει την Παλαιστίνη, αλλά η συμμετοχή χωρών όπως η Βρετανία και η Γαλλία θεωρείται κομβική. «Ποτέ η Παλαιστίνη δεν είχε τόση διεθνή ισχύ όσο τώρα», σχολίασε στο BBCο παλαιστίνιος πρώην αξιωματούχος Χαβιέρ Αμπού Εΐντ. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: υπάρχει πράγματι κράτος για να αναγνωριστεί;

Τα κριτήρια της κρατικότητας

Η Σύμβαση του Μοντεβιδέο (1933) όρισε τέσσερα βασικά στοιχεία για την ύπαρξη ενός κράτους: μόνιμο πληθυσμό, καθορισμένα σύνορα, ικανότητα διεθνών σχέσεων και λειτουργική κυβέρνηση. Η Παλαιστίνη πληροί δύο: έχει πληθυσμό και διπλωματική εκπροσώπηση. Ομως, σημειώνει το BBC, δεν διαθέτει σαφή εδαφικό προσδιορισμό ούτε αποτελεσματική ενιαία κυβέρνηση.

Για τους Παλαιστινίους, το μελλοντικό κράτος περιλαμβάνει την Ανατολική Ιερουσαλήμ, τη Δυτική Οχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, περιοχές που κατέλαβε το Ισραήλ το 1967. Ομως η πραγματικότητα δείχνει μια διαφορετική εικόνα. Η Γάζα και η Δυτική Οχθη παραμένουν αποκομμένες μεταξύ τους από το 1948.

Στη Δυτική Οχθη, η Παλαιστινιακή Αρχή, που ιδρύθηκε μετά τις Συμφωνίες του Οσλο, ασκεί έλεγχο μόνο στο 40% της περιοχής. Οι ισραηλινοί οικισμοί έχουν κατακερματίσει το έδαφος. Η Ανατολική Ιερουσαλήμ, που οι Παλαιστίνιοι θεωρούν πρωτεύουσά τους, έχει περικυκλωθεί από ισραηλινές συνοικίες. Η Γάζα, μετά τον πόλεμο που ξέσπασε με τις επιθέσεις της Χαμάς τον Οκτώβριο 2023, έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά.

Το τέταρτο κριτήριο, μια λειτουργική κυβέρνηση, είναι ίσως το πιο δύσκολο.

Κρίση ηγεσίας

Η Παλαιστινιακή Αρχή δημιουργήθηκε το 1994, ως προϊόν συμφωνίας μεταξύ του Ισραήλ και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ – PLO). Ωστόσο, μετά τη βίαιη διάσπαση του 2007, η παλαιστινιακή πολιτική χωρίστηκε στα δύο: η Χαμάς στη Γάζα και η Φατάχ με τον Μαχμούντ Αμπάς στη Δυτική Οχθη. Αυτό το δίπολο έχει παραλύσει κάθε εσωτερική εξέλιξη.

Οι τελευταίες εκλογές έγιναν το 2006· κανένας άνθρωπος κάτω των 36 ετών δεν έχει ψηφίσει ποτέ σε παλαιστινιακή κάλπη. Η δικηγόρος Νταϊάνα Μπούτου συνοψίζει στο BBC την απογοήτευση: «Χρειαζόμαστε επειγόντως νέα ηγεσία» λέει. Ο πόλεμος στη Γάζα έκανε το πρόβλημα εντονότερο. Η Παλαιστινιακή Αρχή, αποδυναμωμένη και χωρίς έλεγχο στη Γάζα, έμεινε θεατής της καταστροφής.

Η κρίση δεν είναι πρόσφατη. Από την εποχή του Γιάσερ Αραφάτ, οι «εσωτερικοί» πολιτικοί συγκρούονταν με τους «εξόριστους» που επέστρεψαν. Οι κατηγορίες για διαφθορά και αδυναμία αναχαίτισης της ισραηλινής επέκτασης υπονόμευσαν το κύρος της ΠΑ. Η διάσπαση με τη Χαμάς το 2007 σφράγισε την εικόνα μιας κατακερματισμένης πολιτικής σκηνής.

Μοναδική ελπίδα για πολλούς είναι, σύμφωνα με το BBC, ο Μαρουάν Μπαργούτι. Γεννημένος στη Δυτική Οχθη, ανήκε από μικρός στη Φατάχ και αναδείχθηκε σε ηγετική μορφή κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα. Συνελήφθη το 2002 και εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης στο Ισραήλ, κατηγορούμενος για ένοπλες, θανατηφόρες επιθέσεις. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει εξαιρετικά δημοφιλής: έρευνες δείχνουν ότι αν γίνονταν εκλογές, θα κέρδιζε με διαφορά τον Αμπάς. Παρότι βρίσκεται στη φυλακή σχεδόν 25 χρόνια, πολλοί τον θεωρούν τον μόνο ικανό να ενώσει τις παλαιστινιακές παρατάξεις. Το Ισραήλ, ωστόσο, δεν δείχνει διάθεση να τον απελευθερώσει.

Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει ξεκαθαρίσει την αντίθεσή του σε παλαιστινιακό κράτος. Ο ίδιος καυχήθηκε ότι «εδώ και δεκαετίες μπλοκάρει την ίδρυσή του». Η ισραηλινή κυβέρνηση ενέκρινε νέα σχέδια εποικισμών που αποκόπτουν την Ανατολική Ιερουσαλήμ από τη Δυτική Οχθη. Ο υπουργός Οικονομικών Σμότριτς δήλωσε μάλιστα ότι έτσι «θάβεται η ιδέα παλαιστινιακού κράτους».

Ο ιστορικός Γεζίδ Σαγιέχ σχολιάζει στο BBC: «Ακόμα κι αν ο αρχάγγελος Μιχαήλ γινόταν επικεφαλής της Παλαιστινιακής Αρχής, δεν θα μπορούσε να πετύχει τίποτα στις σημερινές συνθήκες».

Παράλληλα, η διεθνής κοινότητα προσπαθεί να διαμορφώσει σενάρια για τη «μετά Χαμάς» εποχή στη Γάζα. Η «Διακήρυξη της Νέας Υόρκης», αποτέλεσμα διάσκεψης με τη στήριξη Γαλλίας και Σαουδικής Αραβίας, ζητά τον τερματισμό της εξουσίας της Χαμάς και την παράδοση των όπλων στην Παλαιστινιακή Αρχή. Το κείμενο εγκρίθηκε από όλα τα αραβικά κράτη και από 142 χώρες του ΟΗΕ.

Η ίδια η Χαμάς δηλώνει πρόθυμη να παραδώσει τη διακυβέρνηση σε μια «τεχνοκρατική διοίκηση». Ομως, συνεχίζει το BBC, το κεντρικό ερώτημα παραμένει: ποιος θα ηγηθεί πραγματικά της Παλαιστίνης και με ποιον τρόπο;

Αναγνώριση για τους τύπους ή την ουσία;

Η διεθνής αναγνώριση έχει βαρύ συμβολισμό. Για πολλούς Παλαιστίνιους είναι πηγή ελπίδας, ακόμα κι αν δεν λύνει τα προβλήματα. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι μπορεί να είναι «πολύτιμη, αν συνοδευτεί από πραγματικές κινήσεις». Οι βρετανοί αξιωματούχοι τονίζουν ότι δεν αρκεί μια «γιορτή αναγνώρισης» στον ΟΗΕ· χρειάζονται απτά βήματα, όπως εκλογές, επανένωση Γάζας και Δυτικής Οχθης και σχέδιο ανοικοδόμησης.

Ωστόσο, επισημαίνει το BBC, τα εμπόδια είναι τεράστια. Το Ισραήλ απειλεί με προσάρτηση τμημάτων της Δυτικής Οχθης. Οι ΗΠΑ, με τον Ντόναλντ Τραμπ εκ νέου στην προεδρία, κρατούν σκληρή στάση. Ο Τραμπ δήλωσε δημόσια τη διαφωνία του με την αναγνώριση, ενώ η Ουάσιγκτον ανακάλεσε βίζες παλαιστίνιων αξιωματούχων. Επιπλέον, το λεγόμενο «Σχέδιο Ριβιέρα» του Τραμπ προβλέπει αμερικανική εποπτεία στη Γάζα, χωρίς σαφή ρόλο για την Παλαιστινιακή Αρχή ούτε εγγυημένη σύνδεση με τη Δυτική Οχθη.

Στην πραγματικότητα, το μέλλον της Γάζας και της Παλαιστίνης διαγράφεται ανάμεσα σε διαφορετικά, αντικρουόμενα σχέδια: τη Διακήρυξη της Νέας Υόρκης, το αραβικό σχέδιο ανοικοδόμησης, αλλά και τις προτάσεις Τραμπ. Ολα επιδιώκουν, με εντελώς διαφορετικό τρόπο, να διασώσουν κάτι από την καταστροφή των τελευταίων δύο ετών.

Πέρα από τις διπλωματικές κινήσεις και τα σχέδια, για πολλούς Παλαιστίνιους αλλά και διεθνείς αναλυτές το πιο επείγον είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής. «Αυτό που πραγματικά χρειάζεται είναι να σταματήσει η αιματοχυσία. Να κάνουν κάτι για να σταματήσουν τις δολοφονίες, αντί να συζητούν απλώς για την κρατικότητα» σημειώνουν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News