Το σύνθημα «Επιστροφή στην Αθήνα» έδωσε ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Γιώργος Καμίνης στο αναπτυξιακό πρόγραμμα 2015-2020 σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου. Ο κ. Καμίνης έκλεισε την συνέντευξή του λέγοντας ότι «αυτό που έγινε την Πέμπτη το απόγευμα στην Πλατεία Βαρβακείου, σας βεβαιώνω ότι θα γίνει για όλα τα σημαντικά θέματα της πόλης».

Ο Δήμαρχος αναφερόταν στο 2ο Εργαστήριο Πολιτών που διοργάνωσε η ομάδα συντονισμού Πεδίο_Αγορά, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος Actors of Urban Change. Πρόκειται για μία δράση που σκοπό έχει την διαβούλευση για το μέλλον της πλατείας μεταξύ των πολιτών, κατοίκων της περιοχής, επαγγελματιών της Βαρβακείου Αγοράς, αλλά και επιστημόνων όπως αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και πολιτικοί μηχανικοί. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, η οποία περιλαμβάνει εκτενείς έρευνες με ερωτηματολόγια και τη διενέργεια συμμετοχικών εργαστηρίων, οι πολίτες σε συνέργεια με τους φορείς καλούνται να οραματιστούν και να μοιραστούν δημιουργικές προτάσεις για την αναβίωση του συγκεκριμμένου αστικού χώρου. Όλα τα δεδομένα και οι προτάσεις γίνονται αντικείμενο ανάλυσης από την ομάδα συντονισμού της δράσης και ειδικούς, ενώ στη συνέχεια θα κατατεθούν στις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων που είναι αρμόδιες για την ανάπλαση της πλατείας.

Η ιδέα του συμμετοχικού σχεδιασμού του αστικού χώρου μπαίνει πλέον, με τον πιο επίσημο τρόπο, ψηλά στην ατζέντα του Δήμου Αθηναίων. Είναι κάτι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, μιας και η κοινή πρακτική υπαγορεύει ότι οι αποφάσεις για τις αστικές υποδομές υλοποιούνται από ένα πολύ κλειστό κύκλο φορέων και εργολάβων. Ο πολίτης συνήθως δεν ερωτάται καν για το πώς επιθυμεί να είναι ο χώρος στον οποίο ζει, κινείται και εργάζεται σε καθημερινή βάση. Ως αποτέλεσμα, είναι πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις όπου ο δημόσιος χώρος στην Ελλάδα πληροί τις ελάχιστες λειτουργικές και αισθητικές προϋποθέσεις που χαρακτηρίζουν ένα βιώσιμο αστικό τοπίο. Κατά συνέπεια, ο πολίτης δεν νιώθει συμμέτοχος στη διαμόρφωση της πλατείας ή της γειτονιάς του, γι' αυτό και συνήθως καταφεύγει στην αδιαφορία, εγκαταλείποντας στην ουσία τον αστικό χώρο στη μοίρα του. Τα μεγαλύτερα θύματα αυτής της αδιαφορίας και της εγκατάλειψης γίνονται οι πιο ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού της πόλης, όπως οι άστεγοι, οι τοξικομανείς και οι μετανάστες, ενώ διάχυτη είναι η άποψη πως… για όλα «φταίει το κράτος». Και ο φαύλος κύκλος διαιωνίζεται.

Πώς θα ήταν, όμως, αν στη διαδικασία ανάπλασης και αναβίωσης του αστικού χώρου λάμβανε μέρος και ο πολίτης; «Φανταστείτε μια γειτονιά όπου διαφορετικοί άνθρωποι γνωρίζονται, έχουν σχέσεις, συμβιώνουν και αντιμετωπίζουν τα κοινά τους θέματα στη βάση κοινών λύσεων. Μια πόλη στην οποία οι έννοιες «δήμος» και «αγορά» αποκτούν το νόημα που τους αξίζει στον 21ο αιώνα. Υπάρχουν πλέον μέθοδοι επικοινωνίας και διαβούλευσης που μπορούν να επανασυνδέσουν τον πολίτη με την πολιτική, και μάλιστα με απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα για την κοινωνία». Αυτό τονίζει η κ. Στεφανία Ξυδιά, υπεύθυνη επικοινωνίας του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Place Identity, ο οποίος ανέλαβε την πρωτοβουλία για την εν λόγω δράση. Στη διάρκεια της διαδικασίας, αναδεικνύονται δημιουργικές προτάσεις και καινοτόμες λύσεις για έργα βιώσιμα, που ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Ένα ακόμη μέλος της ομάδας συντονισμού, η  κ. Μαίρη Καρατζά, αναφέρει πως «μέσα από τη διατομεακή συνεργασία και τον ανοιχτό δημόσιο διάλογο, στο Πεδίο_Αγορά ο πολίτης βιώνει κάτι από την ουσία της πολιτικής. Δηλαδή την ελευθερία για συνύπαρξη και σύνθεση διαφορετικών απόψεων. Η μέθοδολογία που εφαρμόζεται παρέχει τον απαραίτητο χώρο και χρόνο ώστε ένας κάτοικος, ένας έμπορος, ένας μετανάστης και ένας αντιδήμαρχος να καθήσουν μαζί και να συζητήσουν, αναγνωρίζοντας το κοινό τους πεδίο και διαμορφώνoντάς το συνεργατικά».

Αυτό ακριβώς είναι το πνεύμα της δράσης στην οποία αναφέρθηκε ο Δήμαρχος Αθηναίων, η οποία βάζει τον πολίτη στο κέντρο της διαδικασίας του αστικού σχεδιασμού. Όσον αφορά την Πλατεία Βαρβακείου, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στους επαγγελματίες της Δημοτικής Αγοράς. Πρόκειται για ανθρώπους με βαθιά γνώση των προβλημάτων της πλατείας, με τα οποία καλούνται να παλέψουν σε καθημερινή βάση. «Η σημερινή εγκατάλειψη της Πλατείας Βαρβακείου έχει διώξει στην ουσία τον καταναλωτή από την αγορά. Οι επαγγελματίες της Βαρβακείου θα υποστηρίξουν οποιαδήποτε δράση που σκοπό έχει να ομορφύνει την πλατεία και να δώσει στον κόσμο το αίσθημα της ασφάλειας, ώστε αυτός να επιστρέψει». Αυτό ανέφερε ο κ. Κώστας Βασιλόπουλος, Πρόεδρος του Σωματείου Επαγγελματιών της Λαχαναγοράς, που παρευρέθη στο 2ο Εργαστήριο Πολιτών Πεδίο_Αγορά.

Προηγούμενες αναπλάσεις δεν κατάφεραν να «ζωντανέψουν» την πλατεία, η οποία στη σημερινή της μορφή αποτελεί στην ουσία έναν «μη-χώρο» μέσα στο κέντρο της Αθήνας, χωρίς καμία χρηστικότητα για τον πολίτη ή τον επισκέπτη. Η σημερινή μορφή της παρεδόθη το 2004, διαμορφωμένη με μοναδικό σκοπό τον εξωραϊσμό του κέντρου εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Και μπορεί τότε, για λίγους μήνες, όντως να εκπλήρωσε προσωρινά τον σκοπό της. Σταδιακά όμως άδειασε και παρήκμασε, ιδίως μιας και η διαφορά ύψους από την υπόλοιπη γειτονιά στην ουσία ακυρώνει την πρόσβαση σε αυτή. Πρόκειται για ένα κλασικό παράδειγμα της κακοτεχνίας που χαρακτηρίζει τις δημόσιες υπεργολαβίες στην χώρα μας. Αλλά και ενός βιαστικού, βραχυπρόθεσμου αστικού σχεδιασμού από τα πάνω, που δεν καταφέρνει να ανταποκριθεί σε πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες. Κάτι που δυστυχώς αποτελεί τον κανόνα, και όχι την εξαίρεση.

Γι' αυτό άλλωστε οι περίοικοι και οι επαγγελματίες της πλατείας αντιμετώπισαν στην αρχή το εγχείρημα του συμμετοχικού σχεδιασμού με δισταγμό. Καθώς όμως έβλεπαν τον διάλογο να εξελίσσεται στη βάση επιστημονικών μεθόδων που επιτρέπουν την έκφραση και την αποτύπωση όλων των ιδεών με τρόπο δομημένο και διαφανή, η αρχική καχυποψία έδωσε τη θέση της στην αυτενέργεια και τη συμμετοχή. Φυσικά, το εγχείρημα έχει περισσότερο από έναν χρόνο δουλειάς και προετοιμασίας που αφορά στο χτίσιμο κοινότητας με τους ανθρώπους της Αγοράς, της γειτονιάς και των αρμόδιων υπηρεσιών.

Ο Δήμος Αθηναίων συμμετέχει ως επίσημος εταίρος στη δράση, μέσω της πλατφόρμας συνΑθηνά, που δημιουργήθηκε για να στηρίξει και να διευκολύνει παρόμοιες ομάδες πολιτών που με τις δράσεις τους βελτιώνουν την ποιότητα ζωής στην Αθήνα. Όπως αναφέρει η Αντιδήμαρχος Κοινωνίας των Πολιτών & Δημοτικής Αποκέντρωσης, κ. Αμαλία Ζέππου -η οποία συμμετείχε στο Εργαστήριο Πολιτών- «ο Δήμος υποστηρίζει τους πολίτες που πραγματεύονται νέους τρόπους συνεργασίας μεταξύ κατοίκων, επιχειρηματιών και υπηρεσιών. Έτσι μπορούν να προκύψουν λύσεις πιο κοντά στην πραγματικότητα, που γι' αυτό τον λόγο είναι πιο πιθανό να πετύχουν και να στεριώσουν».

Σε μια εποχή όπου οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους, μένει να δούμε αν η «αγορά» θα μπορέσει να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της. Όχι απλά ως ένας φυσικός χώρος οικονομικής συναλλαγής, αλλά κυρίως ως ένα πεδίο συμμετοχής, διαλόγου και συναπόφασης για όλα αυτά που αφορούν την καθημερινότητα των πολιτών. Το πείραμα που συντελείται στην Πλατεία Βαρβακείου είναι σημαντικό, και στη μεταβατική περίοδο που δυανύουμε ίσως δώσει έναυσμα για την απαρχή παρόμοιων διεργασιών και σε άλλα δημόσια θέματα. Εντός ή εκτός Αθηνών, για τον δημόσιο χώρο ή για οποιοδήποτε άλλο θέμα, για το οποίο εμείς οι πολίτες πρέπει να δείξουμε ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν διαφορετικά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News