Το πιο συγκλονιστικό στοιχείο του ειρηνευτικού σχεδίου 28 σημείων του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για την Ουκρανία δεν είναι η ρητή και ακραία μεροληψία υπέρ, που εκφράζεται με την αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας επί κατεχόμενων (ακόμη και μη κατεχόμενων) ουκρανικών εδαφών και την ντιρεκτίβα περί δραστικής μείωσης του μεγέθους του ουκρανικού στρατού.

Περισσότερο συγκλονιστικό είναι το γεγονός ότι το σχέδιο καταρτίστηκε από τρεις παράγοντες –δύο Αμερικανούς και έναν Ρώσο– που έχουν εμπειρία, όχι στη διπλωματία, αλλά στις επιχειρήσεις, ενώ το κύριο προσόν τους φαίνεται να είναι οι στενές προσωπικές και οικονομικές σχέσεις τους με τους ηγέτες των χωρών τους.

Από την πλευρά των ΗΠΑ, ο κύριος συντάκτης του σχεδίου ήταν ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ, ένας δισεκατομμυριούχος εργολάβος, μεγιστάνας των κρυπτονομισμάτων και μακροχρόνιος φίλος του Τραμπ, ο οποίος κατέληξε να εκτελεί χρέη αγαπημένου συμβούλου του προέδρου για κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα.

Ο γαμπρός του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ, φέρεται επίσης να συμμετείχε στην κατάστρωση του σχεδίου, αν και σε μικρότερο βαθμό. Παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτει καμία επίσημη κυβερνητική εξουσία, ο Κούσνερ επιστρατεύεται τακτικά από τον Τραμπ για να εργαστεί σε θέματα πολέμου και ειρήνης.

Ο κύριος εκπρόσωπος της Ρωσίας, Κίριλ Ντμιτρίεφ, στερείται επίσης οποιασδήποτε εξουσίας στην εξωτερική πολιτική, καθώς και οποιασδήποτε εμπειρίας στη διπλωματία, αλλά είναι στενός σύμμαχος του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ντμιτρίεφ δεν είναι ο τυπικός ημέτερος του Πούτιν. Ο επικεφαλής του κρατικού επενδυτικού ταμείου της Ρωσίας έκανε τα πρώτα του βήματα, όχι στην KGB, αλλά ως 14χρονος μαθητής (μέσω προγράμματος ανταλλαγής) στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τα ελπιδοφόρα χρόνια του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Συνέχισε τις σπουδές του στο Στάνφορντ και στο Χάρβαρντ, ενώ μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στη McKinsey και στην Goldman Sachs. Αλλά το πιο σημαντικό «προσόν» του, που δεν αναφέρεται στο βιογραφικό του, είναι ο γάμος του με την τηλεοπτική παρουσιάστρια Ναταλία Πόποβα, στενή φίλη και συνεργάτιδα της κόρης του Πούτιν, Κατερίνα Τιχόνοβα.

Οι Γουίτκοφ, Κούσνερ και Ντμιτρίεφ είναι αυτό που η κοινωνική ανθρωπολόγος Τζανίν Γουέντελ αποκαλεί «transactors»: παίκτες που λειτουργούν και στις δύο πλευρές του χάσματος μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και προωθούν, σε συμπαιγνία με παίκτες από την άλλη πλευρά, προσωπικά συμφέροντα που υπερισχύουν των συμφερόντων ή των στόχων των χωρών τους. Η έλλειψη επίσημων διαπιστευτηρίων δεν είναι μειονέκτημα αλλά προσόν, καθώς τους επιτρέπει να αλλάζουν ρόλους εύκολα και να ενεργούν με ευέλικτους και αντισυμβατικούς τρόπους.

Οι συντεχνιακού τύπου μηχανορραφίες πίσω από το ειρηνευτικό σχέδιο για την Ουκρανία είναι εμφανείς σε διαρρεύσαντα αποσπάσματα μιας υποκλαπείσας συνομιλίας στην οποία ο Γουίτκοφ φαίνεται να συμβουλεύει έναν ρώσο αξιωματούχο για το πώς ο Πούτιν θα έπρεπε να προτείνει μια συμφωνία στον Τραμπ. Σε μια άλλη κλήση ο Ντμιτρίεφ ακούγεται να συμβουλεύει τον ίδιο αξιωματούχο να παρουσιάσει «μέγιστες» απαιτήσεις, μια προσέγγιση που αντικατοπτρίζεται σαφώς στο σχέδιο 28 σημείων που ο Ντμιτρίεφ συνέταξε στη συνέχεια με τον Γουίτκοφ και τον Κούσνερ στο Μαϊάμι.

Για τις ΗΠΑ αυτή η διπλωματία των ημετέρων είναι κάτι περισσότερο από μια απόκλιση από την παράδοση. Είναι μια αποκήρυξη της παράδοσης. Οι ΗΠΑ διαθέτουν εξαιρετικά έμπειρες και σχολαστικά δομημένες διπλωματικές και μυστικές υπηρεσίες. Ωστόσο, υπό τον Τραμπ, η ανάθεση της διαχείρισης ζητημάτων εθνικής σημασίας από συγγενείς και φίλους του ηγέτη –χωρίς λογοδοσία ούτε διαφάνεια– έχει καταστεί ο κανόνας. Το πρόβλημα με αυτήν την τακτική γίνεται εμφανές από τα αποτελέσματα: ποτέ στο παρελθόν οι αμερικανοί διαπραγματευτές δεν είχαν συναινέσει σε τόσο ακραίες απαιτήσεις, με τόσο σοβαρές συνέπειες, όπως οι Κούσνερ και Γουίτκοφ.

Φυσικά, και άλλοι πρόεδροι των ΗΠΑ έχουν ασπαστεί την άτυπη διπλωματία. Κατά την πορεία προς τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον είχε αναθέσει στον φίλο του συνταγματάρχη Εντουαρντ Χάουζ να εκτελεί χρέη «απεσταλμένου» του στις συνομιλίες με ευρωπαίους ηγέτες. Τη δεκαετία του 1990 η κυβέρνηση του προέδρου Μπιλ Κλίντον πρακτικά είχε αναθέσει την οικονομική πολιτική της απέναντι στη Ρωσία σε μια μικρή ομάδα οικονομολόγων του Χάρβαρντ, οι οποίοι απολάμβαναν την εμπιστοσύνη του τότε υφυπουργού Οικονομικών Λάρι Σάμερς.

Αλλά οι αδυναμίες αυτής της τακτικής ήταν εμφανείς ακόμη και τότε. Ορισμένοι από αυτούς τους οικονομολόγους του Χάρβαρντ παραβίασαν τις κατευθυντήριες γραμμές δεοντολογίας επενδύοντας σε ρωσικά ομόλογα, ενώ συμβούλευαν την κυβέρνηση του Μπόρις Γέλτσιν για τις ιδιωτικοποιήσεις. (Το πανεπιστήμιο αργότερα κατέβαλε ένα μεγάλο ποσό, στο πλαίσιο διακανονισμού με το υπουργείο Δικαιοσύνης). Στην προκειμένη περίπτωση χρειάστηκε να κληθεί ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο για να καθησυχάσει τους εξοργισμένους με το «ειρηνευτικό» σχέδιο των Ντμιτρίεφ και Γουίτκοφ Ουκρανούς και Ευρωπαίους.

Αλλά ο Τραμπ δεν πρόκειται να αναθεωρήσει την υιοθέτηση της διπλωματίας των ημετέρων. Καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιτικής του καριέρας, και ιδιαίτερα μετά την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο, ο Τραμπ περιφρονεί απροκάλυπτα την ηθική, τη λογοδοσία και την αξιοπιστία, θεωρώντας το αξίωμά του ως μέσο για την αύξηση του προσωπικού του πλούτου. Ενώ οι λεπτομέρειες των επιχειρηματικών συναλλαγών του Τραμπ παραμένουν αδιαφανείς, ο αυτοπλουτισμός μπορεί κάλλιστα να είναι η βασική γραμμή της εξωτερικής πολιτικής του, κάτι αυταρχικοί ηγέτες σε όλον τον κόσμο έχουν αναμφίβολα αντιληφθεί.

Τον περασμένο Απρίλιο η κυβέρνηση του Πακιστάν υπέγραψε μια αμφιλεγόμενη επενδυτική συμφωνία με τη World Liberty Financial, μια εταιρεία κρυπτονομισμάτων, το πλειοψηφικό πακέτο της οποίας ανήκει στην οικογένεια Τραμπ, ενώ διευθυντής της είναι ο γιος του Γουίτκοφ, ονόματι Ζακ. Την ίδια περίπου εποχή ο Τραμπ παρουσίασε τους «αμοιβαίους δασμούς» του, με το Πακιστάν να χαίρει πολύ καλύτερης αντιμετώπισης από πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας. Και τον Ιούλιο η κυβέρνηση Τραμπ ανακοίνωσε ότι είχε καταλήξει σε εμπορική συμφωνία με το Πακιστάν.

Στο Ομάν, στο Κατάρ και στη Σαουδική Αραβία, καθώς και στο Βιετνάμ, ο Οργανισμός Τραμπ έχει συνάψει συμφωνίες αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων με κρατικά επενδυτικά ταμεία και ιδιώτες τοπικούς επενδυτές. Επιπλέον, το επενδυτικό ταμείο του Κούσνερ με έδρα το Μαϊάμι έλαβε δισεκατομμύρια δολάρια από τα κρατικά επενδυτικά ταμεία του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας, καθώς και από ένα εξέχον μέλος της βασιλικής οικογένειας Αλ Ναχγιάν του Αμπου Ντάμπι. (Ο Κούσνερ στη συνέχεια διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα).

Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τι είδους επιχειρηματικές συμφωνίες θα συνάψουν ο Τραμπ και οι ημέτεροί του μετά από μια ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία, αλλά το σύμφωνο Ντμιτρίεφ-Γουίτκοφ –στο οποίο ορίζεται ότι οι ΗΠΑ θα ηγηθούν των «προσπαθειών για την ανοικοδόμηση και τις επενδύσεις στην Ουκρανία»– υποδηλώνει ότι θα είναι επικερδείς. Αμερικανικές εταιρείες που συνδέονται με τον Τραμπ ενδέχεται ήδη να διαπραγματεύονται συμφωνίες στη Ρωσία.

Ενώ η επιδίωξη του Τραμπ να πλουτίσει περαιτέρω είναι αναμφισβήτητη, θα ήταν απλοϊκό να υποστηριχθεί ότι αυτός είναι ο μόνος λόγος που προτιμά τους άτυπους φορείς και τις αντισυμβατικές τακτικές. Αποτελεί χαρακτηριστικό των προσωποπαγών καθεστώτων ο παραγκωνισμός έμπειρων αξιωματούχων και καθιερωμένων κρατικών θεσμών υπέρ «εξωτερικών» φορέων οι οποίοι πάνω απ’ όλα είναι πιστοί στον ηγέτη. Οσο περισσότερο συνεχίζεται αυτή η κατάσταση τόσο θα αποδυναμώνονται οι δημοκρατικές δομές της Αμερικής και τόσο πιο ανισόρροπη θα καθίσταται η εξωτερική της πολιτική.

---

Ο Φεντερίκο Φουμπίνι είναι δημοσιογράφος, επιτελικό στέλεχος της ιταλικής εφημερίδας Corriere della Sera. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News