Η πρόσφατη μεγαλειώδης συγκέντρωση στο Νόβι Σαντ, με αφορμή την επέτειο της τραγωδίας στον σιδηροδρομικό σταθμό όπου έχασαν τη ζωή τους δεκαέξι άνθρωποι, δεν ήταν μια μεμονωμένη έκρηξη οργής. Ηταν η τελευταία σε μια σειρά κινητοποιήσεων που πυκνώνουν από το 2018, αποκαλύπτοντας μια κοινωνία που δεν εφησυχάζει, αλλά εντείνει την αντίδρασή της απέναντι σε ένα σύστημα εξουσίας που έχει φτάσει στα όριά του. Η θλίψη για το δυστύχημα δεν γεννήθηκε στο κενό· πάτησε πάνω σε συσσωρευμένη δυσπιστία και στην αίσθηση ότι το κράτος δεν προστατεύει, αλλά εκθέτει τον πολίτη.

Καθώς οι διαδηλώσεις πολλαπλασιάστηκαν μέσα στο τελευταίο έτος, έγινε σαφές ότι η κοινωνική κινητοποίηση δεν αφορά μόνο την απόδοση ευθυνών για ένα τραγικό γεγονός. Αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη κρίση εμπιστοσύνης προς το προσωποπαγές σύστημα συγκεντρωτικής εξουσίας υπό τον Αλεξάνταρ Βούτσιτς, το οποίο διαμόρφωσε όρους σταθερότητας για περισσότερο από μια δεκαετία, αλλά πλέον δείχνει να εισέρχεται σε φάση φθοράς. Το μοντέλο αυτό στηρίχθηκε στον άμεσο έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, στην οριζόντια επιρροή επί των ανεξάρτητων θεσμών και στη διαχείριση του κρατικού μηχανισμού ως εργαλείου πολιτικού ελέγχου και πολιτικής νομιμοποίησης.

Η οικονομική διάσταση επιτάχυνε την πολιτική κόπωση. Η επιλογή έργων υψηλού κόστους χωρίς θεσμική λογοδοσία, η εκτεταμένη χρηματοδοτική εξάρτηση από την Κίνα και η απουσία σταδιακής σύγκλισης με τα ευρωπαϊκά πρότυπα χρηστής διακυβέρνησης δημιούργησαν ένα περιβάλλον όπου η ανάπτυξη δεν μεταφράστηκε σε βιώσιμη προοπτική. Η επιβολή αμερικανικών κυρώσεων στη NIS ανέδειξε με οξύ τρόπο την ευαλωτότητα του ενεργειακού μοντέλου και το κόστος της επένδυσης σε ρωσικές ενεργειακές δομές, τη στιγμή που η Μόσχα αδυνατεί πλέον να λειτουργήσει ως εγγυητής πολιτικής σταθερότητας.

Πέρα όμως από τα μακροοικονομικά δεδομένα, η φθορά τροφοδοτήθηκε από την ενδημική διαφθορά. Το σύστημα εξουσίας δεν λειτούργησε μόνο μέσω πολιτικών αποφάσεων αλλά μέσω ενός δικτύου εξάρτησης που συνέδεσε την πρόσβαση σε πόρους, έργα, άδειες και ευκαιρίες με την πολιτική πίστη και πειθαρχία. Για πολλούς πολίτες αυτό δεν ήταν αφηρημένη έννοια — το συναντούσαν στην καθημερινότητα, στις συναλλαγές με δημόσιες υπηρεσίες, στην επαγγελματική πορεία τους. Καθώς τα οικονομικά περιθώρια στενεύουν, το εργαλείο που διατηρούσε την πολιτική σταθερότητα μετατρέπεται σε πηγή δυσαρέσκειας και απονομιμοποίησης.

Σε αυτό το περιβάλλον, η κοινωνία δείχνει μεγαλύτερη ετοιμότητα από το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Οι κινητοποιήσεις δεν προήλθαν από κομματικές πρωτοβουλίες αλλά από την κοινωνική βάση — και ειδικά από την πανεπιστημιακή κοινότητα και τη νέα γενιά, που βλέπει καθαρά ότι χωρίς θεσμική ανανέωση, δεν υπάρχει αξιόπιστη ευρωπαϊκή προοπτική. Ενώ η κοινωνία πάλλεται, η αντιπολίτευση παραμένει ένας αδύναμος κρίκος. Κατακερματισμένη, χωρίς πρόσβαση σε κρατικούς πόρους και χωρίς κοινή στρατηγική, δεν μπόρεσε να αναμετρηθεί αποτελεσματικά με μια συγκεντρωτική εξουσία· ωστόσο, η ανάδυση νέων πρωταγωνιστών δημιουργεί προϋποθέσεις αλλαγής.

Διεθνώς, η Σερβία εισέρχεται σε νέο τοπίο. Η Ρωσία παραμένει συμβολικός πόλος για μέρος της κοινωνίας, αλλά δεν διαθέτει πλέον την ικανότητα να λειτουργήσει ως στρατηγικός προστάτης, ενώ η Ευρωπαϊκή Eνωση καθιστά ολοένα σαφέστερο ότι η ευρωπαϊκή πορεία δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς κράτος δικαίου, θεσμική λογοδοσία και διαφάνεια.

Σε αυτό το πλαίσιο, το πιθανότερο πολιτικό σενάριο είναι η προκήρυξη πρόωρων εκλογών, όχι από θέση ισχύος, αλλά ως αναγκαστική διέξοδος διαχείρισης της μετάβασης. Μια ελεγχόμενη αποχώρηση από την εξουσία, με εγγυήσεις μη δίωξης κεντρικών προσώπων του συστήματος, συζητείται πλέον ανοιχτά σε πολιτικούς και διπλωματικούς κύκλους.

Η μετάβαση δεν θα είναι άμεση ούτε γραμμική. Τμήματα της δημόσιας διοίκησης, οι υπηρεσίες ασφαλείας και η Εκκλησία θα παραμείνουν πυλώνες του παλαιού συστήματος. Ομως η κατεύθυνση έχει αλλάξει. Η απονομιμοποίηση του μοντέλου δεν είναι θεωρητική· είναι κοινωνικά αισθητή, πολιτικά μετρήσιμη και διεθνώς αναγνωρίσιμη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News