Σε μια περίοδο άνθησης των drones και των δορυφορικών απεικονίσεων της Γης, η απόδραση από την πολιτική ευθύνη είναι ανέφικτη, ειδικά σε τέτοιες περιστάσεις. Μια στοιχειώδης, λοιπόν, χαρτογράφηση της καταστροφής, μελετημένη από κοινού με τους υπαρκτούς νόμους του κράτους περί διοικητικών περιφερειών και αρμοδιοτήτων, είναι ικανή να φωτογραφίσει αμέσως τους πολιτικά υπευθύνους.

Αν δεν μοιραζόμαστε την ανόητη αντίληψη ότι «το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του» και άλλα παρόμοια, οφείλουμε να αναλάβουμε το βάρος της ευθύνης που αναλογεί στην εγκατάστασή μας πάνω σε κάθε σπιθαμή γης. Βέβαια, η πολιτική ευθύνη δεν απορρέει από την ιδιοκτησία. Πολλές φορές, μάλιστα, αποτελούν εντελώς ασύμβατα μεγέθη. Ακόμη και εάν ένας ιδιοκτήτης αρνήθηκε πεισματικά να εγκαταλείψει το φλεγόμενο σπίτι του, ακόμη και εάν επέδειξε το λεγόμενο «σύνδρομο του νεοελληνικού ωχαδελφισμού» ή απλώς επέλεξε, εν μέσω πανικού, να καεί πλάι στις μνήμες των διά βίου κόπων του, τού αναλογεί πολύ μικρότερη ευθύνη, πολιτικά μιλώντας, από αυτήν που αναλογεί στον δήμαρχο, στον περιφερειάρχη, στον αρμόδιο υπουργό και εν τέλει στον πρωθυπουργό της χώρας. Με ηθικολογίες περί ωχαδελφισμού ή συγκινητικές ανθρώπινες ιστορίες δεν αναιρείται η πολιτική ευθύνη του αξιωματικού της Πυροσβεστικής ή της Αστυνομίας που, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον, δεν απομάκρυνε, ακόμη και διά της βίας, τον πείσμονα ιδιοκτήτη. Το τίμημα της συλλογικής ζωής είναι για τον καθένα μας τεράστιο και, σε έκτακτες περιστάσεις, πρέπει να πληρώσουμε έναν λογαριασμό που αποφάσισαν άλλοι, οι οποίοι βρίσκονται σε μεγαλύτερη θέση ευθύνης απ’ ό,τι εμείς. Από τη μία πλευρά, όλοι μας μπορούμε να φαντασθούμε τι θα συνέβαινε εάν τα παιδιά της κατασκήνωσης του Αγ. Ανδρέα δεν έμπαιναν σαν «στρατιωτάκια» στα λεωφορεία που τα διέσωσαν. Και, από την άλλη πλευρά, όλοι μας φανταζόμαστε τι μπορεί να συμβαίνει όταν πυροσβέστες και αστυνομικοί αφήνονται στα χέρια ανεύθυνων αξιωματικών και συντονιστικών οργάνων. Σε κάθε περίπτωση, εν μέσω μαζικής καταστροφής σε μια δημοκρατία, θέλει αρετή και τόλμη τόσο η έκδοση διαταγών όσο και η απόλυτη πειθαρχία και υπακοή.

Και ενώ οι πολιτικές ευθύνες για την κατάσταση είναι αντικειμενικές και μετρήσιμες, επιτομή της χυδαιότητας συνιστά το αμιγώς πολιτικοηθικό ζήτημα της μη παραδοχής τους. Και τούτο, κυρίως γιατί η μη παραδοχή, και το διαιωνιζόμενο παράδειγμά της, είναι, προφανώς, η ταφόπλακα στην όποια αξίωσή μας να δούμε κάποιο φως.

Ο κ. Καμμένος μίλησε για «αυθαίρετα» στο Μάτι, μια «μακρά ιστορία» που έρχεται από τα βάθη του παρελθόντος. Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόσφατη, μόλις πριν από τρία χρόνια, υπουργοποίησή του τον απαλλάσσει, θεωρεί, των όποιων πολιτικών ευθυνών του ως μέλους της κυβέρνησης. Ομως, η πολιτική ευθύνη, εάν είναι αντικειμενική και μετρήσιμη, είναι κυρίως επειδή αγκαλιάζει μια δοσμένη εκ των προτέρων πραγματικότητα. Η υπουργοποίηση σημαίνει de facto ανάληψη της ευθύνης όλων των αντικειμένων και των ανθρώπων του πεδίου αναφοράς της. Οι ιστορικές ευθύνες των «προηγούμενων» είναι το σύννεφο καπνού εκείνου που θέλει να αποδράσει από τις πολιτικές ευθύνες του στο σήμερα.

Βέβαια, αν όχι πάντοτε οι αιτίες της, η ίδια η φωτιά είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Εξ αυτού, η αντιμετώπισή της είναι ένα τεχνικό ζήτημα, που πρέπει να αφεθεί στους ειδικούς και, οριακά, σε εκπαιδευμένους εθελοντές. Ομως, σε ποιους πρέπει να αφεθεί, ποιος οργανώνει τους εθελοντές και ένα πλήθος άλλων ερωτημάτων που προκύπτουν είναι σαφώς πολιτικά ζητήματα και αξιώνουν πολιτικές απαντήσεις, οι οποίες αφορούν τη διαχείριση της συλλογικής ζωής και των οποίων η ορθότητα επιβεβαιώνεται με ασκήσεις και προσομοιώσεις πολέμου εν καιρώ νηνεμίας. Ως εκ τούτου, και με την καταστροφή εν εξελίξει, η τηλεοπτική… και έμπλεη μικροπολιτικών αφηγημάτων εικόνα ενός συντετριμμένου πρωθυπουργού στο συντονιστικό όργανο του Χαλανδρίου είναι από μόνη της αποκαλυπτική της απόλυτης σύγχυσης των ζητημάτων. Πότε ένα στρατηγείο, την ώρα της μάχης, είναι ανοιχτό στη κοινή θέα; Και γιατί η εκτελεστική εξουσία να παίξει τον ρόλο του αγγελιαφόρου;

Τώρα, ο κοινός νους είναι σε θέση να αναγνωρίσει, σε γενικές γραμμές, την αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στη μανία της φύσης. Δεν γεννηθήκαμε χθες. Κανείς δεν χρειάζεται να είναι μετεωρολόγος ή ειδικός στις φυσικές καταστροφές για να αποτιμήσει  τη σκληρότητα της φύσης τη Δευτέρα το απόγευμα. Βέβαια, στην αδιανόητη ανεξαρτησία της, η «συμπεριφορά» της φύσης είναι πέραν του καλού και του κακού, πέραν του μαλακού και του σκληρού. Ελα όμως που εγκατασταθήκαμε κοντά της! Τόσο κοντά που κάποιοι φθάνουν μέχρι του σημείου να της αποδίδουν ηθικό πρόσωπο ισχυριζόμενοι ότι «έφταιγαν μόνον τα δέντρα και τα μποφόρ». Προφανώς, τα δέντρα και τα μποφόρ θα αρνηθούν να καταθέσουν και η υπόθεση θα μπει στο αρχείο – ιδού ο υπέροχος συλλογισμός ορισμένων! Και όταν αυτός δεν μας πείθει, πιθανόν λόγω της καχυποψίας μας απέναντι στη δυνατότητα της ανόητης φύσης να κατισχύσει, προσφεύγουν στους δαιδάλους των ανθρωπογενών επιχειρησιακών σχεδιασμών για να κρύψουν την ολοκάθαρη πολιτική τους ευθύνη. Γιατί το μέγεθος της φρίκης καταλύει τη δυνατότητα του κοινού νου να θεωρήσει την όποια επιχειρησιακή ορθότητα ικανή να απαλλάξει τους αρμόδιους από τις πολιτικές ευθύνες τους. Καταλύει τη δυνατότητα του κοινού νου για εικασίες περί λιγότερων ή περισσότερων νεκρών στο ένα ή το άλλο σενάριο, καταλύει τη δυνατότητα του κοινού νου για συγκρίσεις μεταξύ 90 νεκρών και 650 διασωθέντων.

Η πολιτική ευθύνη ενός πρωθυπουργού είναι ένα παράδοξο πράγμα. Ενας πρωθυπουργός καταλαβαίνει από νωρίς τι σημαίνει να κοιμάσαι με το ένα μάτι ανοιχτό, αν και όχι απαραίτητα με εφιάλτες. Γιατί, από τη μία, καμία συνθήκη δεν είναι «κανονική» όταν επωμίζεσαι το πρωθυπουργικό ειδικό βάρος να την κοιτάς υπεύθυνα και γιατί, από την άλλη, καμία, σχεδόν(!) συνθήκη δεν μπορεί να διανύσει την απόσταση «από της ζωής σου το μπουρδέλο στης ψυχής σου το ιερό».

Το Μέγαρο Μαξίμου είναι το παράδοξα απόμακρο κέντρο της ελληνικής επικράτειας. Γιατί, από τη μία, το πιο απλό τροχαίο ατύχημα, το πιο μικρό εργατικό ατύχημα, το πιο ανώδυνο σχολικό περιστατικό φέρει και την ευθύνη του πρωθυπουργού. Γιατί, από την άλλη, ο πρωθυπουργός της νεωτερικότητας δεν ήρθε για να άρει τις αμαρτίες του κόσμου μέχρι του σημείου της προσχεδιασμένης σταύρωσης.

Ο κ. Τσίπρας δήλωσε πως, αναλαμβάνοντας την ευθύνη της τραγωδίας, πράττει το αυτονόητο. Ποιοτικά μιλώντας, η πολιτική ευθύνη είναι αντικειμενικό μετρήσιμο μέγεθος. Η ανάληψή της δεν είναι όμως αυτονόητη, προϋποθέτει συνειδητή απόφαση εκείνου που την αναλαμβάνει. Ο κ. Τσίπρας το γνωρίζει πολύ καλά αυτό και… ιδού λοιπόν η νέα «επικοινωνιακή στρατηγική»: Πιθανόν θα πουν «είναι γενναίος που την αναλαμβάνει».

Εάν η διαρκής και διά λόγων ανάληψη πολιτικών ευθυνών για το οτιδήποτε είναι υπερανθρώπινο έργο και εξ αυτού βαθιά αντιπολιτικό (με πρώτο σύμπτωμα την προφανή ακυβερνησία), εάν η συλλογική μας ζωή βασίζεται, αναλογικά, στη σιωπηρή παραδοχή και ανάληψη ευθυνών από όλους μας και κυρίως από όσους κυβερνούν, η ανοιχτή και δημόσια ανάληψη πολιτικής ευθύνης για μια τέτοια καταστροφή δεν μπορεί παρά να σημαίνει, αν είναι γνήσια, την παραίτηση από το πεδίο ευθύνης. Ο κ. Τσίπρας, παρά τα αφηγήματα περί άγριας φύσης και «σκοτεινών κέντρων», θα μπορούσε να επιλέξει τον συμπαθητικό ρόλο του πολιτικού θύματος ενός σκληρού παιγνιδιού της ιστορικής μοίρας. Κυνικά μιλώντας, ήταν, νομίζω, ο τελευταίος ρόλος που του απέμενε να επιλέξει. Τώρα, ήρθε η ώρα όπου θα τον επισκεφθούν οι εφιάλτες! Γιατί, σε τέτοιες συγκυρίες, τα όργανα δεν τα παίζει το «υποσυνείδητο» ή οι οποιεσδήποτε αγαθές προθέσεις να «δουλέψουν οι μπουλντόζες». Τα όργανα τα παίζουν οι θεοί της τραγωδίας που, από ανθρώπινη σκοπιά, είναι πολύ πιο τιμωρητικοί από τον Θεό-Τιμωρό του Αμβρόσιου. Τούτοι οι θεοί που αποκαθιστούν την κοσμική τάξη μπροστά στην επέλαση ανεπίγνωστων και αναίσθητων ανθρώπων.

* Ο Γιώργος Παπαοικονόμου είναι υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας, μέλος του Εργαστηρίου Πολιτικής Φιλοσοφίας, Φ.Π.Ψ. – ΕΚΠΑ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News