Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχώρησε από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης ο πρώτος συρμός που μετέφερε τους Εβραίους της πόλης στο Αουσβιτς.

Ογδόντα χρόνια αργότερα, τιμά τη μνήμη τους με ένα μεγάλο αφιέρωμα, το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που διοργανώνεται τον Μάρτιο.

Ενα παραδοσιακό τραγούδι αγάπης, σεφαραδίτικο, γραμμένο στα λαντίνο (την ισπανοεβραϊκή γλώσσα, που μιλούσε η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης), που μιλά για τον αποχωρισμό, τον έρωτα, τον θάνατο, δανείζει το όνομά του στον τίτλο του αφιερώματος, με το οποίο το φεστιβάλ τιμά τη μνήμη της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, που ξεκληρίστηκε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Adio querida» ή αλλιώς «Αντίο αγαπημένη», είναι το τραγούδι που -σύμφωνα με τον αστικό θρύλο της εβραϊκής κοινότητας- τραγουδούσαν οι Εβραίοι λίγο πριν μπουν στα τρένα που θα τους οδηγούσαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στο αφιέρωμα με τίτλο, «Adio querida: Από τη Θεσσαλονίκη στο Αουσβιτς – 80 χρόνια», θα προβληθούν σοκαριστικά ντοκουμέντα και επώδυνες μαρτυρίες, που θα ρίξουν φως σε μία από τις πιο σκοτεινές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας, «με σκοπό το ανεπούλωτο οικουμενικό τραύμα να λειτουργήσει ως υπενθύμιση και προειδοποίηση για το μέλλον», σημείωσαν οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης.

Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθεί το Shoah (1985) του Κλοντ Λανζμάν, «η πιο συνταρακτική καταγραφή της φρίκης του Ολοκαυτώματος», το οποίο από πολλούς θεωρητικούς του κινηματογράφου έχει ψηφιστεί ως το καλύτερο ντοκιμαντέρ όλων των εποχών.

Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό διάρκειας 566 λεπτών, το οποίο θα προβληθεί στην πλήρη του εκδοχή. Ο Λανζμάν εργάστηκε ασταμάτητα για 11 ολόκληρα χρόνια, παίρνοντας συνεντεύξεις από δεσμοφύλακες, μάρτυρες και ναζιστές και εξερεύνησε σε βάθος τον ιστορικό, ανθρωπολογικό και πολιτισμικό αντίκτυπο του Ολοκαυτώματος. Ενα αληθινό κινηματογραφικό επίτευγμα, που διασφαλίζει ότι το Ολοκαύτωμα δεν θα περιπέσει ποτέ στην ιστορική λήθη ή στη δικαιολογία της άγνοιας.

Η δύναμη της μουσικής και η μαγεία της κινηματογραφικής εικόνας θα σμίξουν σε μια ξεχωριστή βραδιά στη σκηνή του Ολύμπιον, με το «The Golem» (1920), μια αλληγορία για την τραγική μοίρα που σύντομα θα έβρισκε τους Εβραίους και μία από τις πρώτες ταινίες που έθιξαν ζητήματα αντισημιτισμού. Σε σκηνοθεσία των Πολ Βέγκενερ και Καρλ Μπέζε, η σπάνια αυτή εμβληματική ταινία τρόμου των απαρχών του γερμανικού εξπρεσιονισμού, άνοιξε τον δρόμο για κλασικά αριστουργήματα όπως το Νοσφεράτου και το Μετρόπολις.

Η ταινία αντλεί την έμπνευσή της από έναν μεσαιωνικό εβραϊκό μύθο και σήμερα, πέρα από την ιστορική της αξία, αναγνωρίζεται ως ένα «καλτ» διαμάντι επιστημονικής φαντασίας. Ο αγαπημένος σκηνοθέτης και μουσικός Γιάννης Βεσλεμές έγραψε ειδικά για την εκδήλωση πρωτότυπη μουσική, η οποία θα συνοδεύσει ζωντανά την προβολή της ταινίας.

Η φρίκη της καθημερινής ζωής μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης επικεντρώνεται στο συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ «Heroes of Salonika/ Ήρωες της Θεσσαλονίκης» (2021) του Τομ Μπαρκάι, όπου έξι Θεσσαλονικείς Εβραίοι, επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος -οι περισσότεροι εκ των οποίων ζουν στο Ισραήλ- περιγράφουν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τα βασανιστήρια, τις μεθόδους εξόντωσης, τις αρρώστιες, την πείνα και τα πειράματα που υπέστησαν. «Ένα ντοκιμαντέρ που κάνει τον θεατή να νιώσει βαθιά την ωμότητα του ναζισμού και την έκταση του εγκλήματος».

Ο γεννημένος στη Θεσσαλονίκη Μορίς Αμαραζί, στο «Salonique, ville du silence/Θεσσαλονίκη, πόλη της σιωπής» (2006) καταθέτει φόρο τιμής στο ένδοξο πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης, της επονομαζόμενης «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», το οποίο ήρθε σε σύγκρουση με το αφήγημα της ενιαίας εθνικής ταυτότητας που επικράτησε μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Συνδυάζοντας εικόνες από τη σύγχρονη πόλη με μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος, αυτή η νοσταλγική παλιννόστηση επιχειρεί να σπάσει το πέπλο της επίσημης σιωπής για την τραγική μοίρα της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.

Στο σπαρακτικό ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά» (2011) του Βασίλη Λουλέ, πέντε ηλικιωμένοι έλληνες Εβραίοι αφηγούνται στην κάμερα τις τρομακτικές εμπειρίες που βίωσαν στην κατεχόμενη Ελλάδα, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα από τις λέξεις και τις διηγήσεις ανθρώπων που γνώρισαν τη φρίκη από κοντά, «γινόμαστε κι εμείς συμμέτοχοι σε μια τραγωδία που δεν θα πάψει ποτέ να αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα».

Το ντοκιμαντέρ «Εκτός ιστορίας» (2012) της Φωφώς Τερζίδου ανατρέχει τόσο στην πλούσια ιστορία της πολυπληθούς και ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, όσο και στη λιγότερο προβεβλημένη διαδρομή της εβραϊκής κοινότητας της Κατερίνης. Μέσα από μαρτυρίες, τεκμήρια και αναλύσεις ιστορικών, η ταινία πραγματεύεται το πάντα επίκαιρο ζήτημα της επίσημης ιστορικής μνήμης, εξερευνώντας τα καταστροφικά στερεότυπα που εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να γεννούν προκαταλήψεις και να συντηρούν την αποσιώπηση των πιο απάνθρωπων εγκλημάτων.

Το πλήρες πρόγραμμα του αφιερώματος θα ανακοινωθεί σύντομα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News