Η «κρίση» και η ψηφιακή υπόσχεση
Ετούτες τις μέρες της διαβόητης πλέον «κρίσης», τα ψηφιακά μέσα δικτύωσης μοιάζουν να προσφέρουν στους πολίτες μια υπόσχεση για δημοκρατική και ελεύθερη παραγωγή και διακίνηση των ιδεών.

Εντούτοις, ήδη από καιρό, φιλόσοφοι όπως οι Τζιόρτζιο Αγκάμπεν, Φράνκο (Μπίφο) Μπεράρντι, Τζόντι Ντην και Σλάβοϊ Ζίζεκ έχουν υποδείξει μια σειρά από κινδύνους που ελλοχεύουν στο παρόν του πληροφοριακού καπιταλισμού. Ο πυρήνας της διάγνωσης αυτής αφορά τη δημιουργία και την ακόλουθη αποπλάνηση ενός δημιουργικού «κογκνιταριάτου» (Cognitariat) στο οποίο εντάσσονται δημιουργοί, διανοούμενοι και εργαζόμενοι.

Σύμφωνα με τον ορισμό του «κογκνιταριάτου», ο καπιταλισμός των ψηφιακών μηχανών κερδίζει την ίδια την ψυχή των διανοουμένων, ενεργοποιώντας επιτατικά τις κοινωνικές, τις φαντασιακές και τις συναισθηματικές τους δυνάμεις. Έτσι, οι δημιουργοί επενδύουν άμεσα στον ψηφιακό κόσμο τις πιο μύχιες, ποιητικές, δεξιότητές τους.

Με αυτόν τον τρόπο συγκροτούνται ως ευαίσθητα και διακριτά κοινωνικά και πολιτικά υποκείμενα και δραστηριοποιούνται κατεξοχήν (ή αποκλειστικά) στους νέους τόπους της ψηφιακής διασύνδεσης, καθώς φαντασιώνονται ότι η διαδικτυακή κινητοποίηση προάγει άμεσα και αποτελεσματικά ζωτικές δημοκρατικές αξίες, όπως η ανοιχτή πρόσβαση, η ελεύθερη κριτική και συζήτηση, οι μαζικές πολιτικές κινήσεις και η φαινομενικά ίση συμμετοχή όλων.

Η «αποπλάνηση» των διανοουμένων
Εντούτοις, εδώ κρύβεται μια παγίδα: κάθε φορά που οι «διανοούμενοι-κογκνιτάριοι» παράγουν νέα ψηφιακά περιεχόμενα (ψηφιακά έργα, αναρτήσεις σε ιστοσελίδες, δίκτυα, ιστολόγια, κ.λπ.), προσθέτουν αξία και κέρδη στους κατόχους των αντίστοιχων μέσων. Η κριτική εδώ βασίζεται στη διαπίστωση ότι οι διανοούμενοι (όπως και οι υπόλοιποι «κογκνιτάριοι») πέφτουν θύματα της πλάνης ότι η δραστηριοποίηση στην ψηφιακή σφαίρα προάγει δήθεν τον δημοκρατικό διάλογο, τη χειραφέτηση και τη διασπορά των ιδεών.

Εφόσον, όμως, δεν οικοδομούν εναλλακτικές πολιτικές οργανώσεις και έναν μαζικό αντι-ηγεμονικό συνασπισμό, οι διανοούμενοι εξαντλούνται «στο ηλεκτρονικό θέαμα μιας δημοκρατίας» που δεν πράττει αλλά μιλάει διαρκώς και πολυφωνικώς, καθοδηγούμενη από τις πρωτοβουλίες του πολύχρωμου πλήθους.

Ο σωστός πόλεμος – Η λάθος μάχη
Ταυτοχρόνως, είναι σαφές ότι η σύγκρουση ανάμεσα στους παραγωγούς–διανοούμενους και στους διαχειριστές–κατόχους της γνώσης και της πληροφορίας είναι μεν καίρια, αλλά δεν μπορεί να μεταφραστεί σε «ταξικό πόλεμο» (class war) (1) . Στις οικονομίες της πληροφορίας είναι πλέον αποδεκτό ότι το «κογκνιταριάτο» ανήκει εν πολλοίς στη μεσαία τάξη.

Η τακτική επιλογή
Ποια θα όφειλε, λοιπόν, να είναι η στάση των διανοουμένων απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα; Ο ίδιος ο Φράνκο (Μπίφο) Μπεράρντι, έδωσε την εξής απάντηση:

«Δεν πιστεύω ότι το πεζοδρόμιο είναι ο προσφορότερος χώρος για την ανάπτυξη αυτού του κινήματος. […] Το κίνημα δεν χρειάζεται τη βία, χρειάζεται μια θεατρικοποίηση, η οποία μπορεί να επιφέρει σημαντικές ρήξεις στην καπιταλιστική οργάνωση και να αποβεί πολύ χρήσιμη στην αναθεώρηση της σχέσης ανάμεσα στην τεχνολογία και την κοινωνική της χρήση. […] Η διαμαρτυρία στο δρόμο είναι πολύ καλή, αλλά αναποτελεσματική απέναντι στην αναδιατακτική κυριαρχία του κεφαλαίου. Είναι πολύ χρήσιμη, αλλά μόνο ως καύσιμο, ως ενέργεια για να γίνει το απαραίτητο βήμα σε ένα επόμενο στάδιο. […] Προσωρινές αυτόνομες ζώνες, ανοικτός κώδικας (open source), δωρεάν περιεχόμενο (freeweare), θα επιφέρουν εκείνη τη δυναμική αναδιάταξη πόρων που θα μας επιτρέψει να βρούμε ένα χώρο αυτονομίας και θα οδηγήσουν τον καπιταλισμό στην προοδευτική καινοτομία». (2)

Η θέση ισορροπίας
Εδώ προκύπτει και μια τρίτη πολιτική, η οποία μένει έξω από τις πρακτικές κομματικών συμμαχιών και συμφερόντων. Αυτή η τρίτη θέση είναι μια πολιτική που επινοεί σχέσεις έξω από την αναπαράσταση. Αντί για μια πολιτική της εναντίωσης ή της υπεράσπισης, είναι μια πολιτική της έκφρασης.

Ο σκοπός είναι να δειχτεί ότι ο δεσμός ανάμεσα στο κεφαλαιοκρατικό αξίωμα και στην ψηφιακή υπόσχεση δεν είναι άρρηκτος, αλλά συνοψίζεται σε μια σχέση εντάσεων και ανταγωνισμού. Στα ρήγματα που ανοίγονται κατά μήκος αυτής της γραμμής επαφής δίνονται οι δυνατότητες για την ανάπτυξη τοπικών, εφήμερων, ευέλικτων θυλάκων έκφρασης και αντίστασης.
Διατηρώντας μια ανοιχτόμυαλη και πειραματική στάση απέναντι στις οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις, μπορούμε να οδηγήσουμε την καθημερινή μας πρακτική προς, ελεύθερους από έλεγχο, χώρους φαντασίας, συλλογικότητας και καινοτομίας.

*To τελευταίο βιβλίο του Χρήστου Χρυσόπουλου «Φακός στο στόμα» (2012) μόλις κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις Πόλις.

(1) André Gorz, L'immatériel: connaissance, valeur et capital, Paris: Galilée 2003, 70.
(2) «Cognitariat and Semiokapital», Franco (Bifo) Berardi interviewed by Matt Fuller: http://subsol.c3.hu/subsol_2/contributors0/bifotext.html

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News