Το 2025 είναι μια εξαιρετική χρονιά για τον χρυσό, οι τιμές του οποίου οδηγούνται σε διαρκή ιστορικά υψηλά. Σε έναν κόσμο γεμάτο δασμούς και πολεμικές συγκρούσεις, ο χρυσός είναι από τις λίγες εναπομείνασες σταθερές για τους επενδυτές. Αλλά λίγοι γνωρίζουν την προέλευση του χρυσού ή τις συγκρούσεις που τροφοδοτεί στις χώρες από όπου εξορύσσεται.

Για τις κυβερνήσεις της περιοχής Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής, νότια της Σαχάρας, τα διακυβεύματα είναι υψηλά. Ο χρυσός, όπως αναφέρει ανάλυση του BBC, αποτελεί σανίδα σωτηρίας για τις στρατιωτικές χούντες της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι και του Νίγηρα, οι οποίες μαστίζονται από τζιχαντιστικές εξεγέρσεις, περιφερειακή απομόνωση και καταστροφές από την κλιματική αλλαγή.

Τα τρία αφρικανικά κράτη παράγουν περίπου 230 τόνους χρυσού ετησίως, αξίας περίπου 13 δισεκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού. Η τεράστια παραγωγή τους καθιστά την περιοχή σημαντικό παγκόσμιο παράγοντα στην αγορά χρυσού. Οι κυβερνήσεις τους μιλούν για ενίσχυση της εθνικής τους κυριαρχίας μέσω των εσόδων, ενώ οι ρωσικές εταιρείες εξόρυξης αυξάνουν το μερίδιό τους εις βάρος των αντίστοιχων δυτικών.

Ο ηγέτης της χούντας του Μάλι, στρατηγός Ασίμι Γκόιτα, έθεσε τον περασμένο μήνα τον θεμέλιο λίθο μιας εγκατάστασης επεξεργασίας χρυσού, στην οποία ο ρωσικός όμιλος Γιαρντάν θα έχει μειοψηφικό μερίδιο. Η εγκατάσταση αναμένεται να δημιουργήσει 500 άμεσες και 2.000 έμμεσες θέσεις εργασίας. Και στη Μπουρκίνα Φάσο δημιουργείται η πρώτη αντίστοιχη εγκατάσταση, με τη χώρα να απαιτεί από τις ξένες εταιρείες εξόρυξης εκπαιδεύσεις των ντόπιων εργατών της.

Ο «πυρετός» του χρυσού στη Μπουρκίνα Φάσο και τους γείτονές της συνδέεται με την ανάγκη τους για γρήγορα χρήματα, ώστε να χρηματοδοτήσουν εκστρατείες κατά εξεγέρσεων. Ειδικά στο Μάλι, η εκστρατεία κατά των ανταρτών έχει ανατεθεί σε ρώσους μισθοφόρους, μεταξύ των οποίων και η γνωστή «Ομάδα Βάγκνερ», καθώς και ο διάδοχός της, το «Αφρικανικό Σώμα», που υπάγεται στο ρωσικό υπουργείο Αμυνας.

Παρά την αδιαφάνεια των δημόσιων δαπανών τους, οι χώρες αυτές πιστεύεται ότι χρηματοδοτούν με τεράστια ποσά στην αντιμετώπιση τζιχαντιστικών ομάδων που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος. Οι στρατιωτικές δαπάνες στο Μάλι τριπλασιάστηκαν από το 2010, φτάνοντας στο 22% του εθνικού προϋπολογισμού το 2020. Ανθρωπιστικές οργανώσεις κατηγορούν το Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο για δολοφονίες, εκτελέσεις και φρικαλεότητες εναντίον αμάχων.

Για αυτές τις ενέργειές τους, η Ομάδα Βάγκνερ και το Αφρικανικό Σώμα συχνά πληρώνονται απευθείας με χρυσό, ή με παραχωρήσεις δικαιωμάτων εξόρυξης. Από το πραξικόπημα του 2021 στο Μάλι, οι βάναυσες κυβερνητικές τακτικές εναντίον κοινοτήτων που θεωρούνται ύποπτες για φιλοξενία τζιχαντιστών έχουν αυξηθεί, ωθώντας πολίτες της χώρας να ενταχθούν στις ίδιες τις ομάδες που μέχρι πρόσφατα αντιμάχονταν.

Η Τζαμάατ Νουσράτ αλ-Ισλάμ γουάλ-Μουσλιμίν (JNIM), οργάνωση που συνδέεται με την Αλ Κάιντα και είναι η πιο ενεργή τζιχαντιστική ομάδα στην περιοχή, πραγματοποίησε πρωτοφανή αριθμό επιθέσεων με στόχο τον στρατό της Μπουρκίνα Φάσο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2025. Παράλληλα, αυτού του είδους οι ένοπλες εξτρεμιστικές οργανώσεις επωφελούνται κυριολεκτικά από την αυξημένη διεθνή όρεξη για χρυσό.

Μεγάλο ποσοστό της εξόρυξης χρυσού στη Σαχέλ προέρχεται από τον βιοτεχνικό τομέα – έναν μικρής εμβέλειας, ανεπίσημο κλάδο, που δραστηριοποιείται σε μη αδειοδοτημένες και αδήλωτες τοποθεσίες, μακριά από την κυβερνητική εποπτεία. Οι ένοπλες τζιχαντιστικές ομάδες και οι τοπικές κυβερνήσεις των χωρών της περιοχής ανταγωνίζονται για τον έλεγχο πολλών από αυτά τα μικρής κλίμακας χρυσωρυχεία.

Ο χρυσός παρέχει σημαντική πηγή εσόδων για τις ένοπλες ομάδες, οι οποίες φαίνεται να επεκτείνουν την εδαφική τους επιρροή τόσο στο Μάλι όσο και στην Μπουρκίνα Φάσο. Το μεγαλύτερο μέρος του χρυσού από αυτό το είδος εξόρυξης καταλήγει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – ένα παγκόσμιο κέντρο για την επεξεργασία και το εμπόριο χρυσού.

Η διεθνής αύξηση των τιμών του χρυσού μπορεί να παρατείνει και να επιδεινώνει τις συγκρούσεις στη Σαχέλ, αλλά, δυστυχώς για τους εκσκαφείς των μικρής κλίμακας χρυσωρυχείων, δεν αυξάνει τους μισθούς τους. Καθώς οι θέσεις εργασίας σε αυτές τις χώρες σπανίζουν, πολλοί εργάζονται στον άτυπο τομέα της εξόρυξης. Το υψηλότερο ημερομίσθιο τους κυμαίνεται μεταξύ 15 και 29 ευρώ – και δεν έχει αυξηθεί αντίστοιχα με τις παγκόσμιες τιμές του χρυσού.

Η παρέμβαση ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του ΟΗΕ οδήγησε στη θέσπιση του Σχεδίου Πιστοποίησης της Διαδικασίας Κίμπερλι το 2003 – το οποίο συνέβαλε σημαντικά στον τερματισμό της πώλησης των λεγόμενων «ματωμένων διαμαντιών» στην ελεύθερη αγορά. Ωστόσο, αντίστοιχες προσπάθειες για την καταπολέμηση του «ματωμένου χρυσού» δεν έχουν στεφθεί με επιτυχία.

Αυτό, σύμφωνα με το BBC, οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη ενιαίων ηθικών προτύπων. Πολλές ευρωπαϊκές αγορές χρυσού απαιτούν από τα εργοστάσια ραφιναρίσματος χρυσού να συμμορφώνονται με τα πρότυπα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), αλλά στα ΗΑΕ αυτοί οι κανονισμοί παρακάμπτονται. Το 2021, η χώρα ανακοίνωσε τα δικά της πρότυπα για την ηθική εξόρυξη χρυσού, αλλά το ρυθμιστικό πλαίσιο παραμένει προαιρετικό.

Η τεχνολογία ιχνηλάτησης συνιστά ένα ακόμη εμπόδιο, καθώς ο χρυσός δεν υπόκειται σε «έλεγχο DNA», όπως τα διαμάντια. Τήκεται νωρίς στην αλυσίδα κυκλοφορίας του, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την ανίχνευση και τη σύνδεσή του με πιθανές ζώνες σύγκρουσης. Μέρος του χρυσού που κυκλοφορεί στα ΗΑΕ μετατρέπεται σε κοσμήματα, χρυσά δόντια και ράβδους – και εισέρχεται στην Ευρώπη, όπου δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί η προέλευσή του.

Προς το παρόν, η σημασία του χρυσού για τις κυβερνήσεις των κρατών της Σαχέλ και η ανομοιογενής εφαρμογή των ηθικών προτύπων παραγωγής και επεξεργασίας του, σημαίνουν ότι το εμπόρευμα είναι πιθανό να συνεχίσει να αλλάζει χέρια, ανεξάρτητα  προέλευσης – ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πληρωμή με αίμα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News