Κάποτε λέγονταν μισθοφόροι. Σήμερα, ονομάζονται «υπάλληλοι ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών». Ανεξαρτήτως ονομασίας, η πρακτική είναι η ίδια: Οι έμμισθοι στρατιώτες, που δεν έχουν καμία σχέση με τις εμπλεκόμενες σε κάποιον πόλεμο χώρες, είναι ένα επάγγελμα σε άνθιση. Σε έναν κόσμο γεμάτο συγκρούσεις, όπου τα κράτη μειώνουν τους στρατούς τους και η ασφάλεια ιδιωτικοποιείται, οι νέοι «επαγγελματίες του πολέμου» επανέρχονται δυναμικά, εγείροντας φόβους και ηθικά διλήμματα.

Ο Νικολό Μακιαβέλι είχε απαξιώσει τους μισθοφόρους, αποκαλώντας τους «άχρηστους και επικίνδυνους». Ο πληρωμένος στρατιώτης θα εγκατέλειπε το πεδίο της μάχης με το πρώτο σημάδι κινδύνου, έγραφε, αφού «δεν έχει άλλο κίνητρο να μείνει στη μάχη πέρα από έναν ευτελή μισθό». Κι όμως, πέντε αιώνες αργότερα, η επιχείρηση των ιδιωτικών στρατών, ή, κατά τον σύγχρονο ευφημισμό, των Ιδιωτικών Στρατιωτικών Εταιρειών (PMCs), κερδίζει ξανά αίγλη.

Ο Economist σημειώνει ένα παράδοξο: Οι συγκρούσεις φέρνουν δυστυχία, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν ζήτηση. Οταν η οργάνωση Gaza Humanitarian Foundation (GHF) ανέλαβε φέτος τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, προσέλαβε την αμερικανική UG Solutions για να παρέχει ένοπλη ασφάλεια στο εγχείρημα. Οταν η Ρωσία χρειάστηκε άνδρες για τον πόλεμο στην Ουκρανία και για τις επιχειρήσεις της στην Αφρική, στράφηκε προς την Ομάδα Βάγκνερ, ένα παραστρατιωτικό σώμα υποστηριζόμενο από το Κρεμλίνο και στελεχωμένο με πρώην μέλη των ρωσικών ειδικών δυνάμεων. Στην Ουκρανία μάχονται επίσης μισθοφόροι από την Κολομβία, ενώ στη Δύση ο μεγαλύτερος πελάτης των PMCs παραμένει η κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Ο ιδιωτικός τομέας ασφάλειας καλύπτει ένα ευρύ φάσμα: από φύλακες σε εμπορικά κέντρα, μέχρι μισθοφόρους που αναλαμβάνουν πολεμικές αποστολές. Οι περισσότεροι προέρχονται από τις ίδιες δεξαμενές προσωπικού, πρώην στρατιώτες, συχνά των ειδικών δυνάμεων. Ο κλάδος έχει επεκταθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς οι κυβερνήσεις μειώνουν τα τακτικά τους στρατεύματα και η ιδιωτική ζήτηση για προστασία έχει αυξηθεί.

Οσοι γνωρίζουν καλά τον χώρο περιμένουν ένα νέο κύμα ανάπτυξης: το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία ενδέχεται να δημιουργήσει τεράστιες ευκαιρίες στη φάση της ανοικοδόμησης, όπως συνέβη στο Ιράκ μετά το 2003. Ο Τιμ Σπάισερ, πρώην αξιωματικός του βρετανικού στρατού και ιδρυτής των εταιρειών Aegis και Sandline International, θυμάται ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπήρξε μια «πραγματική έκρηξη» για τη βιομηχανία, με δεκάδες χιλιάδες εργολάβους να δραστηριοποιούνται στο Ιράκ, κυρίως σε μη μαχητικούς ρόλους.

Σήμερα, γράφει ο Economist, ο τομέας είναι πολύ πιο επαγγελματικός. Υπάρχουν πλέον μεγάλες εταιρείες με κανονικές δομές, νομικά τμήματα και εξειδικευμένο προσωπικό. Οι πιο ισχυρές, όπως η Constellis στις ΗΠΑ (με έσοδα 1,4 δισ. δολάρια και 12.700 υπαλλήλους) και η GardaWorld στον Καναδά, κυριαρχούν στην αγορά. Οπως παρατηρεί ο αναλυτής Ντόμινικ Ντόναλντ, η αγορά χωρίζεται μεταξύ εταιρειών που στηρίζονται σε επενδυτικά κεφάλαια και μικρότερων, «ανενεργών» σχημάτων που ενεργοποιούνται μόνο όταν προκύψει κάποια μεγάλη σύμβαση.

Ο Σον ΜακΦέιτ, πρώην αλεξιπτωτιστής και καθηγητής στο National Defence University των ΗΠΑ, επισημαίνει στον Economist ότι ο κλάδος είναι «κατακερματισμένος» γεωπολιτικά και πολιτισμικά. Διακρίνει τρεις βασικές ομάδες: τις αγγλόφωνες εταιρείες (ΗΠΑ, Ευρώπη, Κοινοπολιτεία), τις ρωσόφωνες και τις ισπανόφωνες, κυρίως από τη Λατινική Αμερική, ιδιαίτερα την Κολομβία, όπου πολλοί πρώην στρατιώτες έχουν εκπαιδευτεί από τις αμερικανικές Ειδικές Δυνάμεις.

Καθώς οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να στρατολογήσουν προσωπικό, οι PMCs προσφέρουν μια σχετικά φθηνή εναλλακτική λύση. Σύμφωνα με τον Σπάισερ, ένας αμερικανός μισθοφόρος κοστίζει περίπου επτά φορές λιγότερο από έναν τακτικό στρατιώτη, ενώ ένας βρετανός μισθοφόρος δέκα φορές λιγότερο. Οι Κολομβιανοί, δε, θεωρούνται «ευκαιρία», με κόστος μόλις το ένα τέταρτο ενός δυτικού συναδέλφου τους.

Από την άλλη πλευρά, για τους ίδιους τους μισθοφόρους, οι αμοιβές φαίνονται δελεαστικές. Οι Κολομβιανοί κερδίζουν πολύ περισσότερα από ό,τι θα έπαιρναν στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας τους και συχνά ζουν υπό καλύτερες συνθήκες. Οι ρώσοι μαχητές της Βάγκνερ πληρώνονταν διπλάσια από τους τακτικούς στρατιώτες. Ωστόσο, το χρήμα δεν είναι το μόνο κίνητρο: πολλοί αναζητούν αυτονομία, τη δυνατότητα να επιλέξουν αποστολές και να ελέγχουν τη ζωή τους, κάτι που δεν προσφέρει ο τακτικός στρατός.

Οι περισσότερες PMCs δεν συμμετέχουν σε απευθείας μάχες, αν και τα τελευταία χρόνια αυξάνεται η παροχή «πολεμικών λύσεων». Ο Economist φέρνει ως παράδειγμα την Ουκρανία, όπου δραστηριοποιήθηκαν πάνω από 50.000 μισθοφόροι, κυρίως χαμηλής εκπαίδευσης, από τη ρωσική πλευρά, ώστε να αποφευχθεί η ανάγκη μαζικής επιστράτευσης.

Παρά τους αρνητικούς συνειρμούς του όρου «μισθοφόρος», ο Σπάισερ υποστηρίζει ότι η βιομηχανία έχει αδίκως δυσφημιστεί λόγω παραδειγμάτων όπως η Βάγκνερ, που λειτουργεί υπό την προστασία αυταρχικών καθεστώτων. Ο καθηγητής Ούλριχ Πέτερσον του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ υποστηρίζει, βάση σχετικής έρευνας, ότι η παρουσία PMCs από δημοκρατικές χώρες σε κάποιο πεδίο συνδέεται με 66% λιγότερα περιστατικά βίας κατά αμάχων, σε σχέση με εταιρείες που προέρχονται από μη δημοκρατικά κράτη. «Η εικόνα του άγριου καουμπόη είναι παραπλανητική», σημειώνει.

Ωστόσο, οι δυτικές PMCs δεν είναι άμοιρες σκανδάλων. Στη Γάζα, η GHF είχε προσλάβει μέλη της Infidels Motorcycle Club, μιας αντι-ισλαμικής αμερικανικής ομάδας μοτοσικλετιστών, ενώ η εταιρεία Frontier Services Group του διαβόητου Ερικ Πρινς, πρώην επικεφαλής της Blackwater, υπεύθυνης για τη σφαγή 17 αμάχων στο Ιράκ το 2007, τέθηκε υπό αμερικανικές κυρώσεις το 2023 για εκπαίδευση κινέζων πιλότων.

Παρ’ όλα αυτά, οι αναλυτές είναι βέβαιοι ότι ο κλάδος βαδίζει προς μια νέα «έκρηξη» ανάπτυξης. Η μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα δημιουργήσει τεράστιες ανάγκες για ασφάλεια, φύλαξη υποδομών και προστασία επενδύσεων. Ο Σπάισερ εκτιμά ότι τα προβλήματα εκεί θα είναι «πολλαπλάσια σε σχέση με του Ιράκ».

Η προσφορά ανθρώπινου δυναμικού δεν θα λείψει: χιλιάδες βετεράνοι Ουκρανοί, εξοικειωμένοι με τεχνολογίες όπως τα drones κρούσης, θα αναζητήσουν εργασία. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει ήδη αναφέρει την ιδέα δημιουργίας ουκρανικών PMCs. Παράλληλα, πολλοί αμερικανοί κομάντος, μετά την αποχώρηση από το Αφγανιστάν, είναι έτοιμοι να επανενταχθούν στον ιδιωτικό τομέα, είτε σε αποστολές κατά των ναρκοκαρτέλ της Λατινικής Αμερικής είτε για την προστασία ορυχείων στρατηγικών μετάλλων.

Οπως συνοψίζει στον Economist ο ΜακΦέιτ, «η ιδιωτικοποίηση του πολέμου είναι ήδη σε πλήρη εξέλιξη. Οσοι το κατανοούν, η Ρωσία για παράδειγμα, το αξιοποιούν. Οσοι δεν το κάνουν, η Δύση για παράδειγμα, θα βρεθούν αντιμέτωποι με μεγάλες προκλήσεις».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News