Στη μακρά ιστορία των ευρωπαϊκών θεσμών υπάρχουν ημερομηνίες-σταθμοί. Ενα τέτοιο ορόσημο είναι και η Τετάρτη, 4 Μαΐου 2016. Οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών προχωρούν σε τρεις παράλληλες εκθέσεις-προτάσεις για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης – και οι τρεις αλλάζουν το καθεστώς που ξέραμε ως τώρα. Εκτός κι αν η απελευθέρωση θεωρήσεων ταξιδιωτικών εγγράφων για 80 εκατ. Τούρκους ή η επισημοποίηση της πρόβλεψης για αναστολή της Σένγκεν κατά περίπτωση και η παράταση των υφιστάμενων διασυνοριακών ελέγχων που επηρεάζουν και την Ελλάδα, σας φαίνονται κάτι επουσιώδες.

Κατ΄αρχάς, οι γείτονες. Τόσο οι Financial Times όσο και το Politico το είχαν προεξοφλήσει από το βράδυ της Τρίτης: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την απελευθέρωση των θεωρήσεων για τους τούρκους υπηκόους.

Διπλωματικές πηγές στις Βρυξέλλες εξήγησαν ότι η κατάργηση της βίζας για τους τούρκους πολίτες ήταν το βασικό αίτημα της Αγκυρας στις αγωνιώδεις διαπραγματεύσεις της με τους Ευρωπαίους τους τελευταίους μήνες για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών. Οντως οι καραβιές των προσφύγων προς τα ελληνικά νησιά σταμάτησαν ως εκ θαύματος. Και τώρα η Τουρκία περιμένει την «ανταμοιβή» της, σχολίασαν χαρακτηριστικά οι ίδιοι κύκλοι. O ίδιος ο Αχμέτ Νταβούτογλου, πρωθυπουργός της Τουρκίας, έχει ανάγει σε προσωπικό στοίχημα το θέμα της βίζας και οι Financial Times έφθασαν στο σημείο να υπογραμμίσουν ότι το ίδιο του το πολιτικό μέλλον παίζεται σε αυτό το σκέλος της συμφωνίας.

Η Κομισιόν εισηγήθηκε επισήμως την Τετάρτη, την κατάργηση από τον Ιούνιο των θεωρήσεων ταξιδιωτικών εγγράφων τόσο για την Τουρκία όσο και για τους πολίτες του Κοσσυφοπεδίου.

Ωστόσο διπλωματικές πηγές διευκρίνισαν ότι η τελική απόφαση εναπόκειται στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Παράλληλα οι ίδιες πηγές σημείωναν πως προβλήματα αναμένεται να προκύψουν και κατά τη διάρκεια της προέγκρισης της σχετικής εισήγησης από την Ευρωβουλή όπου δεν είναι λίγοι αυτοί που ήδη προβάλλουν ενστάσεις έναντι των προτάσεων της Επιτροπής. Σύμφωνα με τους FT, η Γαλλία και η Γερμανία και βεβαίως το Ευρωκοινοβούλιο έχουν ξεκαθαρίσει ότι δεν θα παραβλέψουν αποκλίσεις της Αγκυρας στις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει για πολιτικές μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της, όπως είναι ο περιβόητος αντιτρομοκρατικός νόμος και η έλλειψη δημοκρατικών ελευθεριών – αρκετά από τα 72 άρθρα των τουρκικών δεσμεύσεων αναμένεται να μην έχουν ολοκληρωθεί μέσα στο ασφυκτικό χρονικό πλαίσιο.

Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Φραντς Τίμερμανς δήλωσε την Τετάρτη ότι η Τουρκία δεν έχει υλοποιήσει πέντε από τους 72 όρους που έχει θέσει η ΕΕ. «Η Τουρκία έχει κάνει σημαντική πρόοδο ειδικά κατά τις τελευταίες εβδομάδες στην ολοκλήρωση των βημάτων που απαιτεί ο οδικός χάρτης για την απελευθέρωση από το καθεστώς της βίζας, αλλά απαιτείται πολλή δουλειά ακόμη» είπε ο Τίμερμανς και προσέθεσε με νόημα πως «δεν θα είναι εύκολος ο δρόμος» μια σαφής προειδοποίηση προς την Αγκυρα να πράξει τα δέοντα.

Επιπλέον ο Τίμερμανς σημείωσε δε πως η πρόταση της Κομισιόν αφορά την αναδιαμόρφωση όλου του πλαισίου για το θέμα της βίζας και ότι αυτό το νέο πλαίσιο θα περιλαμβάνει έναν «εφεδρικό μηχανισμό ασφαλείας» που θα επιτρέπει στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις το δικαίωμα να ακυρώνουν το καθεστώς απελευθέρωσης θεωρήσεων ταξιδιωτικών εγγράφων αν προκύπτουν προβλήματα. Αυτός ο μηχανισμός έρχεται να αμβλύνει τις ανησυχίες που είχαν εκφράσει Βερολίνο και Παρίσι.

Οπως σημειώνει το Reuters, η απελευθέρωση του καθεστώτος της βίζας – που συνιστά ουσιαστικά την ένταξη της Τουρκίας στη ζώνη του Σένγκεν από τον προσεχή Ιούλιο – δεν θα αφορά πρακτικά όλους τους τούρκους πολίτες – παρά μόνο όσους διαθέτουν τα νέα σύγχρονα βιομετρικά διαβατήρια. Και τέτοια η Τουρκία δεν εκδίδει και πολλά.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του ιστότοπου Politico, δύο είναι τα επιχειρήματα επί των οποίων βασίζει την πρότασή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Το πρώτο επιχείρημα έχει να κάνει με την απουσία άλλης βιώσιμης εναλλακτικής για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών και την αποφυγή μετατροπής της Ελλάδας σε γιγάντιο καταυλισμό προσφύγων και το δεύτερο με το γεγονός ότι αν η Ευρώπη συνεχίσει να αγνοεί την Τουρκία, όπως έκανε τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση στις σχέσεις Βρυξελλών και Αγκυρας θα επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο. «Real politik» και τίποτε άλλο δηλαδή.

Το Politico χαρακτηρίζει «μεγαλοστομία» τις δηλώσεις του Ερντογάν αναφορικά με το ότι η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερο την Τουρκία από ό, τι η Τουρκία την Ευρώπη, μια και με το κλείσιμο της βαλκανικής οδού λιγότεροι πρόσφυγες έχουν πια το κίνητρο να περάσουν στην Ελλάδα, γεγονός που θα προσέθετε μεγαλύτερο βάρος στην Άγκυρα, σε περίπτωση κατάρρευσης της συμφωνίας.

Από την άλλη μεριά η ιστοσελίδα υπογραμμίζει πως το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δέχτηκαν να συμπεριληφθεί το ζήτημα της απελευθέρωσης των θεωρήσεων στη διαπραγμάτευση της συμφωνίας με την Τουρκία αντανακλά τόσο την απόγνωσή τους όσο και την πεποίθησή τους ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση.

Τι αλλάζει στο Δουβλίνο

Σε μια άλλη παράλληλη πρόταση της Κομισιόν, οι Βρυξέλλες προχωρούν σε μια αναδιαμόρφωση των περίφημων συνθηκών του Δουβλίνου για τη διαχείριση των αιτήσεων ασύλου.

Σύμφωνα με τους Financial Times, η πρόταση θα επιχειρεί να συμβιβάσει τις ανάγκες του Νότου, δηλαδή της Ελλάδας και της Ιταλίας, με τις ανησυχίες του Βορρά. Και πράγματι έτσι έγινε, αφού το νέο σχέδιο που δόθηκε στη δημοσιότητα προβλέπει ότι η χώρα που θα δέχεται πρώτη τον πρόσφυγα θα εξακολουθήσει να πρέπει εκείνη να εξετάσει το αίτημα ασύλου και να διαχειριστεί έναν λογιστικό εφιάλτη. Ωστόσο για πρώτη φορά θα υπάρχει πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία αν μια χώρα στα σύνορα της ΕΕ δεχτεί 150% περισσότερες αιτήσεις ασύλου από τη δεδομένη χωρητικότητά της, θα εφαρμόζεται αυτόματα ένα σύστημα ποσοστώσεων για προώθηση των προσφύγων προς άλλες χώρες της Ενωσης. Αλλά και α αποτελέσει έναν ακόμη παράγοντα αποσταθεροποίησης στην δύσκολη εξίσωση του Brexit.

Οπως υπογραμμίζει στην ανακοίνωσή της η Επιτροπή, εφόσον το καινούργιο σχήμα γίνει δεκτό από τα κράτη-μέλη, θα καταστήσει το Σύστημα του Δουβλίνου, πιο διαφανές και δίκαιο, ενισχύοντας παράλληλα και την αποτελεσματικότητα του. Σε περίπτωση που κάποιο κράτος-μέλος θα αρνηθεί να υποδεχτεί πρόσφυγες, θα πρέπει να καταβάλει ένα ποσό στο εκάστοτε κράτος υποδοχής, ως «εισφορά αλληλεγγύης».

Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι μόλις την Τρίτη, ο επίτροπος Μεταναστευτικής Πολιτικής Δημήτρης Αβραμόπουλος είχε μιλήσει γι αυτό το ζήτημα και είχε αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο επιβολής προστίμων σε κράτη-μέλη της ΕΕ που θα αρνούνται να δεχθούν τον αριθμό των προσφύγων που θα τους αναλογεί στο πλαίσιο μελλοντικών προγραμμάτων μετεγκατάστασης.

«Προς το παρόν δεν πήραμε αποφάσεις νομικού χαρακτήρα για τις επανεγκαταστάσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν», δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Αβραμόπουλος, σε συνέντευξή του στο ιταλικό ειδησεογραφικό πρακτορείο Ansa.

«Η διαχείριση του Προσφυγικού δεν ανήκει μόνον σε Ιταλία και Ελλάδα», υπογράμμισε ο κ. Αβραμόπουλος. «Η απόφαση να πραγματοποιηθούν επανεγκαταστάσεις είναι δεσμευτική, και τα κράτη-μέλη έχουν μια ηθική υποχρέωση να το πράξουν. Προς το παρόν δεν προχωρήσαμε σε νομικού χαρακτήρα βήματα -oι μέθοδοί μου ενθάρρυνσης και πειθούς ήταν πολιτικές- αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα βήματα αυτά δεν θα γίνουν» διεμήνυσε.

Εξάμηνη παράταση της «καραντίνας» της Ελλάδας 

Τρίτο και όχι αμελητέο: η πρόταση της Κομισιόν, για πρώτη φορά της «ύστατης λύσης» όπως τη χαρακτηρίζουν διπλωματικοί παράγοντες, αυτής της αναστολής της συνθήκης του Σένγκεν. Σύμφωνα με αυτήν, θα επιτρέπονται πλέον έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ για έως και δύο έτη – και αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά με επίσημο τρόπο στις δύο δεκαετίες εφαρμογής της συνθήκης του Σένγκεν για την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών στο εσωτερικό της Ενωσης. Οι έλεγχοι, που κανονικά θα έληγαν στις 12 Μαΐου, θα παραταθούν για έξι ακόμα μήνες, δηλαδή έως τα μέσα Νοεμβρίου. Πρόκειται ουσιαστικά για εξάμηνη παράταση των ήδη υφιστάμενων περιορισμών στις μετακινήσεις πολιτών που έχουν επιβάλει η Γερμανία, η Γαλλία, η Αυστρία, η Δανία και η Σουηδία. Χωρίς νομική κάλυψη από τις Βρυξέλλες, οι χώρες αυτές δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν την ίδια τακτική – και όπως σημειώνουν πάλι οι Financial Times, τα τρέχοντα προβλήματα στη μεθόριο της Αυστρίας με την Ιταλία δεν καλύπτονται ούτε με τη νέα πρόταση της Κομισιόν.

Οπως, ωστόσο, σχολιάζουν τα ΝΕΑ στο ρεπορτάζ της Αριστοτελίας Πελώνη στο φύλλο της Τετάρτης, πρόκειται ουσιαστικά και για μια παράταση κατά έξι μήνες της «καραντίνας» της Ελλάδας στη ζώνη Σένγκεν: τα σύνορα (τουλάχιστον) πέντε κρατών-μελών της ΕΕ θα παραμείνουν κλειστά μέχρι τον Νοέμβριο.

Σύμφωνα με το άρθρο στη σχετική έκθεση για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ που είναι να δοθεί στη δημοσιότητα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει μεν τις προόδους της Αθήνας, δίνει όμως το πράσινο φως στα κράτη-μέλη να παρατείνουν τους εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους που έχουν επιβάλει μέχρι τον ερχόμενο Νοέμβριο. Η αξιολόγηση της Κομισιόν για τις προσπάθειες της Ελλάδας να προστατεύσει τα εξωτερικά σύνορα της Ενωσης είναι ενδεικτική του προβληματισμού που επικρατεί σε σειρά ευρωπαϊκών χωρών καθώς η μείωση των προσφυγικών ροών από την Τουρκία, παρότι έχει σταθεροποιήσει την κατάσταση, δεν έχει καταφέρει να πείσει ακόμα ότι δεν υπάρχει «συστημικός κίνδυνος» (ήταν αυτός που σύμφωνα με το άρθρο 26 της Σένγκεν επέτρεψε την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων).

Επιχειρώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στις προόδους που έχει σημειώσει η ελληνική πλευρά σε σχέση με την προηγούμενη αξιολόγηση που είχε περιγράψει με μελανά χρώματα τη διαδικασία καταγραφής των εισερχομένων στα ελληνικά σύνορα, αλλά και τις ελλείψεις στην ασφάλεια των αεροδρομίων και τον προβληματισμό συγκεκριμένων κρατών-μελών για το τι μέλλει γενέσθαι, η έκθεση αναγνωρίζει τη βελτίωση της εικόνας σε σχέση με τον περασμένο Νοέμβριο, αναφέρουν στο ρεπορτάζ τους τα ΝΕΑ.

Ωστόσο, στην αξιολόγηση που βασίστηκε στην επιτόπια έρευνα που έκαναν ευρωπαίοι εμπειρογνώμονες τον περασμένο Απρίλιο και σε σχετική έκθεση που υπέβαλε η ελληνική πλευρά, διαπιστώνονται ακόμη και σήμερα αδυναμίες («deficiencies»), κάποιες από τις οποίες αποδίδονται στην υποστελέχωση των ελληνικών υπηρεσιών. Οι σχετικές ελλείψεις που διαπιστώνονται προσφέρουν καθώς φαίνεται στην Κομισιόν το βασικό επιχείρημα ώστε να δώσει το πράσινο φως στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, προκειμένου με τη σειρά του να επιτρέψει στα πέντε κράτη-μέλη που έχουν ήδη επιβάλει εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους (Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Δανία, Σουηδία) να τους παρατείνουν για ένα επιπλέον εξάμηνο. Ωστόσο, δεν εισηγείται κλείσιμο των ελληνικών συνόρων ή σχετικούς ελέγχους σε ελληνικά αεροδρόμια.

Αρμόδιες πηγές σημείωναν ότι θα υπάρξει επαναξιολόγηση της κατάστασης ύστερα από τέσσερις μήνες. Εκ του αποτελέσματος, όμως, προκύπτει ότι ούτε το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου και των βορείων συνόρων της Ελλάδας με την ΠΓΔΜ απεδείχθη ικανό να διασκεδάσει τις ευρωπαϊκές ανησυχίες για τη συνέχιση των παράνομων εισόδων προσφύγων και μεταναστών. Βέβαια, παρότι δεν λέγεται επισήμως, οι πέντε χώρες που έχουν ζητήσει την παράταση των εσωτερικών συνοριακών ελέγχων προβληματίζονται και για την εισροή από εναλλακτικές οδούς, όπως μέσω της Ιταλίας, η οποία δεν αποκλείεται να είναι η επόμενη χώρα που θα βρεθεί στο στόχαστρο της Επιτροπής Αξιολόγησης της Σένγκεν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News