Περισσότερο από ένα χρόνο τώρα πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι έθεσαν σε κίνδυνο τη ζωή τους γιατί απλώς δεν είχαν άλλη επιλογή. Οι πολιτικές της καθυστέρησης και του αποκλεισμού συνέβαλαν στην επιδείνωση της κατάστασης, προκαλώντας, κατεπείγουσες ανθρωπιστικές ανάγκες καθώς και πρακτικές αισχροκέρδειας και εκμετάλλευσης των ανθρώπων αυτών.

Το 2015, έχουν καταγραφεί ανά τον κόσμο 67 εκ. πρόσφυγες και μετανάστες οι οποίοι και μετακινούνται για να αποφύγουν πολέμους ή τη πείνα. Το άρθρο 14 της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δίνει το δικαίωμα σε όλους μας να φεύγουμε από τις χώρες μας και να ζητούμε προστασία σε κάποια άλλη χώρα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε., στην Ελλάδα, ποσοστό άνω του 90% των ανθρώπων που έχουν περάσει από τη χώρα μας ή τώρα βρίσκονται σε αυτή (52.000) είναι πρόσφυγες, δηλαδή προέρχονται από χώρες όπου επικρατεί πόλεμος και αδυναμία ασφαλούς διαβίωσης, ενώ σε ποσοστό 59% είναι γυναίκες και παιδιά – πολλά από τα οποία και μάλιστα σε αυξανόμενο αριθμό, είναι ασυνόδευτα ή χάνουν τη ζωή τους με τραγικό τρόπο. Συνολικά πάνω από 4.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους προσπαθώντας να ασκήσουν το νόμιμο δικαίωμά τους να φθάσουν στην ΕΕ το 2015-16!

Οφείλουμε, εφόσον είμαστε κράτος δικαίου, να διασφαλίσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματά τους βασιζόμενοι στην απαρέγκλιτη τήρηση της διεθνούς νομιμότητας και της σύμβασης της Γενεύης. Στο πλαίσιο αυτό, δεν μπορούν να λειτουργούν κλειστά κέντρα υποδοχής και καταγραφής / κράτησης, για τη λειτουργία των οποίων δεν έχουν ακόμα θεσμοθετηθεί διαδικασίες που να διασφαλίζουν την προστασία των δικαιωμάτων των ανθρώπων (ενίσχυση υπηρεσίας ασύλου, συγκρότηση δεύτερου βαθμού για την εξέταση προσφυγών, επαρκής χρόνος εξέτασης των αιτήσεων -είναι προφανές ότι οι δεκατέσσερις μέρες δεν αρκούν-, δωρεάν νομική στήριξη και διερμηνεία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ψυχολογική στήριξη καθώς και στέγαση και σίτιση με γνώμονα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια).

Στην ενδοχώρα, όπου παραμένουν οι άνθρωποι που έφτασαν πριν από τις 20 Μαρτίου, η κατάσταση είναι δραματική. Οι πρόσφυγες και μετανάστες είναι κατανεμημένοι σε πάνω από 30 χώρους. Οι συνθήκες στο λιμάνι του Πειραιά και γύρω από την Ειδομένη είναι δεινές και δεν αρμόζουν σε μια χώρα που θέλει να λέγεται Ευρωπαϊκή. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο κίνδυνος πρόκλησης πανικού, σωματικών βλαβών και θανάτων σε αυτούς τους χώρους είναι μεγάλος ενώ αναμένονται σκηνές βίας και αντίστασης κατά τη διαδικασία επαναπροώθησης τους στη Τουρκία.

Το ελληνικό κράτος συνεχώς παραβιάζει το άρθρο 25§1βΣυντ., το οποίο υποχρεώνει τα κρατικά όργανα να διασφαλίζουν την ακώλυτη άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, είτε μέσα σε δομές, είτε κάτω από τον ουρανό, ασκεπείς. Υπό αυτή την έννοια παραβιάζει ιδίως το άρθρο 2§1 (σεβασμός και προστασία της αξίας του ανθρώπου) και θέτει υπό δυσανάλογη διακινδύνευση τα δικαιώματα του άρθρου 5§2 (απόλυτη προστασία ζωής, τιμής και ελευθερίας). Τυχόν θάνατος ή βαριά σωματική βλάβη προερχομένη αιτιωδώς από τις ανωτέρω παραβάσεις θα δημιουργήσει σοβαρές ποινικές ευθύνες. Το ποινικό αδίκημα της εκθέσεως (306§1 ΠΚ) συντελείται ήδη με ενδεχόμενο δόλο.

Αραγε, η ΕΕ και η Ελλάδα δεν αντιλαμβάνονται  ότι αυτές οι πρακτικές απλώς μεταβάλλουν τις διαδρομές των διακινητών και αυξάνουν το κέρδος τους – ήδη βλέπουμε αφίξεις σε νησιά όπου δεν υπάρχουν τα κέντρα κράτησης hot spots ενώ αυξάνεται η μετακίνηση προς την Ιταλία και σε λίγο διάστημα θα ανοίξει πάλι η δίοδος από τους Κήπους προς Βουλγαρία και Αλβανία.

Μέχρι να δημιουργηθούν ασφαλείς ζώνες στη Συρία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη η μετακίνηση δεν θα σταματήσει και θα πρέπει η ΕΕ να απορροφά 1εκατ. μετακινούμενους ανθρώπους που πληρούν κάποια κριτήρια, απευθείας από τις τρίτες χώρες και όχι τον κωμικό αριθμό των 72.000 που προβλέπει η συμφωνία

Οι κοντόφθαλμες πολιτικές που οδήγησαν στην αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, στη σύσταση της τρομοκρατικής ομάδας Daesh (ISIS) καθώς και στην έκρηξη του φαινομένου της μετακίνησης, θα πρέπει να απασχολήσουν και να γίνει τάχιστα αντιληπτό ότι με τις πρακτικές που ακολουθούνται σήμερα στο Προσφυγικό – Μεταναστευτικό, δημιουργείται ένας καταδιωκόμενος σε «Ανατολή και Δύση» πληθυσμός, γεγονός που θα μπορούσε να πυροδοτήσει νέες, απρόβλεπτες καταστάσεις.

Με την εφαρμογή της συμφωνίας της 20ής Μαρτίου 2016 μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας, οι πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα χωρίζονται σε δύο ομάδες, για τους οποίους ισχύουν (προς το παρόν) διαφορετικές νομικές διαδικασίες, εκείνους που παραμένουν στην ενδοχώρα –περίπου 50.000– και εκείνους που έφτασαν στα νησιά τις τελευταίες δύο εβδομάδες –περίπου 5.000– οι οποίοι βρίσκονται υπό καθεστώς προσωρινής κράτησης στα hotspots (μετονομάζονται σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στην ουσία είναι όμως χώροι κράτησης) σε Λέσβο, Χίο, Λέρο, Σάμο. Για όσους κρίνεται ότι η γειτονική χώρα είναι «ασφαλής χώρα», θα επιστρέφονται αμέσως. Οι υπόλοιποι μπορούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου το οποίο θα πρέπει να έχει κριθεί τελεσιδίκως σε διάστημα ενός μηνός. Οσοι δικαιούνται ασύλου μπορούν να παραμείνουν νομίμως στην Ελλάδα για τρία χρόνια και μπορούν επίσης να κάνουν αίτηση για μετεγκατάσταση σε άλλο κράτος-μέλος. Δεν έχουν δικαίωμα να επιλέξουν συγκεκριμένη χώρα, ωστόσο εφόσον έχουν οικογένεια σε άλλη χώρα, μέσω του νόμου οικογενειακής επανένωσης, μπορούν να μεταβούν εκεί.

Η λύση του προβλήματος βρίσκεται στις τρίτες χώρες όπως είναι η Τουρκία η οποία έχει δεχθεί 3 εκ. πρόσφυγες και μετανάστες, η Ιορδανία  με 500.000 και ο Λίβανος με 1,5 εκατ. Πρέπει να βοηθηθεί η Τουρκία, αλλά είναι ασφαλής χώρα; Σίγουρα όχι, με την έννοια ότι οι πληθυσμοί ενδέχεται να επαναπροωθηθούν στις χώρες προέλευσης οπότε δεν υιοθετείται επαρκώς η Συνθήκη της Γενεύης, καθώς τίθενται γεωγραφικοί περιορισμοί, διότι, ναι μεν προστατεύονται οι πρόσφυγες από τη Δύση (!) όχι όμως και από τη Μέση Ανατολή και την Ασία. Αρα οι πρόσφυγες / μετανάστες δεν είναι ασφαλείς στην Τουρκία, δεν έχουν πρόσβαση στη μάθηση και έχουν αρκετά περιορισμένη πρόσβαση στην εργασία. Τα 3 δισ. ευρώ της συμφωνίας δεν γνωρίζουμε που θα καταλήξουν, ποιος οργανισμός θα τα διαχειριστεί και πως θα βελτιώσουν τη διαβίωση των πληθυσμών στα κέντρα φιλοξενίας. Υπάρχει και μια γενικότερη κατάρρευση των ελευθεριών στη Τουρκία ειδικότερα εναντίον της ελευθερίας του Τύπου και της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Προφανώς η κάθε χώρα θέλει να αποτρέψει τις ροές. Από την άλλη πλευρά όμως, το γεγονός ότι τα έσοδα του κυκλώματος της διακίνησης υπολογίζεται ότι τα τελευταία χρόνια ανέρχονται σε 16 δισ. δολάρια ενώ τα έξοδα φύλαξης των συνόρων σε 13 δισ. λειτουργούν αποτρεπτικά στο περιορισμό του φαινομένου. Στην Ελλάδα η κυβέρνηση υπολογίζει ότι θα δαπανήσει 4 δισ. ευρώ χωρίς όμως διευκρινήσεις για τη κατανομή του ποσού και τις σχετικές διαδικασίες. Πού άραγε θα δαπανηθούν αυτά τα χρήματα; Σε μια χώρα που θεωρούμε ότι θα φιλοξενήσει 29 εκατ. τουρίστες το 2016 αδυνατούμε να φιλοξενήσουμε λίγο περισσότερους από 50.000 ανθρώπους; Ή μήπως είναι άλλοι οι λόγοι αυτής της πολιτικής;

Σε πρόσφατη έρευνα του Ιδρύματος Bertelsmann, το 79% των Ευρωπαίων πολιτών πιστεύει σε ένα κοινό Ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου ενώ το 85% των πολιτών σε μια δίκαιη κατανομή προσφύγων στις 28 ΕΕ χώρες (σήμερα μόνο 8 χώρες δέχονται αυτή τη μετεγκατάσταση). Πρέπει η Ελλάδα να δώσει σε όλους το παράδειγμα της ορθολογικής ένταξης και να πιέσει ώστε όλες οι χώρες να πάρουν ένα δίκαιο μερίδιο ανάλογο με την οικονομική τους δυνατότητα και το μέγεθος του πληθυσμού.

Παρά την έκρηξη συμπαράστασης από απλούς πολίτες, ομάδες πολιτών και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και  κρατικούς οργανισμούς, όπως το Λιμενικό Σώμα, η ανικανότητα και έλλειψη οργάνωσης μαζί με την ατολμία εκ μέρους της κεντρικής εξουσίας, μας απέκλεισε από ένα ευρύ, συντονιστικό ανθρωπιστικό ρόλο στη ΕΕ

Μέχρι να δημιουργηθούν ασφαλείς ζώνες στη Συρία, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη η μετακίνηση δε θα σταματήσει και θα πρέπει η ΕΕ να απορροφά 1εκατ. μετακινούμενους ανθρώπους που πληρούν κάποια κριτήρια, απευθείας από τις τρίτες χώρες και όχι τον κωμικό αριθμό των 72.000 που προβλέπει η συμφωνία. Η νομιμοποίηση της μετακίνησης σε συνδυασμό με το κοινό ευρωπαϊκό άσυλο θα σταματήσει τα δίκτυα διακίνησης και τους θανάτους και θα προσφέρει την ελπίδα ενάντια στην απελπισία και το φόβο – 1 εκατ. το χρόνο είναι λιγότερο από το 0,5% του πληθυσμού της ΕΕ.  Πρέπει να δημιουργηθούν νόμιμες και ασφαλείς δίοδοι προς την Ευρώπη και άλλες χώρες όπως το αποτελεσματικό μοντέλο επανεγκατάστασης που εφαρμόζει ο Καναδάς. Η Ελλάδα τον τελευταίο αιώνα δέχθηκε περίπου 800.000 Ελληνες της Μικράς Ασίας, 500.000 Ελληνες του Πόντου καθώς και 1 εκατ. προερχόμενους από την Αλβανία. Σήμερα παρά την έκρηξη συμπαράστασης από απλούς πολίτες, ομάδες πολιτών και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και  κρατικούς οργανισμούς, όπως το Λιμενικό Σώμα, η ανικανότητα και έλλειψη οργάνωσης μαζί με την ατολμία εκ μέρους της κεντρικής εξουσίας, μας απέκλεισε από ένα ευρύ, συντονιστικό ανθρωπιστικό ρόλο στη ΕΕ με αποτέλεσμα να χαθεί για μια ακόμα φορά για τη χώρα μας εκτός από την ευκαιρία ανάδειξής της ως σημαντικού παράγοντα και εταίρου και η εμπιστοσύνη προς αυτήν, με ορατό πλέον τον κίνδυνο να βρεθούμε εκτός Σένγκεν με ό,τι οικονομικά συνεπάγεται.

Πρακτικά σε ένα μήνα η συμφωνία θα έχει καταρρεύσει και η ΕΕ θα ψάχνει πανικόβλητη κάποιο νέο εξωπραγματικό σχέδιο σωτηρίας με σκοπό πάλι να καθυστερήσει νέες μεγάλες ροές φοβούμενη τις εσωτερικές αντιδράσεις και τις εθνικές /τοπικές εκλογές κρατών μελών, ενώ ναζιστικά και ξενοφοβικά κινήματα αποκτούν νέα δυναμική πατώντας πάνω στην έλλειψη οργάνωσης, στο φόβο και στην απουσία  κοινού πολιτικού οράματος- θα δημιουργηθεί έτσι ένα νέο γαϊτανάκι ανθρώπων που δεν είναι τίποτα άλλο από νούμερα. Είναι μια πολιτική κρίση στην ΕΕ. Ο αριθμός των μη Σύρων που καταγράφονται στην Ελλάδα θα αυξηθεί και θα υποβάλλουν όλοι αιτήσεις ασύλου και προσφυγές καθώς και αιτήσεις σε Ελληνικά και Ευρωπαϊκά Δικαστήρια. Στη Τουρκία μόνο οι Σύροι έχουν ειδικές διατάξεις ασύλου αν και τελευταία γίνονται μαζικές απελάσεις και Σύρων στη χώρα τους. Θα περιμένει βέβαια κανείς τα αιτήματα των προσδιορισμένων προσφύγων να γίνονται αποδεκτά στην Ελλάδα παρά την προσπάθεια μαζικών και συστηματικών επιστροφών με την απαράδεκτη πρόβλεψη ότι η προσφυγή εναντίον της πρωτοβάθμιας απόφασης δεν θα έχει ανασταλτικό χαρακτήρα. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα πρέπει να απαγορεύσει την επιστροφή π.χ. Κούρδων ή Ιρανών στη Τουρκία και άλλων ευαίσθητων ομάδων. Παράλληλα οι διακινητές αρχικά μεν θα πιεστούν, σύντομα όμως θα βρουν νέα περάσματα. Επομένως, εάν υπερισχύσει η νομιμότητα ελάχιστοι θα κριθούν ότι πληρούν τις προϋποθέσεις επιστροφής στη Τουρκία.

Η χώρα μας διανύει το 6ο έτος μια οικονομικής και κοινωνικοπολιτικής κρίσης που μας έχει φέρει πολλές δεκαετίες πίσω με ιλιγγιώδη ποσοστά ανεργίας ιδίως μεταξύ των νέων. Οι νέοι με τη πρώτη ευκαιρία φεύγουν σε αναζήτηση ευκαιριών στο εξωτερικό όπου, επειδή είναι λευκοί και χριστιανοί, δεν τους απαγορεύεται αυτό το δικαίωμα. Ισως είναι για εμάς μια τελευταία ευκαιρία να αφήσουμε στα παιδιά μας και στην ΕΕ ως παρακαταθήκη, ότι με την αλληλεγγύη και την ενσωμάτωση στη κοινωνία μας κερδίζουμε την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής απαλλαγμένης από ρατσισμό και ξενοφοβία που εν τέλει συμβάλλει στη προοπτική της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Μακάρι.

*Ο Επαμεινώνδας Φαρμάκης είναι τα τελευταία 19 έτη μέλος της Κοινωνίας των Πολιτών και από το 2015 Γενικός Διευθυντής στο Σωματείο αλληλλεγγύη-Solidarity Now (www.solidaritynow.org)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News