Ένας μύθος λέει ότι στην Αγιά της Λάρισας καλλιεργούνταν παλιά κάτι πεντανόστιμες κίτρινες ντομάτες. Ο ίδιος μύθος λέει ότι κάποιοι κατάφεραν να αποξηράνουν και να διατηρήσουν δεκάδες, εκατοντάδες χρόνια, από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, τους σπόρους. Ως τα σήμερα…

Κάπως έτσι λένε πως διατηρήθηκε και η παμπάλαια παραδοσιακή ποικιλία ντομάτας με το παράξενο όνομα «Η χαρά του τραπεζιού», στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου. Ή η άλλη. «Η καρδιά του βούβαλου». Και η γλυκιά ροζ ντομάτα που εξακολουθεί, παραδοσιακά, να καλλιεργείται στο Ησυχαστήριο των Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, στη Λέσβο. Και μην εκπλαγείτε αν όλες αυτές και πολλές άλλες ποικιλίες παλιές, παμπάλαιες ντομάτας στη Μεσόγειο, στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία (τις PIGS της κρίσης, δηλαδή) θα μπορούσαν να καταγράψουν την αρχή της ιστορίας τους κάπου στο 1500 και στα ταξίδια του Χριστόφορου Κολόμβου. Αλλά αυτό ας το δούμε λίγο παρακάτω.

Ας πάμε πρώτα στο μικρό χωριό Ηλιάς της Καρδίτσας. Ένα από πολλά ελληνικά, που σταδιακά ερημώνουν. Εκεί μας στρέφει το βλέμμα ο φακός της κινηματογραφίστριας Μαριάννας Οικονόμου, που σπούδασε ανθρωπολογία, φωτοδημοσιογραφία και παραγωγή βίντεο στο Λονδίνο, προτού στραφεί, από το 2000, στο ντοκιμαντέρ. Έχοντας δώσει πολλά δείγματα ως τώρα.

Ας σταθούμε όμως πρώτα σε ένα από αυτά, με τίτλο «Μια μικρή, μεγάλη ιδέα» (2013). Ο άξονας ήταν η «επέλαση» βρετανών επιχειρηματιών στο χωριό Ηλιάς, με στόχο να αγοράσουν βάζα με ντομάτες για το παντοπωλείο του πολυκαταστήματος Harvey Nichols στο Λονδίνο.

Τώρα, η Μαριάννα Οικονόμου πάει πιο πίσω. Στο χρονικό μιας καλλιέργειας ντομάτας, που… αποφάσισε να πάει κόντρα στην ερήμωση του θεσσαλικού κάμπου. Στο χωριό Ηλιάς (πάντα), όπου ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης αποφάσισε να αξιοποιήσει την μικρή πατρική του κληρονομιά: μερικούς σπόρους μιας παμπάλαιας ποικιλίας ντομάτας, η οποία δεν αποκλείεται να ανάγεται σε εκείνους που έφερε ο Χριστόφορος Κολόμβος από την Αμερική στην Ευρώπη. Αλλάζοντας για πάντα την κουζίνα των μεσογειακών χωρών. Μιλάμε για τις ίδιες, ιδιαίτερες και εξαιρετικά γευστικές ντομάτες του Ηλιά, που σε σάλτσα ή στραγγιστές έχουν φτάσει να φιγουράρουν σε βιτρίνες ντελικατέσεν όχι μόνον της Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής. Στην αντίστροφη πορεία του Κολόμβου!

Ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης, που έχει σπουδάσει μαθηματικός, και πέντε γυναίκες του Ηλιά, αλλά κυρίως η γοητευτική ιστορία τους, από την ερήμωση στην διεθνή «εξάπλωση» της ντομάτας του θεσσαλικού χωριού, είναι πρωταγωνιστές στο ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου «Όταν οι ντομάτες συνάντησαν τον Βάγκνερ».

Και ο Κολόμβος; Υπάρχει εδώ μια μικρή παράπλευρη ιστορία. Η οποία έχει να κάνει και με τον αρχικό τίτλο – και την ουσία – του ντοκιμαντέρ της Οικονόμου: «Οι σπόροι του Κολόμβου». Μιλάμε για όλους εκείνους τους σπόρους που έφερε στην Ισαβέλλα της Ισπανίας και, εν τέλει, στην Ευρώπη ο δεινός Γενοβέζος θαλασσοπόρος Κριστομπάλ Κολόν (όπως ήταν το κανονικό όνομα του εξελληνισμένου Κολόμβου), που ανακάλυψε την Αμερική το 1492. Αυτοί οι σπόροι άλλαξαν για πάντα τις καλλιέργειες κυρίως στη Μεσόγειο, άλλαξαν τις μεσογειακές κουζίνες κυρίως με την «είσοδο» της ντομάτας. Αλλά άλλαξαν και την «Πόλη των Βράχων», όπως αποκαλούσαν την Αθήνα οι περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα. Λόγω – τι άλλο; – του βραχώδους έως τότε τοπίου της.

Οι καλλιέργειες των σπόρων, κυρίως της γευστικής φλογερής ντομάτας, που πήρε ο Κολόμβος από τους Αζτέκους (για την καλλιέργεια της ντομάτας στην Αμερική υπάρχουν στοιχεία πως ξεκίνησε από το Μεξικό το 500 και κατ’ άλλους το 700 μ.Χ.), οδήγησαν στο… πρασίνεμα της Αθήνας και την αξιοποίηση και του παραμικρού κομματιού ημιεύφορης γης στους βραχώδεις λόφους της, όπως ο Λυκαβηττός, ο λόφος του Στρέφη και κυρίως ο λόφος του Φιλοπάππου. Ο οποίος, αν δεν το ξέρατε, ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου βράχος, μέχρι που δέχτηκε το αποτέλεσμα της εκχωμάτωσης (τα μπάζα, δηλαδή) από τη διάνοιξη της λεωφόρου Συγγρού, το 1875 και έγινε… χωμάτινος λόφος.

Ωραία, αλλά τι σχέση έχει ο Ρίχαρντ Βάγκνερ και η μουσική του με όλα αυτά; Μα η μουσική του είναι (ή έχει γίνει) καταλύτης στην καλλιέργεια αυτής της ιδιαίτερης ντομάτας στον Ηλιά Καρδίτσας. Πάνω και πέρα απ’ όλα όμως, το εν λόγω ντοκιμαντέρ, όπως σημειώνεται, μιλάει «με χιουμοριστική και ποιητική διάθεση για την δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων, την σημασία να βλέπει κανείς την ζωή με διαφορετική ματιά και τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίζεται σε δύσκολους καιρούς».

Άρωμα «Ντομάτας» στο Φεστιβάλ Βερολίνου

Το ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου «Όταν οι ντομάτες συνάντησαν τον Βάγκνερ» έχει επιλεγεί για το επίσημο πρόγραμμα του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ του Βερολίνου (7-17 Φεβρουαρίου), στο τμήμα του με ταινίες για την κοινωνική όψη της διατροφής, ή Culinary Cinema της Berlinale. H παγκόσμια πρεμιέρα έχει προγραμματιστεί για την Τρίτη 12 Φεβρουαρίου στις 15.30 (κινηματογράφος Cubix), με δεύτερη προβολή την Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου στις 22.00 (κινηματογράφος Gropius Bau).

Η Μαριάννα Οικονόμου, που έχει συνεργαστεί με ντοκιμαντέρ όχι μόνον με την ΕΡΤ, αλλά και με το BBC και το ARTE, έχει ήδη στο ενεργητικό της μία βράβευση για την προηγούμενη ταινία της, «Ο πιο μακρύς δρόμος», στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Λειψίας και μια υποψηφιότητα για το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Οι «Ντομάτες» της αναπτύχθηκαν στο Docs in Progress 2018 του Διεθνoύς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου απέσπασαν το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ, αλλά και στην διεθνή αγορά του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, IDFA Forum 2018. Στην αντίστοιχη αγορά του Φεστιβάλ του Βερολίνου θα προβληθούν τον Φεβρουάριο, σε συνεργασία με το Ελληνικό Kέντρο Kινηματογράφου και τη γερμανική εταιρεία διανομής Rise and Shine.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News