Αχ και να μπορούσε κάποιος να μπει στο μυαλό του Φραντς Κάφκα. Να γνωρίσει… από μέσα αυτό το «καφκικό τοπίο», που το έχουμε πλέον ως σύνθημα για τις ζοφερές δαιδαλώδεις διαδρομές του νου, σε λαβυρίνθους αδιέξοδους, στενάχωρους.

Η πολυταξιδεμένη σκηνοθέτις Σοφία Καζαντζιάν το τόλμησε. Εζησε, ανέπνευσε στους τόπους όπου κινήθηκε και δημιούργησε ο Κάφκα στην πατρίδα του, Τσεχία, έστησε μια παράσταση εκεί τον περασμένο Ιανουάριο, μαζί με τον Μάριο Ιορδάνου, και έπλασε μια «ανατρεπτική καφκική μαύρη κωμωδία», η οποία έρχεται, πλέον, στα μέρη μας, στο θέατρο Altera Pars, αυτό το μήνα.

Μιλάμε για δύο καλλιτέχνες που έχουν μεταφέρει επί σκηνής Νίκο Καζαντζάκη, Διονύσιο Σολωμό και Γιάννη Ρίτσο και έχουν βραβευτεί από την Unesco (Ομιλος Πειραιά και Νήσων) για «την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό». Και με την παράσταση «Ο Κρητικός (Υμνος εις τον Ερωτα)», που τελούσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών και παρουσιάστηκε από το Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου και το Δημαρχείο του Παρισιού ως τον Καθεδρικό Ναό της Ζυρίχης, την Αίθουσα Καλλιτεχνών του Μονάχου, το Great Hall στο Λονδίνο και τη Μόσχα.

Γέλιο και συγκίνηση, ακροβασίες μεταξύ λογικού και παραλόγου, μεταφέρουν τον θεατή στον ατμοσφαιρικό κόσμο του Κάφκα, ο οποίος –μας λένε– «διάβαζε τα έργα του ως κωμωδίες». Ζωντανεύοντας εν… χορώ 16 πρόσωπα από τα έργα του: Δίκη, Πύργος, Μεταμόρφωση, Στη Σωφρονιστική Αποικία, Καλλιτέχνης της πείνας, Γράμμα στον Πατέρα κ.ά.

Πώς μπήκε στο μυαλό του Φραντς Κάφκα περιγράφει στο Protagon, γλαφυρά, η ίδια η Σοφία Καζαντζιάν:

«Εως τώρα στόχος μου ήταν να ταξιδέψω τον ελληνικό πολιτισμό, την ελληνική ποίηση και δημιουργία εκτός συνόρων. Είναι η πρώτη φορά που βρέθηκα εκτός Ελλάδας και συγκεκριμένα στην Πράγα με το έργο του πιο θρυλικού Τσέχου συγγραφέα. Και συνέβη κάτι μαγικό. Ενώ είχα επισκεφτεί την Πράγα ξανά, την είδα για πρώτη φορά μέσα από τα μάτια του.

»Περπάτησα στους δρόμους που περπατούσε για να πάει σε μία δουλειά που δεν ήθελε και του είχαν επιβάλει και είδα το τεράστιο γλυπτό με το περιστρεφόμενο πρόσωπό του που δεσπόζει στην πλατεία ακριβώς απέναντι από το γραφείο όπου εργαζόταν ως δημόσιος υπάλληλος.

»Επισκέφτηκα το σπίτι όπου γεννήθηκε και το δωμάτιό του και ήχησαν στα αυτιά μου τα λόγια του “το παράξενο δεν είναι που βρέχει στην Πράγα. Το παράξενο είναι που βρέχει μέσα στο δωμάτιό μου”. Εφτασα μέχρι το δωμάτιο που νοίκιαζε μετά, μέσα στο Κάστρο, στη “Χρυσή Οδό”, εκεί που ξεκίνησε η πνευματική του “μεταμόρφωση”.

»Πήγα στα καφέ όπου συνήθιζε να συναντά τον κολλητό του φίλο, Μαξ Μπροντ –ο οποίος παράκουσε την επιθυμία του Κάφκα να καούν τα βιβλία του μετά τον θάνατό του και έτσι έφτασαν στα χέρια μας–και στάθηκα μπροστά από το άγαλμά του με τον ακέφαλο άνδρα που κουβαλάει τον Κάφκα στους ώμους και ήταν σαν το παράλογο να βρίσκει εκεί, μπροστά μου, τη θέση του στον κόσμο». Επιασα τον εαυτό μου να παρατηρεί τις καπνισμένες κορφές και τις ρωγμές στα θεμέλια των κτισμάτων γύρω. Το πράσινο της μούχλας στην ένωσή τους με τον δρόμο. Και ξύπνησε στα μάτια μου η Πράγα μιας σκοτεινής εποχής. Τότε, ένιωσα κι εγώ σαν μία μικρή, γεμάτη πληγές κατσαρίδα που έβλεπε εκείνα που οι άλλοι αρνήθηκαν να δουν. Το παράδοξο με την κατσαρίδα (τον κεντρικό χαρακτήρα στη “Μεταμόρφωση” του Κάφκα) είναι ότι πρόκειται για το πιο κοντινό στην τελειότητα δημιούργημα, αλλά εμείς ακόμα την κυνηγάμε με το εντομοκτόνο και την παντόφλα. Κάπως έτσι ένιωθε και ο Κάφκα.

»Εφτασα στο Μουσείο Κάφκα και περιπλανήθηκα στο λαβύρινθο της ζωής του. Στον έκλυτο βίο του, που λίγοι γνωρίζουν. Στις νύφες που του επέβαλαν και απέρριπτε τη μία μετά την άλλη. Στις γυναίκες που αγάπησε, στις εκτελέσεις των Ναζί και τους φίλους που έχασε, στους πνευματικούς ταγούς του, όπως ο Φρίντριχ Νίτσε, και στα χειρόγραφά του. Και ένιωσα, όπως εκείνος, “ένα κλουβί προς αναζήτηση πουλιού”. Ετσι, αποκωδικοποίησα τον λόγο που η καρδιά με ωθεί στο καλλιτεχνικό παράλογο: Η τέχνη δεν είναι η απεικόνιση της πραγματικότητας, γιατί η πραγματικότητα ουδεμία σχέση έχει με την αλήθεια. “Η τέχνη –όπως έλεγε ο Κάφκα– είναι μια εκστρατεία για την αλήθεια».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News