Ο Γ. Χουιζίνκα (Ο άνθρωπος και το παιχνίδι. Ηomo ludens, μετ. Σ. Ροζάνης & Γ. Λυκιαρδόπουλος, Γνώση), που πιστεύει ότι το παιχνίδι προηγείται του πολιτισμού και ότι πολλές φορές ένα παιδικό λογοπαίγνιο ή ένα ασήμαντο ευφυολόγημα ελάχιστα απέχει από τη βαθύτερη σοφία, γράφει: «Το παιχνίδι είναι κάτι από μόνο του. Η έννοια του παιχνιδιού είναι ως έννοια ανωτέρας τάξεως απ’ όσο είναι η σοβαρότητα. Διότι η σοβαρότητα ζητά να αποκλείσει το παιχνίδι, ενώ το παιχνίδι μπορεί κάλλιστα να περικλείει τη σοβαρότητα» (σελ. 73).

Το Λεξικάκι του Νίκου Δ. Πλατή παίζει με τον θάνατο ένα τέτοιο παιχνίδι: «κλείνοντάς μας το μάτι» μιλά με χιούμορ για ό,τι πιο σοβαρό υπάρχει στα ανθρώπινα, το αναπόφευκτο τέλος, και μας θυμίζει το ιερό γέλιο με το οποίο αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι το τρομερό και το υπερφυσικό, τότε που ακόμη το κωμικό δεν είχε παραμεριστεί από το σοβαρό. Μας θυμίζει ακόμη αλλοτινούς που ήταν πεπεισμένοι ότι «γάμος άκλαυτος και λείψανο αγέλαστο δεν γίνεται». Εκείνους που πίστευαν πως στη ζωή πάνε μαζί το γέλιο και το κλάμα, η χαρά και η θλίψη, και ήταν σοφά υποταγμένοι στους νόμους της φύσης, καθόσον όλοι είχαν την έμμεση εμπειρία της οριστικής αναχώρησης. Άνθρωποι, ζώα, φυτά όλα κάποια στιγμή πέθαιναν. Έλεγαν  «τούτη η γης που σ’ έθρεψε, τούτη θα σε φάει», αλλά η αναγεννημένη κάθε χρόνο φύση δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για την «ανάσταση» που θα επακολουθούσε. 

Ο Πλατής, συγγραφέας και λεξικογράφος του Γατικού, του Ουαλικού, του Αθωνικού, του Μπαχαρικού και άλλων μοναδικών λεξικών, ο οποίος «ξανακτυπά» με το Λεξικάκι που… παίζει με τον θάνατο, δεν πιστεύει σε καμιά «ανάσταση», αλλά ταυτίζεται με την επικούρεια άποψη για τον θάνατο: «η ύλη σου χρειάζεται για ν’ αναπτυχθούν οι νέες γενιές, που κι αυτές θα σ’ ακολουθήσουν σαν κλείσει ο κύκλος της ζωής τους… η ζωή δίνεται για προσωρινή χρήση…». Ο Πλατής θεωρεί απλώς τον εαυτό του αναλώσιμο –αργά ή γρήγορα, το τέλος θα έρθει- γι’ αυτό και μπορεί στο έργο του να υπονομεύει με το γέλιο τη σοβαρότητα και τον τρόμο που προκαλεί η σκέψη του θανάτου.

Στο Λεξικάκι συμπεριλαμβάνονται λήμματα όπως, «απέθαν’ η πεθερά μου, κι’ επλάτυν’ η γωνιά μου», «καλύτερα να χηρέψω εγώ 40 φορές παρά μία η γυναίκα μου. Κεφαλλονίτικη παροιμία (ευχοκατάρα, μάλλον)… ύψιστης συζυγικής αυταπάρνησης» και πλήθος από παροιμίες, γνωμικά, λαϊκές φράσεις, αποφθέγματα, ατάκες από ελληνικές και ξένες ταινίες, κόμικς, αναφορές σε φιλοσοφικά και λογοτεχνικά έργα, ανέκδοτα και συμβάντα, αλλά και… απρόσμενα λήμματα όπως «Μέση Ανατολή (θανατική γεωγραφία). Το νεκροταφείο κάθε διπλωματικής πρωτοβουλίας». Όλα δοσμένα με πηγαίο χιούμορ και σπινθηροβόλο πνεύμα.

Το λεξικάκι που… παίζει με τον θάνατο είναι φανερό πως κρύβει μέσα του δουλειά χρόνων και είναι να θαυμάζει κανείς την υπομονή και την επιμονή του συγγραφέα, ο οποίος δεν άφησε ανεξερεύνητο κανένα σχετικό τομέα και συνέλεξε, εκτός από τα λήμματα που καταγράφει, και πλήθος από εξαιρετικές φωτογραφίες, σκίτσα και γελοιογραφίες, φανερώνοντας την αστεία πλευρά κάθε «σοβαρής» περίπτωσης.
Οι σελίδες του βιβλίου προκαλούν ξεσπάσματα γέλιου, αλλά και χαμόγελα πικρά. Οπωσδήποτε όμως φανερώνουν αγάπη για τη ζωή, «εξημερώνουν» τον θάνατο και μας φέρνουν στον νου μιαν άλλη λαϊκή φράση: «αγάπησε τους ζωντανούς και τα μνημόσυνα άστα».
 

*Η Άννα Λυδάκη είναι Αν. καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου.

Προηγούμενα άρθρα της Άννας Λυδάκη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News