Ο Γουόκερ Μιμς παρατηρεί σε άρθρο του στο Atlantic, ότι όλο και λιγότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν πλέον τη λέξη «παρακαλώ», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ξέχασαν τους καλούς τους τρόπους. Η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν ισχύει μόνο στα αγγλικά, αλλά αν το σκεφτούμε, η λέξη «παρακαλώ» και στα ελληνικά αποκτά κάποιες φορές επιτακτικό νόημα και ίσως, αντί ευγένειας, να υποδηλώνει κάποιους είδους διαταγή ή και ειρωνεία.

Αλλο το «μπορείς να κλείσεις το παράθυρο;» και άλλο το «κλείνεις το παράθυρο, σε παρακαλώ πολύ;», ιδιαίτερα όταν η συγκεκριμένη λέξη τονίζεται με μια μικρή αγανάκτηση.

Στα αγγλικά η λέξη εισήχθη τον 14ο αιώνα ως μετάφραση του γαλλικού «s’il vous plaît», που σημαίνει «αν σας ευχαριστεί». Οι Γάλλοι χρησιμοποιούν ακόμη τη δική τους έκφραση με το ίδιο νόημα. Στα αγγλικά, όμως, φαίνεται ότι στην πορεία η λέξη «χάλασε».

Μέχρι τον 16ο αιώνα οι τρεις λέξεις του αρχικού «if it pleases you» είχαν γίνει τρεις: «if you please». Μετά έγιναν δύο και πολύ σύντομα έμεινε μόνο το «please». Ενας έμπορος στο Λονδίνο γράφει το 1771: «Παρακαλώ, στείλτε το δέμα στο Λιμεναρχείο», υποδηλώνοντας ήδη το επείγον του πράγματος. Το βασικό είναι ότι, όσο έχανε λέξεις η φράση, τόσο αυτός που την έλεγε δήλωνε κυρίως τη δική του στάση και επιθυμία.

Παρ’ όλα αυτά, η μία λέξη επιβίωσε για αιώνες μόνη της. Από το 1860 ως το 2012 η χρήση της πύκνωσε στη λογοτεχνία, όπως διαπιστώνει μια σχετική έρευνα του Λεξικού της Αμερικανικής Κληρονομιάς. Ο ψυχολόγος Στίβεν Πίνκερ, επικεφαλής της έρευνας, δηλώνει ότι πιθανώς η αύξηση της χρήσης της λέξης οφείλεται σε μια τάση που οδηγεί σε αυτό που ονομάζει «αποτυποποίηση» του λόγου, με λίγα λόγια στην τάση να μιλάμε και να γράφουμε λιγότερο σύμφωνα με τους τύπους. Τελικά, όμως, ίσως η αγγλική γλώσσα, με τη χρήση της συγκεκριμένης λέξης κατάφερε να παρεκκλίνει υπερβολικά από τους τύπους, παρατηρεί ο ίδιος.

Από το 2012, η χρήση της λέξης στη λογοτεχνία άρχισε να μειώνεται

Οι «όροι ευγένειας» τείνουν να μπερδεύονται ανάμεσα σε δύο παρορμήσεις, σημειώνει ο Πίνκερ: από τη μία ο φόβος να μη φανείς αγενής, από την άλλη ο φόβος να μη φανείς υπεροπτικός. «Μπορεί να αυξηθεί και να μειωθεί σε δημοτικότητα, ανάλογα με το ποια από τις δύο κατευθύνσεις ακολουθεί» λέει. Η λέξη «παρακαλώ» ακροβατεί ανάμεσα στην ευγένεια και τη διαταγή. Η φράση «μπορώ να έχω ακόμη λίγο γλυκό, παρακαλώ;» ακούγεται αθώα σε σύγκριση με το αφεντικό σας όταν λέει «μπορείς να έχεις αυτή την αναφορά στο γραφείο μου μέχρι τη Δευτέρα, παρακαλώ;». Η λέξη στη δεύτερη περίπτωση δείχνει να μεταφέρει μια επιτακτική προσδοκία παρά μια γνήσια ερώτηση, ιδιαίτερα από κάποιον σε θέση εξουσίας, άρα, σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να προκαλέσει παρεξηγήσεις.

Κάποιες φορές, η λέξη «παρακαλώ» μπορεί να υπονοεί και εκούσια αγένεια. «Μου είναι δύσκολο να φανταστώ ένα νέο άτομο να λέει “σε παρακαλώ”, εκτός δώσει στη λέξη έμφαση ενόχλησης: το ζήτησα πολλές φορές και δεν το έκανες», είχε πει ο Νόαμ Τσόμσκι στον Μιμς για τη λέξη. Οπως στην ταινία «Βασικό Ενστικτο», ο χαρακτήρας της Σάρον Στόουν λέει κάποια στιγμή στους ντετέκτιβ «μπορείτε να τσακιστείτε από ‘δω, παρακαλώ;». Η λέξη μπορεί να κρύβει θυμό, ειρωνία, επισημότητα ή και απελπισία, και όλα αυτά χωρίς ίχνος ευγένειας.

Φυσικά, υπάρχουν πολλοί τρόποι να ζητήσει κάποιος κάτι χωρίς να χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη λέξη: «Θα μπορούσατε να;», «θα σας πείραζε να;». Ολες αυτές οι εκφράσεις, σε αντίθεση με το «παρακαλώ», εκτείνουν τουλάχιστον το αίτημα σε παραπάνω από μία λέξεις.

Ο Τσόμσκι χρησιμοποιεί ακόμη τη λέξη «παρακαλώ» και αυτοπροσδιορίζεται ως «παλαιομοδίτης». Πιθανότατα δεν τη χρησιμοποιεί παρά μόνο ως δηλωτικό ευγένειας. Από την άλλη, ίσως η λέξη να έχει υπερεκτιμηθεί. Η Alexa, ο εικονικός βοηθός της Amazon, απαντά «ευχαριστώ που το ζήτησες τόσο ευγενικά» όταν τα παιδιά λένε τη «μαγική λέξη». Κάποιες μεγάλες εταιρείες εκπαιδεύουν τους υπαλλήλους τους να λένε διαρκώς «παρακαλώ» ο ένας στον άλλον. Λες και είναι αδύνατο να είσαι ευγενής αν δεν το λες.

Τα αγγλικά είναι μια παγκόσμια γλώσσα που αλλάζει καθημερινά. Ολες οι ομιλούμενες γλώσσες είναι ζωντανοί οργανισμοί που αλλάζουν διαρκώς και είναι αδύνατον να τις παγώσεις στον χρόνο. Το «παρακαλώ» φαίνεται να ακροβατεί ανάμεσα στο να βρει το πραγματικό του νόημα και στο να γίνει μια γλυκιά, αν και όχι τόσο ευγενική, ανάμνηση.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News