Γνωρίζω ότι δεν είναι αυτό που λαχταράμε να ακούσουμε, τόσες βδομάδες μέσα στην καραντίνα, αλλά διστάζω να ζαχαρώσω το χάπι: τα πράγματα δεν θα επιστρέψουν όπως ακριβώς τα αφήσαμε πριν από τον κορονοϊό. Ναι, θα γυρίσουμε στις εργασίες μας και στις ευχάριστες απασχολήσεις μας, στην δημιουργικότητα, στη συλλογικότητα και στην παρέα, αλλά ο κόσμος θα έχει αλλάξει. Και αν είμαστε έξυπνοι, θα κάνουμε και εμείς μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές για να προχωρήσουμε μπροστά με θάρρος, χωρίς πισωγυρίσματα.

Γράφω από το ηλιόλουστο γραφείο του σπιτιού μου, κάπου στο Μπέρμινγχαμ, στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τις τελευταίες ημέρες, πρωτόγνωρη λιακάδα εμπαίζει τους Βρετανούς που κλείστηκαν στα σπίτια τους. Ηρθα στην πόλη από το Κέιμπριτζ πριν από χρόνια, γεμάτη ενθουσιασμό για την χρυσή ευκαιρία να δουλέψω με την γνωστή ιολόγο Jane McKeating που μόλις είχε μεταφερθεί εδώ από το Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης. Η Jane έψαχνε μια ανοσολόγο για να ανακαλύψουμε μαζί πώς μεταδίδεται ο ιός της Ηπατίτιδας C, που μόλις είχαμε καταφέρει να καλλιεργήσουμε στο εργαστήριο. Η Jane μου κόλλησε την αγάπη για την ιολογία, και ενώ εκείνη μεταφέρθηκε στην Οξφόρδη, εγώ παρέμεινα στο Μπέρμινγχαμ με στόχο να φτιάξω την δική μου ομάδα, και να ασχοληθώ και με άλλους ιούς.

Δυο ιούς (και δυο γιους) μετά, η έρευνά μου ασχολείται με την άμυνα του οργανισμού ενάντια στις ιογενείς λοιμώξεις, με ειδίκευση στα Β- και τα Τ- λεμφοκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά, θεμέλια της επίκτητης (προσαρμοστικής) ανοσίας, έχουν καταφέρει να διατηρήσουν το ενδιαφέρον μου από τις μέρες του διδακτορικού μου στο Imperial College του Λονδίνου. Ως κόρη αξιωματικού της Αεροπορίας και νοσοκόμας, πάντα με ενδιέφεραν τα αμυντικά θέματα.

Η πιο διάσημη δράση των Β-λεμφοκυττάρων είναι γνωστή ακόμα και σε αυτούς που δεν τα έχουν ξανακούσει: διαφοροποιούνται σε κύτταρα που παράγουν αντισώματα, μικρές πρωτεΐνες που εξουδετερώνουν τα μικρόβια. Τα Τ-λεμφοκύτταρα περιλαμβάνουν ομάδες κυττάρων-δολοφόνων, με έμφυτες ικανότητες να αναγνωρίζουν και να καταστρέφουν κύτταρα του οργανισμού που έχουν προσβληθεί από παθογόνους μικροοργανισμούς. Τα Β- και τα Τ- λεμφοκύτταρα αργούν λίγες ημέρες μέχρι να πολλαπλασιαστούν σε αντιμικροβιακό στρατό, όμως έχουν την ιδιότητα να αναπτύσσουν ανοσοποιητική μνήμη: την επόμενη φορά που θα προσβληθούμε με το ίδιο μικρόβιο, ο στρατός μας ενεργοποιείται αμέσως. Αυτή είναι και η βάση της δημιουργίας εμβολίων, που δίνουν στον οργανισμό μια ακίνδυνη πρώτη γεύση από το μικρόβιο ώστε να ξεκινήσει η στρατολόγηση.

Πριν από πέντε μήνες δημοσιεύσαμε ένα νέο βιολογικό φαινόμενο που ονομάσαμε “enclysis” από τη λέξη «εγκλείω», περιγράφοντας για πρώτη φορά πώς το συκώτι ελέγχει τον αριθμό των Τ-λεμφοκυττάρων καταβροχθίζοντάς τα ζωντανά (αυτή την ιστορία θα σας την πω άλλη φορά) ώστε να μπορέσει να αμυνθεί από ιούς ηπατίτιδας (εδώ).  Εκείνες τις ημέρες, στην άλλη άκρη του κόσμου, ένας νέος (εστεμμένος) ιός κατάφερε να εξαπλωθεί για πρώτη φορά σε ανθρώπινο σώμα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενημερώθηκε από γιατρό στην Γουχάν για έναν καινούργιο ιό που προκαλεί σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα, και οι επόμενοι μήνες έφεραν την μετάδοση του σε όλον τον πλανήτη.

Οι συνεργάτες μου στην Κίνα είναι γιατροί και αμέσως ξεκίνησαν τη μάχη με τον κορονοϊό με εξοντωτικές βάρδιες στα νοσοκομεία, αλλά όταν επικοινώνησα να μάθω νέα τους μου απάντησαν με το χαμόγελο στα χείλη και την πίστη ότι σύντομα θα ελεγχθεί η επιδημία. Στην χώρα τους φαίνεται ότι τα κατάφεραν.

Η Μεγάλη Βρετανία άργησε να ανταποκριθεί στον κίνδυνο με αποτέλεσμα να θρηνούμε τόσα θύματα όσα η Ιταλία, παρόλο που είχαμε δυο περισσότερες εβδομάδες προειδοποίηση. Μαθαίνουμε αργά από την επιτυχία της Νότιας Κορέας ότι τα τεστ είναι σημαντικά για την απομόνωση του ιού, αλλά οι δημόσιοι φορείς αδυνατούν να προσφέρουν τον απαιτούμενο αριθμό τεστ. Τα εργαστήριά μας διαθέτουν θαλάμους αρνητικής πίεσης που διασφαλίζουν αποτελεσματικό έλεγχο των λοιμογόνων φορέων, οπότε μας ήταν εύκολο να τα διαμορφώσουμε και να βοηθήσουμε στον αγώνα. Όπως είπε και ο Ιδρυτής και Διευθυντής του Ινστιτούτου Crick Sir Paul Nurse, ας υιοθετήσουμε το πνεύμα της Δουνκέρκης – πνεύμα συνεργασίας υπό το βάρος δύσκολων συνθηκών – και σαν μικρά πλοία, ας συνεισφέρουμε τα πανεπιστημιακά μας εργαστήρια στον στόλο των κρατικών δυνάμεων του Εθνικού Συστήματος Υγείας (NHS).

Λίγες φορές στην ιστορία μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι δίνεται σε όλους μας η ευκαιρία να επηρεάσουμε το μέλλον με προσωπικές πράξεις που έχουν παγκόσμιο αντίκτυπο. Ο ιός δεν μπορεί να μπει στο σπίτι μας ούτε στο σώμα μας χωρίς τη βοήθεια μας. Αν κρατήσουμε τις αποστάσεις μας από φίλους στον δρόμο, αν σταματήσουμε να αγγίζουμε το πρόσωπο μας και αν συνηθίσουμε να πλένουμε τα χέρια μας συχνά και σωστά, όλοι μας συμβάλλουμε στη λύση της παγκόσμιας παράλυσης που ζημιώνει την οικονομία και κοστίζει ζωές.

Η απειλή; Ένα μικρό τμήμα γενετικού υλικού, τυλιγμένο σε ένα λιπώδες περίβλημα με ακτίνες από πρωτεΐνες που μοιάζουν με κορόνα. Ο κορονοϊός δεν μπορεί να αναπαραχθεί από μόνος του. Χρησιμοποιεί τις ακτίνες του για να προσκολληθεί στα κύτταρα του οργανισμού, όπου συγχωνεύει το περίβλημά του με την κυτταρική μεμβράνη και διεισδύει στο κυτταρόπλασμα. Στη συνέχεια επιτάσσει τους κυτταρικούς μηχανισμούς για να κατασκευάσει πιστά του αντίγραφα.

Ο κορονοϊός είναι εξαιρετικά μεταδοτικός: για να μεταπηδήσει σε άλλο άτομο, στηρίζεται στον βήχα που διαδίδει σταγονίδια, είτε μέσω εισπνοής είτε μέσω εκτεθειμένων επιφανειών όπου μπορεί να επιζήσει για ώρες. Είναι κυριολεκτικά στο χέρι μας να αποτρέψουμε τη μετάδοσή του.

Το όπλο μας: η έρευνα. Δεκάδες κλινικές μελέτες διεξάγονται παγκοσμίως για την παρασκευή εμβολίων και φαρμάκων για τον κορονοϊό, με βρετανούς επιστήμονες να υπολογίζουν ότι το πρώτο εμβόλιο θα είναι έτοιμο το φθινόπωρο. Τι μπορούμε να περιμένουμε; Τα πρώτα εμβόλια θα είναι ασφαλή, και θα συνοδεύονται από μικρές μελέτες που θα δείχνουν ότι προκαλούν ανοσοποιητική μνήμη τουλάχιστον στους περισσοτέρους εθελοντές. Η αποτελεσματικότητα των πρώτων εμβολίων θα φανεί στην πορεία, όσον αφορά την ικανότητα τους να μας προστατεύσουν από τα σοβαρά συμπτώματα του COVID-19, την διάρκεια της προστασίας και την αξία τους σε ευπαθείς ομάδες. Η ανοσολογία εδώ έχει μεγάλη σημασία, γιατί δεν γνωρίζουμε ακόμα αν πρέπει να επικεντρωθούμε σε εμβόλιο με στόχο τα αντισώματα ή τα Τ-λεμφοκύτταρα.

Είναι όμως σίγουρο ότι η κοινή γνώμη έχει στραφεί προς την επιστήμη. Η Ελενα Σμιθ από την Guardian χειροκροτεί την Ελλάδα για τον χειρισμό της πανδημίας (εδώ) και υπογραμμίζει ότι οι κινήσεις της πιο επιτυχημένης χώρας αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη προγραμματίζονται από επιστήμονες και εκτελούνται από πολίτες που συνήθισαν στα δύσκολα και ανέπτυξαν στωικότητα. Είμαι αισιόδοξη ότι ο κόσμος μετά την πανδημία θα συνεχίσει να εμπιστεύεται τη λογική και τα ιατρικά δεδομένα και ελπίζω για το καλό όλων μας ότι δεν θα επιστρέψουμε στον σκοταδισμό του παράλογου φόβου των εμβολίων που έχει προκαλέσει την επιστροφή αποτρέψιμων νοσημάτων όπως η ιλαρά.

Επίσης ελπίζω να μάθαμε πλέον ότι προχωράμε πιο γρήγορα σε ιατρικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις όταν συνεργαζόμαστε με γνώμονα τον ανθρωπισμό. Η ανθρωπότητα έχει ενώσει τις δυνάμεις της για την καταπολέμηση του ιού και επιστήμονες μοιράζονται άμεσα και ελευθέρα αντιδραστήρια, ιδέες και δεδομένα. Η έκβαση της μάχης με αυτόν τον ιό έχει ήδη κριθεί. Η ζωή μετά τον κορονοϊό δεν θα είναι ίδια, ούτε πιο ανέμελη, ενδέχεται όμως να είναι καλύτερη.

*Η Ζάνια Σταματάκη έχει διδακτορικό στην ανοσολογία από το Imperial College του Λονδίνου και εργάστηκε στο Ινστιτούτο Babraham του Πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ πριν μετακινηθεί στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ ως αναπληρώτρια καθηγήτρια ανοσολογίας ιογενών λοιμώξεων (Senior Lecturer in Viral Immunology).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News