Και να που φτάσαμε να μιλάμε για τα ελληνικά σύμβολα. Αρχαιολογικά και παγκόσμια, σαν την Ακρόπολη. Καλό αυτό; Καλό – ας συμφωνήσουμε. Όμως, όπως και κάθε προσπάθεια χρήσης ελληνικών αρχαιολογικών χώρων και μνημείων η συζήτηση ή μάλλον η κόντρα για τα σύμβολα, όπως η Ακρόπολη, φτάνει να παίρνει διαστάσεις «εθνικής» μάχης. Λες και τα θυμόμαστε αυτά τα σύμβολα μόνον όταν είναι να κοντράρουμε. Σε ξένο αχυρώνα, θα προσθέσουμε εδώ. Καθώς όταν η ισχύουσα νομοθεσία παραμένει έωλη, αδιευκρίνιστη και αφήνει παραθυράκια, ο καθένας μπορεί να προσθέσει το μακρύ και το κοντό του στο προσωπικό του αφήγημα και να το χρησιμοποιήσει, κατά το δοκούν, ως δόρυ για να «τρυπήσει» τον αντίπαλό του.

Η μικρή μας ιστορία, της νέας κόντρας με άξονα ένα ελληνικό σύμβολο, αρχαιολογικό και παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπως η Ακρόπολη των Αθηνών, αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Και την σύγχυση την οποία εντείνει το ανεπαρκές νομικό πλαίσιο «προστασίας».

Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή.

Το ελληνικό τμήμα της πολυεθνικής, Coca Cola HBC Greece, όπως τόσα άλλα τμήματά της ανά τον κόσμο, αποφάσισε εδώ και δύο χρόνια να κυκλοφορήσει συλλεκτικά μπουκάλια αναψυκτικών, με σκίτσα από ελληνικά μνημεία ή τόπους. Έτσι, στα συλλεκτικά μπουκάλια αποτυπώθηκαν το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου στη Ρόδο στην έκδοση για τα Δωδεκάνησα, ένας ανεμόμυλος και η χαρακτηριστική αρχιτεκτονική για τις Κυκλάδες, τα ταυροκαθάψια της Κνωσού και μία κροκοσυλλέκτρια από τις τοιχογραφίες του μινωϊκού Πολιτισμού, ο Λευκός Πύργος για τη Θεσσαλονίκη.

Όλα κυκλοφόρησαν. Κανονικά. Δεν χρειάζονταν, φαίνεται, αυτά τα ελληνικά – και παγκόσμιας αναγνώρισης – σύμβολα «προστασία». Από το 2017 και το 2018 όλα κυκλοφόρησαν κανονικά και ανεμπόδιστα. Άλλωστε, για την χρήση τους ίσχυε ο νόμος 3028/2002 (ΦΕΚ A 153/28-06-2002), «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», που είχε ψηφισθεί επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου στο Πολιτισμού. Το εν λόγω θεσμικό πλαίσιο, σύμφωνα με την νυν ηγεσία στο Υπουργείο Πολιτισμού, «που δημιουργήθηκε το 2005, το 2011 και το 2012», προέβλεπε «την καταβολή τελών στο Δημόσιο στην περίπτωση κινηματογραφήσεων, βιντεοσκοπήσεων, φωτογραφίσεων μνημείων και χρήσης τους στο Διαδίκτυο». Πιστές, «πραγματικές» φωτογραφίες ή εικόνες, για να καταλαβαινόμαστε με απλά λόγια.

Για την άνοιξη του 2019 (από το Μάρτιο, συγκεκριμένα), η Coca Cola Greece αποφάσισε να επεκτείνει την καμπάνια στην Αθήνα. Πρώτα με συλλεκτικά μπουκάλια που απεικονίζουν, σχηματικά, τον Άγνωστο Στρατιώτη και την αλλαγή φρουράς και έπειτα – και εδώ είναι το «καυτό» σημείο – τον Παρθενώνα, στην Ακρόπολη των Αθηνών. Σύμφωνα με την εταιρεία, «έλαβε, το Νοέμβριο του 2018, έγγραφη διαβεβαίωση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, υπό την προηγούμενη πολιτική ηγεσία, ότι δεν απαιτείται άδεια για την απεικόνιση της συλλεκτικής φιάλης που υποβλήθηκε προς έλεγχο». Όλα καλά; Καλά, ας πούμε.

Αίφνης, τρεις ημέρες πριν από τις εθνικές εκλογές της 7^ης Ιουλίου 2019, εκδόθηκε μια υπουργική απόφαση «μετά από προσεκτική επεξεργασία των νέων τεχνολογικών δεδομένων, καθώς και πρακτικών που ισχύουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες», κατά την τέως υπουργό Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά, όπως ανέφερε σε ανάρτησή της σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Ο χρόνος δε «που απαιτήθηκε, καθώς και ο χρόνος έκδοσης, είχε να κάνει αποκλειστικά με τη σχολαστική και συστηματική επεξεργασία που ήταν αναγκαία». Έλα όμως που για την νυν υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «η υπουργική απόφαση εκδόθηκε μετά τη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, της 1ης Αυγούστου 2018, δηλαδή με 11 μήνες καθυστέρηση, και με σημαντικές αλλαγές – μη αιτιολογημένες – σε σχέση με τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ και τις αντιρρήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών».

Δεν είναι καθόλου άσχετη (το αντίθετο) η κίνηση, από τον Ιούλιο του 2019, τριών ελληνικών εταιρειών αναψυκτικών, της Βίκος, Λουξ και ΕΨΑ, μελών της πρωτοβουλίας ΕΛΛΑ-ΔΙΚΑ ΜΑΣ, που προχώρησαν σε καταγγελία στο Συμβούλιο Ελέγχου της Επικοινωνίας, για «την εξέταση τού εάν το συλλεκτικό μπουκάλι Coca-Cola για την Αθήνα όφειλε να έχει λάβει άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού και να έχει πληρώσει σχετικά τέλη για τη χρήση των εικόνων που παραπέμπουν σε μνημεία». Η πρωτοβάθμια επιτροπή του ΣΕΕ θεώρησε ότι η Coca Cola έπρεπε να έχει ρωτήσει εκ νέου την Εφορεία Αρχαιοτήτων και για τον λόγο αυτόν ασκήθηκε αίτηση επανελέγχου. Στο μεταξύ, «η εταιρία, σεβόμενη το θεσμό της αυτοδέσμευσης, συμμορφώθηκε με το περιεχόμενό της και έκανε αίτηση επανεξέτασης της υπόθεσης από την Δευτεροβάθμια Επιτροπή».

Η εν λόγω επιτροπή συνεδρίασε στα τέλη Σεπτεμβρίου και κατά την εκδοχή της Coca Cola «ουσιαστικά αναγνώρισε ότι η διαφημιστική εκστρατεία κατά την έναρξή της πληρούσε όλες τις απαιτήσεις της νομιμότητας». Διαπίστωσε όμως ότι μόνο από 4/7/2019 και εφεξής υφίσταται υποχρέωση λήψεως αδείας για χρήση αναπαραστάσεων (συμπεριλαμβανομένων των ελεύθερων σχεδίων) και κατά πλειοψηφία αποφάσισε ότι από 4/7/2019 και εφεξής η διαφημιστική εκστρατεία έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 1 του ΕΚΔ-Ε (Συνδέσμου Διαφημιζομένων Ελλάδος). Από την πλευρά του, ο επικεφαλής της πατρινής βιομηχανίας Λουξ, Γιάννης Μαρλαφέκας, δήλωνε ότι ανεξάρτητα από την απόφαση «σκοπεύει να κινηθεί νομικά εναντίον της Coca Cola καθώς και του αρμόδιου υπουργείου Πολιτισμού».

Παράλληλα, μπήκε στην κόντρα και ο τέως υφυπουργός Πολιτισμού Κώστας Στρατής, ο οποίος έβαλε κατά της νυν ηγεσίας και της καμπάνιας περί Ακρόπολης – και μόνον – της Coca Cola, θεωρώντας «το θεσμικό πλαίσιο για τη χρήση απεικονίσεων των μνημείων, που διαχειρίζεται το κράτος, σαφές και ισχυρό». Υποστηρίζοντας ότι «η απόφαση της 4.7.2019 προβλέπει ρητά ότι για τη χρήση κάθε είδους απεικονίσεων μνημείων επί κάθε είδους υλικού φορέα, π.χ. βιβλία, περιοδικά, αφίσες, ετικέτες, λογότυπα κ.ά., απαιτείται άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και πληρωμή τελών υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, τα οποία μάλιστα προκαταβάλλονται».

Η Λίνα Μενδώνη, με ανακοίνωση, σημείωσε από την πλευρά της ότι η υπουργική απόφαση «δεν φρόντισε για την έκδοση αντίστοιχης απόφασης καταβολής τελών για τις προβλεπόμενες χρήσεις. Ως εκ τούτου, δεν διασφάλισε τη διαδικασία είσπραξης εσόδων για το Δημόσιο». Και η Coca Cola ήρθε να προσθέσει ότι «στην υπουργική απόφαση δεν υπάρχει αναφορά για αναδρομική συμμόρφωση ούτε ορίζεται τρόπος προσαρμογής της αγοράς στις νέες συνθήκες ή υποχρέωση αδειοδότησης για υλικά που βρίσκονται ήδη στην αγορά» και πως δεν τίθεται θέμα «ως προς την μη καταβολή τελών για τη χρήση εθνικών συμβόλων, καθώς ούτε η νομοθεσία που βρίσκεται σε ισχύ από το 2002, ούτε η εν λόγω υπουργική απόφαση προβλέπουν καταβολή τελών για ελεύθερα σχέδια».

Κάτι είναι… θολό στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας (που θα μπορούσε να πει και ο Άμλετ), ή είναι μόνον δική μου εντύπωση από το ρεπορτάζ; Θολό στο νομικό πλαίσιο, ακόμη και στην «διορθωτική» υπουργική απόφαση. Αλλά και στις καταγγελίες και την κόντρα, που σοβεί ενώ ως τα τέλη Οκτωβρίου λήγει έτσι κι αλλιώς η καμπάνια της Coca Cola. Και πως η αντίδραση ήρθε μόνον για την Ακρόπολη και όχι, φερ’ ειπείν, για τον Λευκό Πύργο, το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, τα ταυροκαθάψια ή τον Άγνωστο Στρατιώτη, εν προκειμένω.

Δεν είναι κρυφό – μάλλον το αντίθετο – ότι κάθε που μία μεγάλη (πολυεθνική, ακόμη… καλύτερα) εταιρεία ζητάει ή επιχειρεί να χρησιμοποιήσει έναν ελληνικό αρχαιολογικό χώρο ή μνημείο, ξεσπάει πόλεμος διαδικτυακός. Η αυτοκινητοβιομηχανία BMW, που ζήτησε να εκθέσει τα νέα της προϊόντα μπροστά στο Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, το 2005. Η Gucci που υπέβαλε αίτημα, το 2017, για επίδειξη μόδας την Αρχαία Αγορά (μετά τις επιδείξεις στην Φοντάνα Ντι Τρέβι της Ρώμης και στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ στο Λονδίνο). Η Τζένιφερ Λόπεζ που χρησιμοποίησε, το 2008, τον χώρο της Ακρόπολης για φωτογράφιση σειράς ρούχων της.

Δεν είναι κρυφό ότι πολύ εύκολα, το 2007, η Νία Βαρντάλος πήρε το «πράσινο φως» για να κάνει γυρίσματα στον Παρθενώνα, τη Ρωμαϊκή Αγορά και άλλους αρχαιολογικούς χώρους για την ταινία της «My Life in Ruins». Αντιθέτως, δυσκολεύθηκαν πολύ – και το διατύπωσαν δημόσια – οι παραγωγοί της βασισμένης στο βιβλίο του Τζον Λε Καρέ τηλεοπτικής σειράς «Η Μικρή Τυμπανίστρια», το 2018. Εισπράττοντας αρχικά ένα «όχι» για το Σούνιο, καταφέρνοντας όμως (με «υπουργική και πρωθυπουργική παρέμβαση», όπως δήλωναν στην βρετανική εφημερίδα «Express») να κάνουν γυρίσματα, όχι απλώς στην Ακρόπολη, αλλά στα ριζά των δωρικών κιόνων του Παρθενώνα. Και μάλιστα νύχτα, κάτι που το θεωρούσαν «μεγάλη πρωτιά». Ξεχνώντας ίσως τα γυρίσματα της Μελίνας Μερκούρη με τον Ζυλ Ντασσέν, το 1960, για το «Ποτέ την Κυριακή». Όπως στην επόμενη ταινία τους, «Φαίδρα», η Μελίνα έκανε γυρίσματα, μαζί με τον Άντονι Πέρκινς, στην αίθουσα των κλεμμένων από τον λόρδο Έλγιν Γλυπτών του Παρθενώνα, στο Βρετανικό Μουσείο.

Το ερώτημα που προκύπτει, από αυτό το θολό νομικό πλαίσιο, είναι αν πράγματι ισχύσει η προεκλογική υπουργική απόφαση για την προστασία των συμβόλων και αν έχει και αναδρομική ισχύ, θα περιλάβει άραγε η νομοθεσία και την χρήση της Ακρόπολης και του Παρθενώνα (και όχι μόνον) στις πινακίδες εστιατορίων – ας πούμε – σε όλο τον κόσμο, στα σκίτσα σε πινακίδες και λογότυπα εταιρειών; Θα «σαρώσει» και όλα τα μπουκάλια ποτών, με το σχήμα και το όνομα της Ακρόπολης; Θα τεθούν επί τάπητος και όλα τα – ακόμη και πέρα από τα όρια του κιτς, σε ορισμένες περιπτώσεις – τουριστικά σουβενίρ, που πωλούνται κατά χιλιάδες στην Αθήνα; Τα «προπλάσματα» του Παρθενώνα ή του Ιερού Βράχου; Οι κούπες, τα κουταλάκια, τα ακραία γλυπτά; Χύμα, συνήθως, δίπλα στα Τσολιαδάκια και τις Αμαλίες;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News