Ολοένα και περισσότεροι αναλυτές θέτουν το ερώτημα «ποιο είναι το οικονομικό μέλλον της Κίνας;». Ο διακεκριμένος δημοσιογράφος των Financial Times Μάρτιν Γουλφ μετέφερε, μετά από επίσκεψή του στην Κίνα, τις τελευταίες εκτιμήσεις του για την πορεία της χώρας των 1,4 δισ. ανθρώπων, η οποία τα τελευταία χρόνια διεκδικεί από τις ΗΠΑ τον τίτλο της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη. Βάσει ονομαστικού ΑΕΠ, βεβαίως, και όχι φυσικά βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

«Λυπάμαι Αμερική, η Κίνα έχει μεγαλύτερη οικονομία από εσάς» έγραψε χαρακτηριστικά πάλι στους FT τον περασμένο Δεκέμβριο ο οικονομικός αναλυτής Κρις Τζάιλς. Το ερώτημα «πού πάει» η κινεζική οικονομία αφορά ασφαλώς την παγκόσμια οικονομική τάξη, καθώς οι άλλοι γίγαντες του πλανήτη, όπως οι ΗΠΑ και η ΕΕ, επηρεάζονται σημαντικά και άμεσα από την πορεία του Πεκίνου.

Πριν, όμως, εξετάσουμε τη σημερινή κατάσταση, ας κάνουμε μια σύντομη αναδρομή με άξονα τον πρώην προέδρο της Κίνας Ντενγκ Σιαοπίνγκ, την πιο ισχυρή προσωπικότητα στη χώρα από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως τον θάνατό του, το 1997.

Πριν από την έναρξη των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και την απελευθέρωση του εμπορίου που δρομολόγησε ο ίδιος πριν από σχεδόν 45 χρόνια, η Κίνα ασκούσε πολιτικές που κρατούσαν την οικονομία της πολύ φτωχή, στάσιμη, κεντρικά ελεγχόμενη, εξαιρετικά αναποτελεσματική και σχετικά απομονωμένη από την παγκόσμια οικονομία.

Μετά το άνοιγμα στο εξωτερικό εμπόριο, τις επενδύσεις και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων της ελεύθερης αγοράς που έγινε το 1979, η Κίνα αποτέλεσε μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, με πραγματική ετήσια αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% κατά μέσο όρο (!) έως και το 2018. Αυτός ο φρενήρης ρυθμός έχει περιγραφεί από την Παγκόσμια Τράπεζα ως «η ταχύτερη συνεχόμενη επέκταση μιας μεγάλης οικονομίας που έχει καταγραφεί στην Ιστορία».

Πίσω στις σημερινές ανησυχίες. Ο Μάρτιν Γουλφ υπογραμμίζει τις συνεχιζόμενες μακροοικονομικές ανισορροπίες της Κίνας, την απειλή της μείωσης του πληθυσμού και την επιδείνωση των σχέσεών της με άλλες χώρες, κυρίως με τις ολοένα και πιο εχθρικές προς το Πεκίνο Ηνωμένες Πολιτείες.

Ωστόσο, κατά τον ίδιο, το βασικό σημείο ανησυχίας συνδέεται με την πολιτική. Το αν δηλαδή ο λεγόμενος «κομμουνιστικός καπιταλισμός», το αντιφατικό αλλά εξαιρετικά επιτυχημένο εφεύρημα του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, αρχίζει να ξεθωριάζει υπό τον σημερινό πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ,  ο οποίος συγκεντρώνει υπερεξουσίες και επεκτείνει τον έλεγχο του κράτος (δηλαδή του κόμματος) σε όλο και περισσότερες πτυχές της οικονομίας.

Θα καταντήσει άραγε η Κίνα ένα απολίθωμα που στο τέλος «θα καταρρεύσει, όπως η Σοβιετική Ενωση;», θέτει το ερώτημα ο Γουλφ στους Financial Times. Ποιες είναι οι προοπτικές του ιδιωτικού τομέα υπό τον Σι Τζινπίνγκ; Πολλοί ανησυχούν…

Ο Λι Νταοκούι, καθηγητής οικονομικών στο Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου China’s World View, που εκδόθηκε πρόσφατα, παρατηρεί ότι «από το 980 μ.Χ. έως το 1840, την αρχή της σύγχρονης ιστορίας της Κίνας», το κατά κεφαλήν εισόδημα των Κινέζων μειώθηκε. Ακόμη και μετά το 1840, αυτή η ζοφερή πραγματικότητα δεν έγινε πιο φωτεινή παρά μόνο μετά τη «μεταρρύθμιση και το άνοιγμα» του Ντεγκ Σιαοπίνγκ. Μόνο τότε άλλαξαν τα πράγματα για τον πάμφτωχο λαό της χώρας.

«Απελευθερώνοντας την ιδιωτική οικονομία, βασιζόμενος στις δυνάμεις της αγοράς και ανοίγοντας τη χώρα στην παγκόσμια οικονομία, ο Ντενγκ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για έναν μεγάλο μετασχηματισμό. Ωστόσο, καταστέλλοντας τα αιτήματα για δημοκρατία στην πλατεία Τιενανμέν το 1989, ενίσχυσε επίσης τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Εφηύρε μια νέα πολιτική οικονομία: η σημερινή Κίνα είναι το αποτέλεσμα της» γράφει ο Γουλφ.

Συνέχεια του αυτοκρατορικού κράτους 

Eίναι, όμως, βιώσιμο αυτό το υβριδικό μοντέλο κομμουνισμού-καπιταλισμού; Ο Λι απαντά με ένα ξεκάθαρο «ναι» στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του. Στην ουσία υποστηρίζει ότι το κινεζικό πολιτικό σύστημα δεν πρέπει να θεωρείται σοβιετικό, αλλά μια εκσυγχρονισμένη μορφή του παραδοσιακού αυτοκρατορικού κράτους της Κίνας.

Αυτό το κράτος, εξηγεί, είναι πρώτα και κύρια πατερναλιστικό. Είναι υπεύθυνο για τον λαό αλλά δεν λογοδοτεί σε αυτόν. Στηρίζεται στην υποστήριξη των μαζών. Αν τη χάσει, μπορεί να ανατραπεί. Η δουλειά του καθεστώτος της Κίνας είναι να παρέχει σταθερότητα και ευημερία. Για να το πετύχει αυτό, πάντα κατά τον Λι, δεν προσπαθεί να διευθύνει τα πάντα από το κέντρο, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν τρελό σε μια τόσο μεγάλη χώρα.

Από αυτή την άποψη, σχολιάζει και πάλι ο Γουλφ στους Financial Times, το καθεστώς Σι δεν αποτελεί εγκατάλειψη των στόχων της εποχής Ντεγκ Σιαοπίνγκ, αλλά μάλλον μια προσπάθεια να διορθωθούν ορισμένα από τα προβλήματα που δημιούργησε η εξάρτησή του από τον καπιταλισμό: η γενικευμένη διαφθορά, οι αυξανόμενες ανισότητες και η ζημιά στο περιβάλλον.

Οι αρχές της Κίνας ανησυχούν σήμερα για τα μονοπώλια των πλατφορμών, όπως η Alibaba, αλλά και για την αστάθεια της χρηματοδότησης. Η οικονομική ανάπτυξη παραμένει θεμελιώδης στόχος, αλλά σύμφωνα με τον Λι υπάρχουν τώρα και άλλοι. Κυρίως η ενίσχυση του κομματικού ελέγχου, η κοινωνική ευημερία, η πολιτιστική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος.

Ωστόσο, η τάση του νυν προέδρου Σι Τζινπίνγκ προς τον ολοένα και μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό στη λήψη αποφάσεων δεν θα βελτιώσει τα πράγματα, σημειώνει ο Μάρτιν Γουλφ. Αντίθετα, ενέχει κατά τον ίδιο τον κίνδυνο να επιφέρει παράλυση. Ως παράδειγμα φέρνει την αποτυχία της Κίνας να μετακινηθεί αρκετά γρήγορα από την εξάρτησή της στην αγορά των ακινήτων. Επομένως, σύμφωνα με τον αρθρογράφο των Financial Times, «η διαχείριση μιας πολιτικά καθοδηγούμενης οικονομίας με πολλαπλούς στόχους είναι απλώς πιο δύσκολη από ό,τι μιας οικονομίας με μοναδικό στόχο την ανάπτυξη».

Παράλληλα, οι πολιτικές του Σι Τζινπίνγκ έχουν επιδεινώσει τις σχέσεις της Κίνας με τους Δυτικούς φορείς χάραξης πολιτικής. Ωστόσο, κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επαναβεβαίωση του ελέγχου του κόμματος από τον Σι είναι απολύτως ορθολογική. Και ότι η εναλλακτική λύση της μετάβασης προς ένα ανεξάρτητο (από το Κόμμα και το κράτος) νομικό σύστημα, με παγιωμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας και ένα πιο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα, θα ήταν πολύ επικίνδυνη. Οι εν λόγω αναλυτές εκτιμούν ότι σε μια χώρα του μεγέθους και του επιπέδου ανάπτυξης της Κίνας ένα φιλελεύθερο άνοιγμα στο εσωτερικό θα μπορούσε να προκαλέσει χάος.

Ο Γουλφ σημειώνει στους FT ότι η επιλογή του Σι υπέρ του συγκεντρωτισμού και κατά των μεταρρυθμίσεων στο εσωτερικό της χώρας «μοιάζει πολύ πιο ασφαλής οδός, ακόμη και αν μπορεί να σκοτώσει την κότα που έκανε αυτά τα χρυσά αυγά». Ωστόσο, η «κότα» είναι το μοντέλο της οικονομίας που ευνοεί την ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αρα, το ρίσκο υπάρχει και είναι σοβαρό.

Ο έμπειρος αρθρογράφος τονίζει πάντως πως «όταν εξετάζει κανείς τις προοπτικές της Κίνας, δεν θα πρέπει να εστιάζει κυρίως στον κατάλογο των προφανών προβλημάτων, όπως η πτώση των τιμών των ακινήτων, το υπερβολικό χρέος, οι πλεονάζουσες αποταμιεύσεις, η γήρανση του πληθυσμού και η εχθρότητα της Δύσης». Διότι κατά τη γνώμη του «όλα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν από μια χώρα με τους ανθρώπινους πόρους και το αναπτυξιακό δυναμικό της Κίνας, έστω με δυσκολία».

Το μεγαλύτερο ρίσκο για τον αναλυτή των Financial Times είναι η συγκεντρωτική και συντηρητική προσέγγιση του Σι Τζινπίνγκ να προκαλέσει το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που προκάλεσε ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, την οικονομική έκρηξη και την αλματώδη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, μια χώρα που πέρασε από τη στασιμότητα στην εκρηκτική ανάπτυξη στα χρόνια του Ντενγκ Σιαοπίνγκ θα επιστρέψει στη στασιμότητα επί των ημερών του Σι Τζινπίνγκ.

Με άλλα λόγια, ο Μάρτιν Γουλφ επισημαίνει πως αν το κλίμα που θα επικρατήσει στην οικονομική ζωή είναι ότι ο δυναμισμός του πρόσφατου παρελθόντος έχει χαθεί οριστικά, τότε υπάρχει ο κίνδυνος ενός καθοδικού σπιράλ που θα τροφοδοτείται και από την ίδια την απογοήτευση.

Από την άλλη πλευρά, υπογραμμίζει ότι η δύναμη των 1,4 δισ. ανθρώπων που θέλουν μια καλύτερη ζωή είναι εξαιρετικά μεγάλη. «Μπορεί άραγε οτιδήποτε να ανακόψει αυτή τη δύναμη;» διερωτάται ο Γουλφ. Και η απάντηση που δίνει ο αρθρογράφος των Financial Times είναι πως, ακόμη, δεν φαίνεται κάτι τέτοιο στον ορίζοντα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News