Η Κρατική Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία βγάζει από το θησαυροφυλάκιό της το «ριζοσπαστικό» βιβλίο του Βάρδου. Πρόκειται για είναι ένα από τα πιο πολύτιμα βιβλία στον κόσμο, ηλικίας 400 ετών, χωρίς το οποίο τα μισά έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ θα είχαν χαθεί.

Το «First Folio», όπως συνήθως αναφέρεται το βιβλίο «Κωμωδίες, Ιστορίες και Τραγωδίες» με 37 θεατρικά έργα του Σαίξπηρ, πολύτιμο τόσο για την πολιτιστική  σημασία του όσο και για την τιμή των αντιτύπων που βγαίνουν σε δημοπρασίες, γιόρτασε φέτος την 400ή επέτειό του. Και το μοναδικό αντίτυπο του έργου που υπάρχει στην Αυστραλία βγήκε από τον ελεγχόμενο, σκοτεινό θόλο του και εκτίθεται προς το παρόν στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας (NSW), στο Σίδνεϊ.

«Είναι αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό κοσμικό βιβλίο της Δυτικής κουλτούρας» είπε στον Guardian ο καθηγητής Γιούαν Φέρνι, πρόεδρος του Ινστιτούτου Σαίξπηρ στο Στράτφορντ-απόν-Εϊβον, μιλώντας στην Κέλι Μπερκ από τα κεντρικά γραφεία του πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ.

Στις 7 Δεκεμβρίου, ο άγγλος καθηγητής, καλεσμένος του Αυστραλιανού Καθολικού Πανεπιστημίου, άνοιξε το τριήμερο συνέδριο της Ενωσης Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας για τον Σαίξπηρ στην NSW –την παλαιότερη βιβλιοθήκη της Αυστραλίας– με μια διάλεξη με τίτλο «A Tale of Two Folios», για τη σημασία του «First Folio» και τον δεσμό μεταξύ του αντιτύπου του Σίδνεϊ και ενός άλλου που υπάρχει στο Μπέρμιγχαμ.

«Αν δεν υπήρχε το “First Folio”, σήμερα δεν θα είχαμε τα μισά έργα του Σαίξπηρ» τόνισε ο Φέρνι. Το πολύτιμο βιβλίο περιλαμβάνει τα θεατρικά έργα «Μάκβεθ», «Ιούλιος Καίσαρ», «Η Τρικυμία», «Το Ημέρωμα της Στρίγγλας» και πάνω από 12 άλλα έργα –μεταξύ των 37 τραγωδιών, κωμωδιών και ιστοριών του φόλιο–, από τα οποία λιγότερα από τα μισά δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του Βάρδου.

«Ηταν κάτι πολύ ριζοσπαστικό, γιατί τα φόλιο ήταν βιβλία μεγάλου μεγέθους, με κύρος» είπε ο Φέρνι. «Η παραγωγή τους ήταν πολύ δαπανηρή και το περιεχόμενό τους μνημειώδες: πολιτικά σημαντική ιστορία, θρησκευτικές πολεμικές, τέτοια πράγματα» εξήγησε. «Η μορφή του φόλιο λέει “κοίτα, αυτό έχει σημασία”. Είναι ένα επίτευγμα κύρους, το οποίο από μόνο του υπήρξε ένας νεοτερισμός για τα θεατρικά έργα».

Οχι πρωτόγνωρο, όμως. Το 1616, τη χρονιά θανάτου του Σαίξπηρ, ο φίλος του και δημιουργικός αντίπαλός του Μπεν Τζόνσον έγινε ένας από τους πρωτοπόρους της έκδοσης τέτοιων έργων, δημοσιεύοντας το δικό του φόλιο. Επτά χρόνια αργότερα ο Τζόνσον προέτρεψε τους συναδέλφους του Σαίξπηρ, ηθοποιούς Τζον Χέμινγκς και Χένρι Κόντελ, να κάνουν το ίδιο για τον νεκρό συνάδελφό τους, τα θεατρικά έργα του οποίου κινδύνευαν να βγουν εκτός μόδας.

Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον βετεράνο βρετανό ηθοποιό Σάιμον Κάλοου, ήταν μια «μεταθανάτια επβεβαίωση της υπεροχής του Σαίξπηρ ως δραματουργού».

Πιστεύεται ότι τυπώθηκαν περίπου 750 αντίτυπα του «Πρώτου Φόλιο», αλλά μόνο 235 από αυτά είναι γνωστό πού βρίσκονται σήμερα. Μπορεί, λοιπόν, στον σπάνιο κόσμο της συλλογής σπάνιων βιβλίων το «First Folio» να μη θεωρείται εξαιρετικά σπάνιο, ωστόσο  εξακολουθεί να διατηρεί τη θέση του ανάμεσα στα πιο ακριβά βιβλία του κόσμου. Το 2020, για παράδειγμα, ένα αντίτυπο πουλήθηκε από τον Christie’s έναντι 9,98 εκατ. δολαρίων, τιμή ρεκόρ για λογοτεχνικό έργο που βγήκε στο σφυρί από τον οίκο δημοπρασιών της Νέας Υόρκης.

Η Μάγκι Πάτον, επικεφαλής της συλλογής, αγορών και επιμέλειας της Κρατικής Βιβλιοθήκης της NSW, δεν πιστεύει ότι το μοναδικό «First Folio» της Αυστραλίας είναι το πιο ακριβό βιβλίο στη συλλογή της βιβλιοθήκης. Αυτή η τιμή ανήκει στο «The Birds of America» του φυσιοδίφη, ζωγράφου και σκλάβου Τζον Τζέιμς Οντεμπον, που εκδόθηκε μεταξύ 1827 και 1838. Το 2010 ο οίκος Sotheby’s στο Λονδίνο πούλησε μια πρώτη έκδοση του βιβλίου έναντι 7.321.250 λιρών (8.501.990 ευρώ).

«Αλλά αν συνδυάσετε την ιστορία πίσω από το “First Folio”, την όλη λογοτεχνική σημασία του, καθώς και τη χρηματική του αξία, είναι ένα σπάνιο βιβλίο με αμέτρητη πολιτιστική αξία» τόνισε η Πάτον και πρόσθεσε: «Θεωρείται ευρέως ως ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία που έχουν εκδοθεί ποτέ στα αγγλικά».

Το «First Folio» συνεχίζει να τιμάται, σύμφωνα με την Εμα Σμιθ, καθηγήτρια Σαιξπηρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέα του «Shakespeare’s First Folio: Four Centuries of an Iconic Book», γιατί «χωρίς αυτό το βιβλίο, τα μισά έργα του Σαίξπηρ θα είχαν χαθεί και χωρίς αυτά ο Σαίξπηρ δεν θα ήταν παγκόσμια πολιτιστική προσωπικότητα».

Ο Γιούαν Φέρνι, που συμμετέχει –μαζί με διακεκριμένους σαιξπηρικούς ερμηνευτές, όπως η Τζούντι Ντεντς, η Ελεν Μίρεν και ο Μπράιαν Κοξ– στο ντοκιμαντέρ τριών επεισοδίων του BBC για την 400ή επέτειο του «First Folio», είπε ότι το αντίτυπο του βιβλίου που στεγάζεται στην πρώτη και μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του Σαίξπηρ στον κόσμο, στο Μπέρμιγχαμ, δωρίστηκε από τους ίδιους που δώρισαν και εκείνο που βρίσκεται στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας.

Οι αδερφοί Ρίτσαρντ και Τζορτζ Τάνγκι, πρωτοπόροι βιομήχανοι του Μπέρμιγχαμ, οι οποίοι έφτιαξαν πρώτοι μια σειρά βαρέων κατασκευαστικών εργαλείων, μεταξύ των οποίων τον υδραυλικό ανελκυστήρα, το 1864 δώρισαν ένα «First Folio» στο μουσείο του Μπέρμιγχαμ για τα εγκαίνια του.

Δύο δεκαετίες αργότερα, επισκέφθηκαν την Αυστραλία και επέκτειναν τις επιχειρηματικές δραστηριότητές τους στο Σίδνεϊ και τη Μελβούρνη. Το 1884 αγόρασαν ένα δεύτερο «First Folio» και το δώρισαν στη Free Public Library του Σίδνεϊ, όπως λεγόταν τότε η Κρατική Βιβλιοθήκη. Πλήρωσαν για τον τόμο 850 λίρες, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 250.000 δολάρια Αυστραλίας (152.621 ευρώ) σημερινά λεφτά.

Το βιβλίο έφτασε στην Αυστραλία τον επόμενο χρόνο μέσα σε ένα κιβώτιο που λέγεται ότι ήταν από ξύλο βελανιδιάς από το αρχαίο δάσος του Αρντεν στα Μίντλαντς, όπου εκτυλίσσεται το «Οπως Αγαπάτε», άλλο ένα από τα σαιξπηρικά έργα που ίσως να είχαν χαθεί για πάντα αν δεν είχε εκδοθεί το «First Folio».

Μεταξύ 1788 και 1868, περίπου 162.000 κατάδικοι μεταφέρθηκαν από τη Μεγάλη Βρετανία και την Ιρλανδία σε διάφορες αποικίες της Αυστραλίας όπου κρατούνταν ποινικοί. Μάλιστα, οι πρώτοι κατάδικοι που έφτασαν το 1788 με τον πρώτο στόλο 11 πλοίων ίδρυσαν το Σίδνεϊ. Τη δεκαετία του 1880, ωστόσο, η εποχή των καταδίκων του Σίδνεϊ είχε περάσει.

Παρ’ όλα αυτά, όπως γράφει στον Guardian η Κέλι Μπερκ, δικαίως θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος ότι πολλοί από τους κατοίκους της αποικίας, ανάμεσά τους και οι περισσότεροι μαθητές της, πιθανόν να είχαν για τον Σαίξπηρ συναισθήματα παρόμοια με εκείνα της Φιλομίνα Κανκ, η οποία το 2016, στο mockumentary της «Cunk on Shakespeare», είπε στο κοινό της ότι ο θεατρικός συγγραφέας δεν ήταν παρά «ένας φαλακρός που μπορούσε να γράφει με φτερό». Το σχολείο στην εποχή του, συμπέρανε η Κανκ, θα πρέπει ήταν πολύ πιο εύκολο, «επειδή δεν έπρεπε να μελετήσουν Σαίξπηρ»…

Ο Γιούαν Φέρνι, στο μεταξύ, στην 30χρονη καριέρα του προωθεί έναν πιο «δημοκρατικό και χωρίς αποκλεισμούς» Σαίξπηρ, κάνοντας το έργο του προσβάσιμο στο ευρύτερο κοινό, και ως διευθυντής του project «Everything to Everybody».

Ενα από τα χαρακτηριστικά των περίπου 230 «First Folio» που είναι γνωστό ότι υπάρχουν, είπε ο άγγλος καθηγητής, είναι τα μοναδικά ελαττώματα που περιέχει κάθε αντίτυπο. Για παράδειγμα, στο βιβλίο του Μπέρμιγχαμ «υπάρχουν πατούσες γάτας τυπωμένες πάνω από τον Ερρίκο ΣΤ’».

«Υπάρχουν ορθογραφικά λάθη, κομμάτια κειμένου που επαναλαμβάνονται, περίεργα σημάδια» συνέχισε. «Υπάρχει μια σφραγίδα του 19ου αιώνα που γράφει “δωρεάν βιβλιοθήκες του Μπέρμιγχαμ”. Εχω συναδέλφους που πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα τρομερό κακέκτυπο 400 ετών. Κατά την άποψή μου η σφραγίδα είναι ένα είδος δεύτερου σημαδιού εκ γενετής, γιατί είναι σαν να λέει “άκου, αυτή είναι η δημόσια κουλτούρα. Αυτό ανήκει σε όλους”».

Το «First Folio» της Αυστραλίας έχει και αυτό τη δική του μοναδική «παραμόρφωση»: Στο τέλος του «Αμλετ», η αρχική ιδιοκτήτρια του βιβλίου είχε γράψει με την κλασική καλλιγραφία του 17ου αιώνα: «Βιβλίο της Ελίζαμπεθ Γουίντεμπανκ» («Elizabeth Windebank Her Book»). Ωστόσο, λίγα πράγματα είναι γνωστά για την Ελίζαμπεθ Γουίντεμπανκ: «Είναι κάτι για το οποίο πρέπει να κάνουμε περισσότερη δουλειά, αλλά αυτό θα απαιτούσε σημαντική έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο» είπε στον Guardian η Μάγκι Πάτον, επικεφαλής της συλλογής της Κρατικής Βιβλιοθήκης της Νέας Νότιας Ουαλίας .

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News