Τα βλέπω όταν επιστρέφουν από το σχολείο, ασθμαίνοντας από τη ζέστη, με τη μάσκα ανά χείρας, χωρίς γκρίνια, μόνο ένα «Τι φαγητό έχουμε;». Προτιμώ να μη σκέφτομαι τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κάνουν μάθημα αυτό το καλοκαίρι (προ ημερών εγώ βγήκα ημιθανής από ένα ταξί, επειδή έμεινα δέκα λεπτά κλεισμένη σε κλειστό χώρο με ζέστη και ΚΝ95). 

Στο τραπέζι, αν ρωτήσω «Κανένα νέο;», η απάντηση είναι σχεδόν αποκλειστικά κάτι του τύπου: «Γράψαμε χθες τεστ στη Χημεία», «Το 17  είναι καλός βαθμός;», «Δεν μπορώ, πάω για διάβασμα». Tις δύο τελευταίες εβδομάδες έχουν τρελαθεί να γράφουν διαγωνίσματα. Είναι σαφές ότι η αρχική χαρά για την επιστροφή στο «αληθινό» σχολείο (όπως άκουσα έναν μικρούλη να το αποκαλεί) έχει εξανεμιστεί. Τη θέση της έχει πάρει ένα εκρηκτικό μείγμα άγχους και πρωτόγνωρης βαθμοθηρίας.  

Είναι λογικό. Τα παιδιά σηκώνουν για δεύτερη χρονιά το βάρος των διαψευσμένων προσδοκιών μας. Η Ελλάδα μεταξύ των χωρών με το μεγαλύτερο διάστημα τηλεκπαίδευσης. Γονείς και εκπαιδευτικοί στα κάγκελα. Μια καθηγήτρια Λυκείου μού έλεγε ότι ζητούσε συγγνώμη από τους μαθητές της: «Καταλάβαινα ότι ήμουν χάλια, το μάθημα που έκανα στο Webex δεν είχε καμία σχέση με αυτό που είχα συνηθίσει να κάνω». Οι περισσότεροι γονείς εν εξάλλω: «Ο γιος μου τελειώνει φέτος το Γυμνάσιο και είναι σαν μην πήγε» μου αναφέρει ιδιοκτήτης καταστήματος μαναβικής. «Τα ίδια και η κόρη μου πέρυσι στο Λύκειο. Πάλι καλά που διάβασε εντατικά τον τελευταίο μήνα και κατάφερε να μπει σε μια σχολή». 

Το βλέπεις παντού. Σε αυτή τη φάση της «επανόδου στην κανονικότητα», η παγκόσμια αγωνία για τις ακαδημαϊκές επιδόσεις   έχει επιδεινωθεί (με ιδιαίτερες επιπτώσεις στη βαλλόμενη πανταχόθεν ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων). Και στην Ελλάδα, τα μαθησιακά κενά σε όλες τις βαθμίδες… κρατήρες ολόκληροι. Τα φετινά πρωτάκια (Α’ Δημοτικού), «η χαμένη χρονιά της καραντίνας» –αφού και το νηπιαγωγείο έγκλειστα το έβγαλαν–, οι μαθητές του Γυμνασίου για δεύτερη χρονιά χωρίς προαγωγικές εξετάσεις. Οσο για τη φετινή Γ’ Λυκείου, «βαράτε βιολιτζήδες ασίκικο σκοπό». 

Υψηλές προσδοκίες με τσακισμένα φτερά

Η μεγαλύτερη πηγή άγχους για τα παιδιά παραμένουν οι γονεϊκές προσδοκίες. Σύμφωνα με έρευνα που επικαλούνταν προ ημερών οι Νew York Times και διενεργήθηκε σε παναμερικανικό αντιπροσωπευτικό δείγμα 10.000  εφήβων, ένα 57% δήλωσαν ότι οι προσδοκίες των γονιών παρέμειναν οι ίδιες στη διάρκεια της πανδημίας, ενώ ένα 34%  μίλησαν για ακόμη υψηλότερες σε σχέση με την προ Covid εποχή. 

Και από πάνω, το κερασάκι στην τούρτα: η δυστοπική μεγάλη εικόνα με την οικονομική αβεβαιότητα και τις οξυμένες ανισότητες και στην εκπαίδευση (γιατί άλλο να διαβάζεις στο φουλ για το IB και άλλο να μην έχεις ούτε λίγα τετραγωνικά ησυχίας να καθίσεις να μελετήσεις στο σπίτι). 

«Σε πολλές χώρες, όχι μόνο στην Ελλάδα, το ακαδημαϊκό κομμάτι είναι σήμερα προτεραιότητα» μου τονίζει η Σοφία Βγενοπούλου, παιδοψυχίατρος και σκηνοθέτις. «Το αποτέλεσμα είναι οι έφηβοι κυρίως, αντί να πάσχουν από θλίψη και άγχος εξαιτίας της απομόνωσης, να πάσχουν περισσότερο από άγχος εξαιτίας των υψηλών προσδοκιών σε σχέση με τη μαθησιακή τους απόδοση. Προσδοκίες που δεν έχουν στο ελάχιστο αλλάξει. Αντιθέτως, επειδή νιώθουμε ότι πρέπει να κερδίσουμε το έδαφος που χάσαμε, θεωρούμε ότι αξίζει να ορμήσουμε, να πιεστούμε, να παλέψουμε για να μην έχουμε μαθησιακό έλλειμμα».  

Μήπως τελικά η πανδημία έκανε σμπαράλια τη φαντασίωση της «τέλειας παιδικής ηλικίας» που είχαμε οικοδομήσει; «Ακριβώς!  Και την τέλεια παιδική ηλικία και τον ένα και μοναδικό δρόμο, μέσα από τον οποίο τα παιδιά μπορεί να είναι και ολοκληρωμένα και ευτυχισμένα. Προφανέστατα, με τοπ στη λίστα τις ακαδημαϊκές επιδόσεις! Παρότι, νομίζω, αν ρωτήσεις έναν γονιό “Τι  επιθυμείς για το παιδί σου;”, το πιθανότερο είναι να σου πει: “Θέλω να είναι ένας ευτυχισμένος και χρήσιμος άνθρωπος”. Η πρόκληση για μας σήμερα είναι να  αναρωτηθούμε αν τελικά στις πράξεις μας και σε αυτά που περνάμε στα παιδιά μας ενυπάρχει πραγματικά αυτή η επιθυμία».  

Ποια είναι τα σημαντικά κενά;

Το άγχος για τις μαθησιακές παρενέργειες παραγκώνισε τα υπόλοιπα «κενά» που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι την εποχή της σκληρής επανόδου. Το άγχος π.χ. για τον δικό τους κοινωνικό «μικρόκοσμο» (για τους κολλητούς που έχουν χάσει εδώ για ένα χρόνο, για τον δικό τους ρόλο μέσα στην «παρέα» κ.ο.κ. ). Την αβεβαιότητα που εισχώρησε τόσο βίαια στην καθημερινότητά τους. Τις βαριές απώλειες μέσα στην οικογένεια (ζωής, δουλειάς κ.ο.κ.). Την απουσία της ανθρώπινης επαφής με τους δασκάλους και τους καθηγητές (γιατί η εκπαίδευση δεν τελειώνει στο 45λεπτο μέσα στην τάξη).

Επιπλέον, τα μικρά «πένθη» όλων αυτών των χαμένων σχολικών στιγμών (εορτές, χοροεσπερίδες, ημέρα των ελέγχων, τελευταία μέρα του σχολείου, ειδικά για τη Γ’ Λυκείου). Το ότι κανείς ακόμα δεν μπορεί να τους εγγυηθεί ένα ανέφελο καλοκαίρι, ούτε φυσικά ένα ανέμελο σχολικό έτος από Σεπτέμβριο.     

Χτίζοντας τη νέα κανονικότητα

Ποια είναι τελικά η αληθινή πρόκληση για τα παιδιά και τους εφήβους της πανδημίας; «Το πώς θα τους διαπαιδαγωγήσουμε μέσα από όλη αυτή την εμπειρία» υπογραμμίζει η Σοφία Βγενοπούλου. «Λέγοντάς τους ξανά και ξανά ότι το βασικό ζήτημα είναι ότι έμειναν πίσω στο σχολείο και ότι όλο το δυναμικό τους πρέπει να κινητοποιηθεί για να το καλύψει αυτό, τους λέμε μια ιστορία που δεν είναι ακριβής. Επιπλέον, τα αδικεί, τα φορτώνει και δεν τα βοηθάει για μελλοντικές τέτοιες κρίσεις. Εχει πολύ μεγάλη σημασία το πώς θα το θυμόμαστε όλο αυτό μετά, πώς θα μεταβολίσουμε το τραύμα, τι αφήγημα θα φτιάξουμε για εμάς και τα παιδιά μας». 

«Είναι σημαντικό να τη θυμόμαστε και να τη διηγηθούμε σαν εποχή κουράγιου, ψυχικής ανθεκτικότητας και προσαρμοστικότητας» υπογραμμίζει η ειδικός. «Τα παιδιά επέδειξαν τρομερή προσαρμοστικότητα, περισσότερο από ό,τι εμείς! Ακουγα  προ ημερών ένα πιτσιρίκο που τσακωνόταν με τη μητέρα του: “Σε καμία περίπτωση δεν θα μπω στην πλατφόρμα να γράψω ψέματα ότι έκανα το self test! Θα βρεις εφημερεύον φαρμακείο και θα μου το αγοράσεις!”. Τα παιδιά επίσης  αναγκάστηκαν όλη αυτή την περίοδο να σεβαστούν τις ανάγκες άλλων ηλικιών και άλλων ομάδων ανθρώπων, συχνά πιο ευάλωτων. Είδα εφήβους που βοήθησαν κάποιον πιο αδύναμο να βρίσκουν μεγάλη παρηγοριά και να ενδυναμώνονται οι ίδιοι».  

Ισως αυτό να μας βοηθήσει να καταλάβουμε σε τι είδους «κανονικότητα» θέλουμε τελικά να επιστρέψουμε. «Ναι, γιατί ποτέ δεν επιστρέφεις ακριβώς στο ίδιο. Θα πρέπει να προσφέρουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά περισσότερες εναλλακτικές μιας επόμενης φάσης ζωής. Μήπως είναι μια ευκαιρία να δούμε τι σύστημα αξιών θέλουμε να τους προτείνουμε; Είναι μήπως ο εθελοντισμός, το νοιάξιμο για τους άλλους, η προσφορά από έναν πιο προνομιούχο σε έναν λιγότερο –ακόμα και μαθητή– ισάξια με τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα;».   

Φυσιολογικό το άγχος όλων ημών των γονέων για τους επικείμενους ελέγχους (πάλι με email!) αλλά, όχι, δεν ήταν μια ολότελα «χαμένη χρονιά». Δεν πειράζει και τόσο αν χάθηκαν πολύτιμα «φυσικά» μαθήματα, αν ο μικρός «πάτωσε» στο διαγώνισμα των Αρχαίων της Β’ Γυμνασίου, αν η μικρή δεν μπόρεσε να στρωθεί να πάρει φέτος το Proficiency. Τα υπερεντατικά μαθήματα ψυχικού σθένους και επιβίωσης που έκαναν τα παιδιά αυτούς τους 15 μήνες της κρίσης ίσως –για την ώρα– να αρκούν.  

ΥΓ. Η νεοσύστατη πλατφόρμα we-knowhow.gr υπό  την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος SELMA και με την υποστήριξη της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ) δίνει στους εφήβους βήμα για επικοινωνία και έκφραση μέσα στην πανδημία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News