Πριν λίγο καιρό είχαμε τη συμπλήρωση 50 ετών από την κυκλοφορία του εμβληματικού άλμπουμ των Pink Floyd, «The Dark Side of the Moon» (εδώ). Και είναι αναμενόμενο ότι, καθώς απέχουμε ήδη 63 χρόνια από την αρχή της εικοσιπενταετίας 1960-1985, που χαρακτηρίζεται από μία εκπληκτική σε πρωτοτυπία, ποιότητα, πυκνότητα και ποικιλία μουσική δημιουργία, τέτοιες επέτειοι να διαδέχονται η μία την άλλη σχεδόν καθημερινά.

Στις 5 Αυγούστου λοιπόν είχαμε μία άλλη επέτειο κυκλοφορίας ενός άλμπουμ που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του ροκ: στις 5 Αυγούστου του 1966 κυκλοφόρησε το «Revolver», ο έβδομος δίσκος (studio album) των Beatles.

Σε μία εποχή έντονης αμφισβήτησης όσο και αναζήτησης, που δεν ήταν περιορισμένη σε κάποιο στενό κύκλο μίας καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, το «Revolver» ηχογραφήθηκε με νέες για την εποχή τεχνικές, ασυνήθιστα όργανα και επιπλέον περιείχε πολύ διαφορετικά κομμάτια (η ποικιλία των οποίων – σε έναν μόνο δίσκο – ξεπερνάει την ποικιλία όλης της mainstream μουσικής παραγωγής των ημερών μας: από το κλασσικίζον, μελαγχολικό και πολύ μελωδικό «Eleanor Rigby» και το παιχνιδιάρικο «Yellow Submarine» (που μετά αποτέλεσε τη βάση της ομώνυμης ταινίας) στο ψυχεδελικό «Tomorrow never knows».

Ιδιαίτερα αυτό το τελευταίο κομμάτι του δίσκου (που μάλιστα ήταν το πρώτο που ηχογραφήθηκε) σηματοδότησε τη στροφή προς την ψυχεδελική μουσική, αντανακλώντας το ενδιαφέρον για την ινδική φιλοσοφία, σκέψεις για τον θάνατο και την υπέρβαση της έγνοιας για τον υλικό κόσμο, τον διαλογισμό και το LSD, ως μέσο διεύρυνσης της συνείδησης, που το υποστήριζε στις διαλέξεις του ο Τίμοθι Λίρι, αλλά τότε το χρησιμοποιούσε και η ψυχιατρική (μέχρι το 1968 που απαγορεύθηκε, όταν έγιναν φανερές οι παρενέργειές του).

Από μουσική άποψη το κομμάτι είναι επηρεασμένο από την ινδική μουσική, είναι όλο σε μία (και μοναδική) πεντατονική κλίμακα και μεταξύ των οργάνων σημαντικό ρόλο παίζει το σιτάρ. Όπως είχε πει και ο ΜακΚάρτνεϊ «στο Revolver υπάρχουν ήχοι που κανείς μέχρι τότε δεν είχε χρησιμοποιήσει». Αντίστοιχα, ο Χάρισον έχει πει για το «Tomorrow never knows» ότι «είναι το πιο εντυπωσιακό νέο κομμάτι που έχουμε κάνει. Μερικοί μπορεί να πουν ότι ηχεί σαν μια τρομακτική αταξία ήχων, όμως γίνεται σημαντικό αν ακουστεί με ανοικτά (δεκτικά) αυτιά. Όπως με την ινδική μουσική που για να την καταλάβεις δεν πρέπει να την ακούς με δυτικά αυτιά».

Από την προσπάθεια να κατανοήσουμε το «άλλο» στην κριτική του με βάση το δικό «μας» παρόν…

Οταν, διαβάζοντας την ιστορία της μουσικής, φθάσει κανείς στην επανάσταση της ατονικής μουσικής με το δωδεκάφθογγο του Σένμπεργκ, θα δει ότι στα ίδια εκείνα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα σημειώνεται επανάσταση παντού – στη ζωγραφική ο κυβισμός, στη λογοτεχνία το νταντά και μετά ο σουρεαλισμός, στην αρχιτεκτονική ο Λε Κορμπιζιέ αλλά και στη φυσική η κβαντική θεωρία και η θεωρία της σχετικότητας. Κάτι αντίστοιχο μπορεί κανείς να προσέξει στη δεκαετία του 60, καθώς υπάρχει γενικότερο ενδιαφέρον για την κατανόηση διαφορετικών σχημάτων σκέψης και καλλιτεχνικής δημιουργίας (και με την πρόσθετη παρατήρηση ότι τότε πολλοί διάβαζαν βιβλία, πέρα από τις απαιτήσεις των μαθημάτων σε σχολεία και πανεπιστήμια σε Ευρώπη και Αμερική!).

Θεωρώ εδώ χαρακτηριστική την τομή στην επιστημολογία που έφερε ο Τόμας Κουν με τη «Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων». Εδώ, μέσα στο γενικό σχήμα που προτείνει για την ιστορία των επιστημών, θα δούμε την ίδια στάση απέναντι σε διαφορετικά συστήματα σκέψης, με αυτήν του Χάρισον απέναντι σε διαφορετικό είδος μουσικής. Έτσι, ο Κουν θεωρεί ότι όταν ο ιστορικός μελετάει παλιότερα επιστημονικά συστήματα και θεωρίες, δεν πρέπει να τα βλέπει μέσα από τα γυαλιά της σύγχρονης επιστήμης, αλλά να προσπαθεί να τα δει μέσα στις συνθήκες και τα ερωτήματα εκείνης της εποχής, Ή, όπως γράφει αντίστοιχα ο Φαγιεράμπεντ, δεν πρέπει να κρίνουμε π.χ. τον Αριστοτέλη με κριτήριο τη δική μας επιστήμη, αλλά στο πλαίσιο της εποχής του.

Ε, λοιπόν, σκεφθείτε πόσο μέσα έπεσε ο Λένον γράφοντας «Tomorrow never knows» με την έννοια ότι δεν υπάρχει καμία δεδομένη συνεχής «πρόοδος» και όντως στην εποχή μας, απρόσμενα, έχουν πάει πίσω πολλά πράγματα, όπως η μουσική παραγωγή. Αλλά, όπως και στις δημιουργικές περιόδους της Ιστορίας, αυτό αγκαλιάζει πολλούς τομείς, έτσι και στις περιόδους κάμψης. Έτσι, στην εποχή μας η διάδοση της κουλτούρας της ακύρωσης επιβάλλοντας με προκρούστεια λογική σημερινά δεδομένα στο παρελθόν, καταδικάζει σημαντικές προσωπικότητες, γκρεμίζει αγάλματα και ξαναγράφει την Ιστορία (π.χ. ο Αριστοτέλης είχε δούλους και επειδή υποστήριζε το γεωκεντρικπό σύστημα θα μπορούσε σήμερα να είναι αντιεμβολιαστής!).

…στη μετατροπή του ανοίγματος σε άλλες κουλτούρες σε πολιτιστική ιδιοποίηση (Culture appropriation)

Λοιπόν, δεν είναι μόνο η ανάγνωση του πολύπλοκου παρελθόντος μέσα από κάποια μυωπικά σύγχρονα γυαλιά, καθώς παράλληλα με την κουλτούρα της ακύρωσης (Cancel culture) έχουμε και την εμφάνιση της κατηγορίας για ιδιοποίηση της κουλτούρας – των άλλων (culture appropriation).

Περσινό παράδειγμα:

Στις 18 Ιουλίου του 2022 ένα ελβετικό συγκρότημα άρχισε να παίζει μουσική ρέγγε στο Brasserie Lorraine στη Βέρνη. Το συγκρότημα παίζει μουσική από τη Τζαμάικα, τραγουδάει στην ελβετική διάλεκτο και επίσης τα μέλη του φοράνε στοιχεία αφρικανικής ενδυμασίας, κοσμήματα και κάποιοι έχουν κόμμωση ράστα. Αυτά τα στοιχεία λοιπόν ενόχλησαν κάποιους από το κοινό, καθώς τα θεώρησαν ως «πολιτιστική ιδιοποίηση» (Culture appropriation), Αυτό σε απλά ελληνικά σημαίνει ότι όταν ένα μέλος μιας κυρίαρχης κουλτούρας (δηλαδή ένας λευκός) υιοθετεί στοιχεία από μια «καταπιεζόμενη κουλτούρα» (π.χ. αφρικανική ή κουλτούρα των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής» διαπράττει το αδίκημα της πολιτιστικής ιδιοποίησης (κλοπή κουλτούρας!).

Καταλαβαίνετε βέβαια πως με τέτοια λογική ακυρώνεται η ανάμειξη πολιτισμικών στοιχείων, που στο πέρασμα της Ιστορίας έχει οδηγήσει σε πολυάριθμα αριστουργήματα σε όλες τις τέχνες. Από την άλλη πλευρά μια τέτοια στάση αρχίζει – υποτίθεται από τον σεβασμό στις διαφορετικές κουλτούρες, αλλά καταλήγει σε αντίστροφο ρατσισμό.

Πρέπει να πούμε επίσης ότι το θέμα στην Ελβετία είναι από τα σημαντικότερα σήμερα στον δημόσιο διάλογο και πολλοί υποδεικνύουν τις αντιφάσεις που δημιουργεί αυτό το ρεύμα της «πολιτιστικής ιδιοποίησης». Έτσι η Neue Zürcher Zeitung έγραψε χαρακτηριστικά ότι «το woke κίνημα θα ήθελε να αυτοπροβάλλεται ως κοσμοπολίτικο και φιλελεύθερο αλλά οι εσωτερικές του αντινομίες γίνονται όλο και πιο φανερές: έτσι είναι αποδεκτό να διαλέγει κανείς όποιο φύλο θέλει, αλλά όχι και το πώς θα κάνει τα μαλλιά του!».

Θα προσθέσω ότι ακόμα και όταν ένας λευκός κάνει γιόγκα ιδιοποιείται ένα στοιχείο της παράδοσης των Ινδών! Και εδώ βλέπουμε πόση διαφορά έχει η εποχή μας από την εποχή με τις τάσεις και τις αναζητήσεις του Revolver, όπου ακόμα, μέσα στο γενικότερο κίνημα της ροκ, η μουσική δεν ήταν μόνο για διασκέδαση, αλλά είχε τα γενικότερα χαρακκτηριστικά της τέχνης. Και αν σκεφτεί κανείς ότι, αντίθετα, το νέο μουσικό ιδίωμα που κατάφερε να φτιάξει η εποχή μας είναι το τραπ (που είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ελλάδα (από ό,τι ακούγεται) στην ηλικιακή κατηγορία 10 με 20 ετών) με μηδενική σχέση με την μουσική δημιουργία (και την τέχνη γενικότερα) την κατάσταση μπορεί να περιγράψει ο τίτλος ενός άλλου κομματιού που είχε επίσης πολλά πρωτότυπα μουσικά στοιχεία από την Ανατολή και βγήκε το ίδιο έτος, με το «Revolver», από τους Rolling Stones, το «Paint it black».

ΥΓ. Είναι παρήγορο ότι πολλά σοβαρά άτομα στη σύγχρονη νεολαία συμμερίζονται την παραπάνω κριτική και αναζητούν τη μουσική της εποχής 1960 – 1985. Αψευδής μάρτυρας είναι η αναβίωση της αγοράς δίσκων βινυλίου της οποίας το αγοραστικό κοινό ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News