Με αφορμή μια παράσταση του Φεστιβάλ Ραβένας αφιερωμένη στον κορυφαίο σοβιετικό συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς, φέρουσα τον τίτλο «Τα γυαλιά του Σοστακόβιτς» («Gli occhiali di Sostakovic»), η Corriere della Sera μίλησε με τους συντελεστές της και ανασυνέθεσε το καλλιτεχνικό κλίμα του Μεσοπολέμου στη Σοβιετική Ενωση, δηλαδή τις προτιμήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος που έμειναν στην Ιστορία της Τέχνης με τον όρο «σοσιαλιστικός ρεαλισμός».

Το έργο, που έχει σκοπό να δείξει ότι ο Σοστακόβιτς υπέφερε από τον σοβιετικό κομμουνισμό, έγραψε και σκηνοθέτησε ο Βαλέριο Καπέλι, ο οποίος τυγχάνει και καλλιτεχνικός συντάκτης της Corriere στο ένθετό της «Spettacoli» («Θεάματα»), ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό έχει και ο βουλγαροεβραίος στην καταγωγή ηθοποιός και τραγουδιστής Μάνι Οβαδία. Ενδεικτικό της προσέγγισης του Καπέλι στο έργο και στη ζωή του Σοστακόβιτς είναι το γεγονός ότι στο δικό του έργο αποκαλεί τον συνθέτη «Ρώσο» και όχι Σοβιετικό. Επίσης, «αντιήρωα» που υπέφερε τα πάνδεινα («τρόμους»).  

Το στόρι αρχίζει και ουσιαστικά τελειώνει με την κριτική που άσκησε η κομματική εφημερίδα Pravda στις 28 Ιανουαρίου 1936 στον συνθέτη. Ηταν ένας λίβελος που αφορούσε την παράσταση της προηγουμένης, την οποία είχε παρακολουθήσει και ο Στάλιν μαζί με το επιτελείο του («Μολότοφ, Μικογιάν και Ζντάνοφ, οι θεματοφύλακες της κομμουνιστικής ορθοδοξίας»).

Ο λίβελος εκείνος είχε τίτλο «Χάος αντί για μουσική» και ήταν, υποτίθεται, η επίσημη κριτική στην όπερα του Σοστακόβιτς «Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ», ένα αριστούργημα βασισμένο σε νουβέλα του Νικολάι Λεσκόφ, που σατίριζε τα… κατασταλτικά ήθη της προεπαναστατικής Ρωσίας, δηλαδή την τσαρική αστυνομία. Που πάει να πει ότι το λιμπρέτο της όπερας του Σοστακόβιτς μπορεί να εκληφθεί και ως ευνοϊκό για την Οκτωβριανή Επανάσταση και τα νέα ήθη της.

«Ο Σοστακόβιτς είδε το άρθρο που ήταν ταφόπλακα για την καριέρα του» γράφει στο δικό του έργο ο Καπέλι. Μάλιστα, σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια της παράστασης ο συνθέτης «είδε τον Στάλιν στο θέατρο, ανησύχησε και είπε στην ομήγυρη των καλλιτεχνών: ‘‘Εχω ένα περίεργο συναίσθημα για αυτό το βράδυ’’». Ολα αυτά, καλλιτεχνική αδεία, φυσικά – ο Καπέλι δεν είναι σοβιετολόγος.

Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον δημιουργό του έργου, ο Οβαδία είπε ότι ο Στάλιν φεύγει στο τρίτο μέρος της όπερας, έτσι «η Pravda δημοσιεύει ένα αδίστακτο άρθρο». Βέβαια, παραδέχθηκε ότι «είναι απίθανο να έγραψε αυτό το κείμενο ο ίδιος ο Στάλιν, όμως είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο δικτάτορας συμφώνησε με το άρθρο». Και η Corriere σχολίασε: «Το άρθρο αυτό έγινε, εξάλλου, διαβόητο παράδειγμα της σοβιετικής λογοκρισίας στις τέχνες».

Το κατηγορητήριο της Pravda: «Φορμαλιστής, αστός, τραχύς, χυδαίος». Ο Οβαδία είπε ότι «αυτά σφράγισαν το μέλλον του Σοστακόβιτς και κατόπιν οι παραστάσεις της όπεράς του μειώθηκαν, έως ότου η ίδια η όπερα απαγορεύτηκε εντελώς». Επίσης: «Οσοι είχαν επαινέσει τον συνθέτη αναγκάστηκαν να ανακαλέσουν, ο Σοστακόβιτς έχασε εισοδήματα και περιουσία, πολλοί συνάδελφοί του τού γύρισαν την πλάτη». Ο Οββαδία μνημόνευσε ως μοναδικούς υποστηρικτές τού Σοστακόβιτς τους Ισαάκ Μπάμπελ, Αβραάμ Λέζνεφ, Βσέβολοντ Μέγιερχολντ, τρεις εβραίους που «θα εκτελεστούν κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων του Στάλιν».

Αναφορικά με τον τίτλο του έργου του, ο Καπέλι είπε: «Τα πάντα στον Σοστακόβιτς είναι αντιφατικά. Είναι οξύθυμος και εύθραυστος, παθιασμένος και ντροπαλός. Επίμονος. Στις φωτογραφίες φαίνεται πάντα με πολύ χοντρούς φακούς, φοράει τα γυαλιά εκείνων που προσπαθούν να εστιάσουν στην αλήθεια που κρύβει η εξουσία. Ολη του η ζωή είναι ένα δραματουργικό βραχυκύκλωμα. Κοιμόταν με τη βαλίτσα του κάτω από το κρεβάτι λόγω του φόβου του να μην τον συλλάβουν, ωστόσο είχε την κηδεία ενός ήρωα. Του ανέθεσαν να γράψει την 9η Συμφωνία, τη σοβιετική απάντηση στην 9η του Μπετόβεν, και εκείνος δημιούργησε ένα εικοσάλεπτο μειδίαμα. Ηταν ο πιο βραβευμένος και ο πιο απειλούμενος συνθέτης».

Για κατακλείδα, η Corriere συνόψισε το θέμα της στα ουσιώδη: «Ηταν η σημερινή Ρωσία του Πούτιν πολλαπλασιασμένη επί χίλια».

Να σημειώσουμε ότι λίγα χρόνια αργότερα από τα γεγονότα της όπερας με τα οποία ασχολήθηκε ο Καπέλι, τον καιρό της πολιορκίας του Λένινγκραντ από τους Γερμανούς, ο Σοστακόβιτς υπηρέτησε στην αεράμυνα της πόλης και συγχρόνως έγραψε την 7η Συμφωνία του, έργο που έμεινε στην Ιστορία της Μουσικής αλλά και στην Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ως σύμβολο της σοβιετικής αντίστασης. Η 7η του Σοστακόβιτς, η «Συμφωνία του Λένινγκραντ», παίχτηκε στο πολιορκούμενο από τους Γερμανούς Λένινγκραντ στις 9 Αυγούστου 1942.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News