Έχω αρκετές ενστάσεις στο κείμενό του Ανδρέα Πετρουλάκη για το ρατσιστικό (εναντίον των Γερμανών) και αντισημιτικό σκίτσο του Τάσου Αναστασίου στην Αυγή.

1. Δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στο να υπερασπίζεται κανείς το “Je suis Charlie” (την ελευθερία της έκφρασης) και να κάνει κριτική στον Αναστασίου. Το “Je suis Charlie” υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης και δείχνει αλληλεγγύη στους σκιτσογράφους του περιοδικού απέναντι στη δολοφονική επίθεση που δέχθηκαν. Το “Je suis Charlie” δεν υπονοεί ότι δεν επιτρέπεται η κριτική. Ούτε η αξία της ελευθερίας της έκφρασης συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Ο καθένας μπορεί να εκφράζεται όπως θέλει, δεν πρέπει να υφίσταται διώξεις γι’ αυτό -πόσω μάλλον να δολοφονείται-, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι εφημερίδες (οι οποίες μπορούν να χαράσσουν, κάθε μια, τη δική τους πολιτική και αισθητική γραμμή) είναι υποχρεωμένες να δημοσιεύουν ό,τι θέλει ο καθένας ούτε ότι δεν μπορεί να ασκηθεί κριτική. Γίνεται κριτική στον Αναστασίου για το τι επέλεξε να σατιρίσει με το σκίτσο του και γίνεται κριτική και στην Αυγή που δημοσίευσε το συγκεκριμένο σκίτσο. Το Charlie Hebdo είναι ένα περιοδικό με παράδοση στα βέβηλα σκίτσα κάθε είδους (αυτός που το αγόραζε ήξερε τι παίρνει) ενώ η Αυγή είναι η ημερήσια εφημερίδα του κυβερνώντος κόμματος.

2. Στο προηγούμενο κείμενό του, προς υπεράσπιση εκείνη τη φορά του σκιτσογράφου Γ. Καλαϊτζή (πάλι για ένα σκίτσο που απεικόνιζε τον Σόιμπλε να κραδαίνει απειλητικά ένα πέος), ο ΑΠ έλεγε ότι για μια γελοιογραφία λέμε μόνο αν μας αρέσει ή δεν μας αρέσει. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι μπορεί ίσως να μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί μας αρέσει ή όχι ένα σκίτσο, αλλά δεν έχει νόημα να κάνουμε κριτική. Αν πω π.χ. «μ’ αρέσει ο καφές», μπορώ ίσως να εξηγήσω την προτίμησή μου λέγοντας «απολαμβάνω το άρωμά του, με κρατάει σε εγρήγορση, κ.λπ.», αλλά τι νόημα έχει να μου κάνει κάποιος κριτική, να με επικρίνει δηλαδή, γιατί μου αρέσει ο καφές και όχι π.χ. το τσάι; Ισχύει αυτό για τις γελοιογραφίες; Ισχύει ότι το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι αν μας αρέσει ή όχι και ίσως γιατί; Ακόμη και η κρίση ότι μια γελοιογραφία είναι ωραία δεν είναι απλώς μία δήλωση υποκειμενικής ευχαρίστησης. Είναι μία αισθητική κρίση, δηλαδή μία κρίση που αξιώνει καθολική συμφωνία, άσχετα εάν την επιτυγχάνει. Θέλουμε, δηλαδή, όλοι να συμμεριστούν αυτό που λέμε (κάτι που δεν ισχύει εάν πούμε ότι μας αρέσει ο καφές). Στο τελευταίο του κείμενο, με αφορμή το σκίτσο του Αναστασίου, ο ΑΠ δέχεται ότι οι σκιτσογράφοι δεν είναι υπεράνω κριτικής (άρα δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στο αν μας αρέσει ή όχι), αλλά μας επισημαίνει πως πρέπει να κρίνονται δίκαια. Τι σημαίνει όμως δίκαια;

3. Υποθέτω, από αυτά που γράφει ο ΑΠ, το να κρίνονται δίκαια σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε πως οι σκιτσογράφοι δεν κυριολεκτούν αλλά χρησιμοποιούν αλληγορίες, παρομοιώσεις, συμβολισμούς, μεταφορές. Ακόμη κι αν παραβλέψουμε το γεγονός ότι πολλές κυριολεξίες είναι νεκρές μεταφορές, γιατί να δεχθούμε ότι ο μεταφορικός ή αλληγορικός λόγος είναι λιγότερο επιδεκτικός σε κριτική ή η κριτική σε αυτόν δεν είναι δίκαιη; Μόνο όταν κυριολεκτούμε πρέπει να δεχόμαστε την κριτική και είναι τότε αυτή δίκαιη; Οι γελοιογράφοι δικαιούνται πράγματι να απολαμβάνουν μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης έναντι άλλων, όχι όμως γιατί δεν κυριολεκτούν και χρησιμοποιούν αλληγορίες αλλά γιατί οι γελοιογραφίες δικαιούνται εξ ορισμού να είναι ασεβείς.

4. Θεωρώ, αντίθετα με τον ΑΠ, πως υπάρχει πράγματι διαφορά ανάμεσα στο να απεικονίζεις και να σατιρίζεις τον Μωάμεθ και να κάνεις σκίτσα για τη μεταχείριση των Εβραίων από τους Ναζί. Οι γελοιογραφίες με τον Μωάμεθ δείχνουν ασέβεια προς μία θρησκεία και στη Δυτική παράδοση η προσβολή θρησκειών είναι στην ημερήσια διάταξη στην κοινωνική ζωή και στην τέχνη. Όπως δεχόμαστε να σατιρίζεται η χριστιανική θρησκεία, κατ’ αναλογία, δεν θέλουμε να μας πειράζει η σάτιρα της μουσουλμανικής. Είναι ζήτημα ίσης μεταχείρισης των θρησκειών (άλλη μία αξία της δυτικής παράδοσης). Όμως, το Ολοκαύτωμα και η μεταχείριση των Εβραίων από τους ναζί αποτελεί μοναδικό γεγονός της ανθρωπότητας και η εργαλειακή μεταχείρισή του αποτελεί προσβολή στην ίδια την έννοια της ανθρωπότητας. Αν δεχόμαστε μια τέτοια χρήση του Ολοκαυτώματος και των Εβραίων, επικρίνοντας μάλιστα την κριτική, πολλά πράγματα μετά στο τι κατανοούμε ως ζωή, αξίες, ηθική, τέχνη κ.λπ., δεν έχουν νόημα.

Υ.Γ.: (δευτερεύον): Η απάντηση του Τ. Αναστασίου στην επιστολή διαμαρτυρίας της Ισραηλιτικής Κοινότητας δείχνει ότι δεν τον απασχολούν οι αλληγορίες. Αυτά που λέει τα εννοεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News