Τα Συμβούλια στα ΑΕΙ ήταν η καινοτομία του νόμου Διαμαντοπούλου που συμβόλισε την αλλαγή. Στη συνέχεια δαιμονοποιήθηκαν συγκεντρώνοντας, αμετροεπώς, τα περισσότερα πυρά των αντιπάλων του νόμου. Η αρχική σύλληψη ήθελε τα Συμβούλια να αναλαμβάνουν την επιτελική διοίκηση των Ιδρυμάτων. Θα επέλεγαν τον Πρύτανη και τους κοσμήτορες και θα σχεδίαζαν την οικονομική πολιτική. Με μέλη και εκτός πανεπιστημίου,αλλά με γνώση και εμπειρία διοίκησης τέτοιων θεσμών, η ελπίδα ήταν ότι θα έφερναν διεθνή ακαδημαϊκά πρότυπα και θα έβγαζαν τα ΑΕΙ από τον αυτάρεσκο λήθαργο και την διεκπεραιωτική τους ρουτίνα.

Η λογική του νόμου ήταν μία από πάνω προς τα κάτω διοίκηση με λογοδοσία κάθε οργάνου προς το ανώτερο, ώστε να διακοπεί η σχέση εξάρτησης, και συχνά συναλλαγής, των οργάνων από τους ψηφοφόρους τους. 
Τι συνέβη; Πριν καν ψηφιστεί ο νόμος, μετά από πίεση που ασκήθηκε από τον πανεπιστημιακό συνδικαλισμό και βρήκε απήχηση στις κοινοβουλευτικές ομάδες όλων των κομμάτων (βλ. κυρίως τους καθηγητές-βουλευτές), άλλαξε η πρόβλεψη για επιλογή των πρυτάνεων από τα Συμβούλια και εισήχθη ο προβληματικός συμβιβασμός να επιλέγει το Συμβούλιο έως τρεις υποψηφίους και να γίνεται στη συνέχεια εκλογή από τα μέλη ΔΕΠ. Ο ίδιος συμβιβασμός επελέγη αργότερα -με τις αλλαγές Αρβανιτόπουλου- και για την επιλογή των κοσμητόρων, με πίεση πάλι του πανεπιστημιακού συνδικαλισμού που αυτή τη φορά βρήκε την έκφρασή του στα στελέχη της ΔΗΜΑΡ που ασχολούνταν στη συγκυβέρνηση με την εκπαίδευση. 

Ο συμβιβασμός αυτός είναι προβληματικός διότι αφενός η ευθύνη της επιλογής των συγκεκριμένων οργάνων διαχέεται -δεν την έχει ούτε αμιγώς το Συμβούλιο ούτε οι ψηφοφόροι- και αφετέρου εκθέτει το Συμβούλιο στην κακόβουλη κατηγορία ότι δρα αντιδημοκρατικά μη επιτρέποντας σε υποψηφίους να διεκδικήσουν την ψήφο των εκλεκτόρων (λες και το σημαντικό στη διοίκηση θεσμικών οργάνων είναι να ικανοποιείται το δικαίωμα του εκλέγεσθαι). Οι αλλαγές Αρβανιτόπουλου περιόρισαν έτι περαιτέρω τις αρμοδιότητες των Συμβουλίων σε καθαρά εποπτικές και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για μία διελκυστίνδα μεταξύ πρυτάνεων-Συμβουλίων.

Οι εκλογές για τα εσωτερικά μέλη των Συμβουλίων παρεμποδίστηκαν επί έναν χρόνο από τους πρυτάνεις που δεν ήθελαν να διακοπεί η θητεία τους και από το γενικότερο αντιπολιτευτικό κλίμα. Οι εκλογές έγιναν τον Δεκέμβριο του 2012, με ηλεκτρονική ψηφοφορία (αφού η πρόσβαση στις κάλπες παρεμποδίστηκε επανειλημμένα με βιαιοπραγίες, καταλήψεις κ.λπ.) και αφού επετράπη στους πρυτάνεις να ολοκληρώσουν τη θητεία τους. Η συμμετοχή των μελών ΔΕΠ ήταν εντυπωσιακή και δημιουργήθηκαν υψηλές προσδοκίες. Στις εκλογές δεν συμμετείχαν οι παρατάξεις του ΣΥΡΙΖΑ και δεν εξελέγη ποτέ (παρότι σε αρκετά ιδρύματα έγιναν οι σχετικές προκηρύξεις) ο εκπρόσωπος των φοιτητών στα Συμβούλια.

Τι πέτυχαν τα Συμβούλια;
Το σπουδαιότερο ήταν ότι και μόνη η παρουσία τους διέρρηξε το κλειστό σύστημα διοίκησης των ΑΕΙ, που διαιώνιζε μία κατάσταση παγιωμένων προβληματικών πρακτικών και αδιαφάνειας παρά τη διαδοχή πρυτανικών αρχών. Η πρόσβαση που είχαν τα Συμβούλια στα οικονομικά στοιχεία των ιδρυμάτων (λόγω της έγκρισης προϋπολογισμών και απολογισμών), έδωσε τη δυνατότητα στα πιο τολμηρά εξ αυτών να θέσουν ζήτημα ελέγχων για σοβαρά προβλήματα που εντόπισαν, χωρίς ωστόσο να πραγματοποιηθεί κάποιος εξ αυτών διότι δεν διαθέτουν τους πόρους και τις αρμοδιότητες να τους επιβάλλουν. Το Συμβούλιο του ΕΚΠΑ π.χ., ζήτησε τη διενέργεια οικονομικών ελέγχων από ορκωτούς λογιστές επί πρυτανείας Πελεγρίνη, αλλά η απόφασή του αυτή αγνοήθηκε χωρίς καμία συνέπεια και χωρίς να ενδιαφερθεί η εποπτεύουσα αρχή, δηλαδή το Υπουργείο Παιδείας. Δεν έγιναν καν οι έλεγχοι που προαναγγέλθηκαν από τον πρωθυπουργό στους ΕΛΚΕ (Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας). Επιπλέον, στα Συμβούλια αναζήτησαν δικαιοσύνη μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, που βρίσκονταν εκτός του συστήματος διοίκησης, καταγγέλλοντας πολλά κακώς κείμενα (π.χ. ευνοιοκρατία στις διαδικασίες επιλογής των υπό διαθεσιμότητα διοικητικών, πολλών ειδών παρατυπίες και παρανομίες) χωρίς όμως και πάλι απτό αποτέλεσμα αφού τα Συμβούλια δεν έχουν τις αρμοδιότητες να επέμβουν ή να επιβάλλουν την τήρηση νόμων και κανονισμών. Π.χ., στο Συμβούλιο του ΕΚΠΑ έφθασε καταγγελία ότι πρόεδρος τμήματος έχει διοριστεί για τρίτη συνεχόμενη θητεία, πράγμα που δεν επιτρέπεται. Το Συμβούλιο ζήτησε με επανειλημμένα έγγραφά του από τον πρύτανη την ανάκληση του διορισμού, επικαλούμενο μάλιστα και νομικές γνωματεύσεις της Νομικής Υπηρεσίας του ΕΚΠΑ αλλά και του Υπουργείου Παιδείας. Ο παρανόμως διορισθείς πρόεδρος, ωστόσο, εξακολουθεί να παραμένει στη θέση του. Παρ’ όλα αυτά, και μόνο η παρουσία ενός δραστήριου Συμβουλίου αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί να σταθεί απέναντι στις αυθαιρεσίες της διοίκησης.

Στα τρία εμβληματικά πανεπιστήμια της χώρας, το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ και το ΕΜΠ, τα Συμβούλια είχαν τα δύο πρώτα έτη της θητείας τους να αντιμετωπίσουν μη συνεργάσιμες πρυτανικές αρχές και δεν μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή πολλά από τα προγράμματα που σχεδίαζαν. (Σε ορισμένα είχαν να αντιμετωπίσουν και εσωτερική υπονόμευση από μέλη που εξελέγησαν σε αυτά για να διαφυλάξουν, και από αυτό το πόστο, το status quo). Η σύνταξη των οργανισμών και των εσωτερικών κανονισμών βάλτωσε, η ίδρυση των ΝΠΙΔ για τη διαχείριση των οικονομικών βραχυκυκλώθηκε, η προσέλκυση χορηγιών δεν προχώρησε σημαντικά γιατί κανένας σοβαρός φορέας δεν βάζει τα χρήματά του σε μια μαύρη τρύπα και σε οργανισμούς που λειτουργούν αναποτελεσματικά και με αδιαφάνεια. Οι πρυτάνεις στα περισσότερα ΑΕΙ δεν θέλουν καμία αλλαγή στη διαχείριση των οικονομικών γι’ αυτό και αντιδρούν στην ίδρυση των ΝΠΙΔ που προβλέπεται από τον νόμο να έχουν επαγγελματική διοίκηση.

Στα Συμβούλια των Ιδρυμάτων μετέχουν ως εξωτερικά μέλη μερικοί από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες που διαθέτουμε στο εξωτερικό. Όλοι αυτοί ήρθαν αφιλοκερδώς, βάζοντας συχνά και χρήματα από την τσέπη τους, να βοηθήσουν τα πανεπιστήμια και τη χώρα προσφέροντας τον χρόνο, τις γνώσεις, την πείρα, τις ιδέες, τη φήμη τους και τη δουλειά τους. Αντιμετώπισαν κατά κανόνα την καχυποψία, την επιφυλακτικότητα, τη λοιδορία, και την εχθρότητα από ανθρώπους που ενώ ζουν στο και από το πανεπιστήμιο όχι μόνο δεν κάνουν τίποτε γι’ αυτό αλλά συστηματικά το υπονομεύουν και υποθηκεύουν το μέλλον του.

Ο θεσμός των Συμβουλίων υπάρχει -σε ανάλογη μορφή- σε όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια του δυτικού κόσμου και, παρά τις μεγάλες αντιξοότητες, προσέφερε ήδη αρκετά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί, εάν υποστηριχθεί, για την ενίσχυση της αυτοτέλειας των πανεπιστημίων στο μέλλον. Όσοι επιδιώξουν να τον καταργήσουν θα δείξουν πως δεν καταλαβαίνουν ποια είναι τα σοβαρά προβλήματα των πανεπιστημίων και πως προτιμούν ένα πανεπιστήμιο της συναλλαγής και της αδιαφάνειας από ένα ίδρυμα που κοιτάζει μπροστά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News