Πριν ένα μήνα δημοσίευσα εδώ ένα άρθρο για τις προκλήσεις που θέτει η αντιμετώπιση των πυρκαγιών, ήδη από τις πρώτες μεγάλες φετινές αποτυχίες, με τίτλο «Τι κάνουν (καλά) οι Ελβετοί, τι δεν κάνουμε εμείς». Η κεντρική ιδέα ήταν πως «η κλιματική αλλαγή πρέπει να οδηγήσει σε δραστικές μεταβολές στον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης του κράτους μέσα σε ένα νέο πολιτικό πλαίσιο που να προωθεί (αντί να εμποδίζει όπως τώρα) τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό και με ορίζοντα μεγαλύτερο της τετραετίας» (θέση που υποστηρίζει και ο Χαρίδημος Τσούκας σε πρόσφατο άρθρο του στο Protagon, αναφερόμενος στην ανάγκη επανίδρυσης του κράτους για την αποτελεσματική πυρόσβεση).

Όμως, ένας δημοσιογράφος σε άλλη διαδικτυακή εφημερίδα, αναφερόμενος στο άρθρο μου έγραψε πως «υπήρξε ακόμα και δημοσίευμα γιατί οι Ελβετοί αντιμετωπίζουν καλύτερα τις πυρκαγιές από τους Ελληνες, γιατί ως γνωστόν στο καντόνι Άπεντσελ Άουσερροντεν οι θερμοκρασίες είναι ανάλογες της Λάρισας». Μόνο που σε κανένα σημείο του άρθρου δεν υπονοείται αυτή η (προφανώς ανυπόστατη) σύγκριση μεταξύ αριθμού πυρκαγιών σε Ελλάδα και Ελβετία, αν και πάλι οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ο μόνος σημαντικός παράγοντας. Η έμφαση δίνεται στον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένη στην Ελβετία τόσο η πρόληψη, όσο και η κατάσβεση των πυρκαγιών. Και η περιγραφή ενός άλλου μοντέλου οργάνωσης (και μάλιστα επιτυχημένου) μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό πολλών προβληματικών σημείων στο δικό μας. 

Για παράδειγμα, όταν ο συμμαθητής και φίλος Ν. Στάππας είδε το απόσπασμα από τον χάρτη κινδύνου δασικής πυρκαγιάς δασικής περιοχής του Τιτσίνο που έχουμε στο άρθρο, όπου διακρίνονται δεξαμενές υδροληψίας για ελικόπτερο και για πυροσβεστικές αντλίες, θέσεις πυροσβεστικών κρουνών καθώς και οι δρόμοι πρόσβασης, μου έστειλε μια ανάλυση που έκανε το 2019, μετά την πυρκαγιά στο Μάτι, όταν ήταν δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Παπάγου Χολαργού. Καθώς στην περιοχή τα δέντρα είναι πολύ κοντά στα σπίτια ζήτησε από τον δήμαρχο αναλυτική παρουσίαση του τρόπου λειτουργίας της πολιτικής προστασίας στο Δήμο. Από τη σύσκεψη που τελικά έγινε φάνηκε ότι τέτοιοι χάρτες δεν υπάρχουν, όπως και πρόληψη σε επίπεδο λεπτομερούς σχεδιασμού, δεν υπάρχει συντονισμός με το δασαρχείο, ασκήσεις δεν γίνονται και γενικά όλα βασίζονται στην ελπίδα ότι αν συμβεί πυρκαγιά τα πράγματα θα εξελιχθούν «όπως τα θέλουμε».  

Τα δεδομένα αυτά αποκαλύπτουν μία μόνο από τις πολλές πτυχές του προβλήματος, καθώς, οι όποιες αποτυχίες στη δασοπυρόσβεση προέρχονται από σημαντικές παθογένειες στην γενικότερη λειτουργία του κράτους, που έφεραν φέτος την Ελλάδα στην πρώτη θέση στην Ευρώπη ως προς τις καμένες εκτάσεις. Όμως, από την άλλη πλευρά, η αναφορά στην ελβετική οργάνωση δεν έγινε για να υποστηρίξει τη μεταφορά της στην Ελλάδα, καθώς η άκριτη αντιγραφή ενός (έστω και επιτυχημένου) οργανωσιακού μοντέλου από άλλη χώρα στην Ελλάδα, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε αποτυχία. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι ο απαιτούμενος επανασχεδιασμός του συστήματος πολιτικής προστασίας δεν είναι μια απλή αναδιανομή αρμοδιοτήτων, αλλά αφορά ουσιαστικά τη λειτουργία εγκαθιδρυμένων θεσμών, που μπορεί να προβάλουν ισχυρή αντίσταση στον μετασχηματισμό τους, πράγμα που αποδεικνύει πως εδώ έχουμε πρόβλημα πολιτικής και όχι απλά πρόβλημα διαχείρισης. 

Να θυμίσω εδώ την έμφαση που δίνουν τα τελευταία χρόνια οι αναπτυξιακές θεωρίες στους θεσμούς και στη λειτουργία τους (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το βιβλίο των Ατζέμογλου και Ρόμπινσον σχετικά με το «γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη»). Έτσι, καθώς μετά από την κρίση του 2008 και την χρεοκοπία που ακολούθησε, όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται η σημασία των διαρθρωτικών αλλαγών στη χώρα μας,  ένα παράδειγμα επιτυχημένης οργάνωσης σε άλλη χώρα μπορεί μέσω σύγκρισης να φωτίσει πολλά προβληματικά σημεία της λειτουργίας των θεσμών του δικού μας μοντέλου – σημεία τα οποία δεν αποκαλύπτονται συνήθως όταν αναλύονται μέσα στο ήδη υπάρχον πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας, καθώς αποτελούν συστατικά του στοιχεία.   

Χαρακτηριστικό παράδειγμα επανασχεδιασμού θεσμών σε μεγάλη κλίμακα αποτελεί η επιτυχία της Ιαπωνίας του 19ου αιώνα που αναπτύχθηκε σε ισχυρή δύναμη σε αντίθεση με την Κίνα που ουσιαστικά υποτάχθηκε στους Άγγλους. Πράγματι, μετά από την κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος (που κρατούσε την Ιαπωνία σε καθυστέρηση) η νέα αυτοκρατορική εξουσία αποφάσισε να μην γίνει θύμα των αποικιοκρατών της Δύσης, αλλά να αναπτυχθεί προς την ίδια κατεύθυνση, συγχρονιζόμενη με την Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση. Έτσι έστειλε αντιπροσωπείες στην Ευρώπη και στην Αμερική, για να μάθουν πολλές τεχνικές παραγωγής και να τις μεταφέρουν στην Ιαπωνία, η οποία πράγματι αναπτύχθηκε πολύ περισσότερο από την Κίνα. Μάλιστα στον απόηχο αυτών των αποστολών γυρίστηκε to 1971 και ένα από τα πιο επιτυχημένα γουέστερν, η «Μονομαχία στον Κόκκινο Ήλιο» (αγγλικά, «Red Sun») με τους Τσαρλς Μπρόνσον, Τοσίρο Μιφούνε, Αλέν Ντελόν και Ούρσουλα Άντρες. 

Καθώς δε, κόκκινο χρώμα είναι και το χρώμα των πυροσβεστικών οχημάτων, θα πάμε στο Μόναχο σε μία ξεχωριστή παρέλαση, όπου αναδεικνύεται ένα επίσης διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης και λειτουργίας της Πυροσβεστικής. Πράγματι, το 2007 και μετά το 2016 οργανώθηκε στο Μόναχο μεγάλη παρέλαση της εθελοντικής πυροσβεστικής υπηρεσίας της πόλης. Εδώ το πρωτότυπο στοιχείο είναι η μεγάλη σημασία που έχει ο εθελοντισμός στην οργάνωση της πυροπροστασίας στη Γερμανία. Σε κάθε πόλη και χωριό υπάρχει οργανωμένη εθελοντική υπηρεσία πυροπροστασίας,  όπου ο κόσμος εκπαιδεύεται από την επαγγελματική Πυροσβεστική στην αντιμετώπιση πυρκαγιών και υπάρχει κυκλική υπηρεσία όλο τον χρόνο. Εδώ διακρίνουμε δύο βασικά χαρακτηριστικά: το ένα βρίσκεται στην πληρέστερη αλλά και οικονομικότερη κάλυψη των αναγκών σε υπηρεσίες πυρόσβεσης μέσω του οργανωμένου εθελοντισμού και το άλλο στην αντίληψη που έχει ο πληθυσμός για την προσωπική  συμμετοχή του στην προστασία της χώρας και της κοινωνίας από τέτοιες καταστροφές.

Πρέπει βέβαια να παρατηρήσουμε ότι ο θεσμός του εθελοντή πυροσβέστη υπάρχει και στην Ελλάδα. Όμως αυτό που κάνει την ποιοτική διαφορά στη Γερμανία είναι η μεγάλη έκταση του φαινομένου που μας υποδεικνύει, εκτός των άλλων, τη σημασία που έχει η αίσθηση της ατομικής συνεισφοράς στην πολιτική προστασία (μοντέλο αντίθετο – σε επίπεδο οργάνωσης και λόγω κατάλληλης εκπαίδευσης – στο μοντέλο της εκκένωσης των οικισμών). Παράλληλα είναι σημαντικό το ότι η προστασία της φύσης συνδέεται με την ανθρώπινη παρουσία, οπότε μέσα στους γενικότερους στόχους αντιμετώπισης των πυρκαγιών πρέπει να είναι η ανάπτυξη της υπαίθρου. Και αυτό είναι που δείχνει όχι μόνο τις πολλές επιχειρησιακές πτυχές που έχει το ζήτημα της αντιμετώπισης των πυρκαγιών, αλλά και την πολιτική του διάσταση.

*************************************************************************************

Βίντεο από την παρέλαση της Πυροσβεστικής στο Μόναχο   

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News