Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί κάθε κράτους επιτελούν υψηλή αποστολή και συνιστούν εθνικό κεφάλαιο. Εστιάζοντας στα σχεδόν 200 χρόνια ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας, από το 1837, που ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Αθηνών, έως σήμερα, η πορεία των ελληνικών πανεπιστημίων είναι μακρά και η προσφορά τους μεγάλη. Κυοφορώντας ιδέες, διαμορφώνοντας τους επιστήμονες, τους πνευματικούς ηγέτες, αλλά και τους ενεργούς πολίτες του αύριο, ο θεσμός της ανώτατης εκπαίδευσης έχει συντελέσει καθοριστικά στην πρόοδο της χώρας, αποτελώντας μοχλό πνευματικής, κοινωνικής, οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης.

Κατά τον 19^ο αιώνα επείγων εθνικός στόχος ήταν η στελέχωση της εκπαίδευσης, της υγείας, της διοίκησης, των νομικών υπηρεσιών, σε μια καθημαγμένη χώρα, που έπρεπε να οργανώσει κρατικούς θεσμούς εκ βάθρων. Έτσι, το πανεπιστήμιο έγινε ο απαραίτητος κρίκος για τη συγκρότηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, εξασφαλίζοντας ανώτατη  εκπαίδευση στις τέσσερις πρώτες σχολές (Φιλοσοφική, Ιατρική, Νομική και Θεολογική) για τους νέους όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Επιπλέον, συνεισέφερε καταλυτικά στη διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής μέσα από τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας και της θρησκείας.

Στην πορεία του 20ού αιώνα και μέχρι σήμερα, η σταδιακή δημιουργία νέων πανεπιστημίων σε όλη την επικράτεια, από την Κρήτη έως τη Θράκη και από τα νησιά του Αιγαίου ως τα Επτάνησα, έδωσε νέα πνοή στην ελληνική περιφέρεια. Προσέφερε τη δυνατότητα σε αξιόλογους Έλληνες και Ελληνίδες επιστήμονες του εσωτερικού και του εξωτερικού να τα στελεχώσουν, διεύρυνε τις  εκπαιδευτικές δυνατότητες των νέων κάθε γωνιάς της πατρίδας μας και δημιούργησε νέους κόμβους αριστείας. Επιπλέον, τόνωσε την τοπική οικονομία και άλλαξε τη φυσιογνωμία πόλεων που μαράζωναν λόγω της αστυφιλίας. Επομένως, το εθνικό, κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα των περιφερειακών πανεπιστημίων είναι αδιαμφισβήτητο.

Πέραν, όμως, του ιστορικού-εθνικού ρόλου του πανεπιστημίου, είναι σαφές ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές αποτελούν μέσο πνευματικής εξέλιξης και ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου, συνιστούν προϋπόθεση επαγγελματικής αποκατάστασης αλλά και εφαλτήριο κοινωνικής προόδου, καθώς το πανεπιστήμιο αναγνωρίζεται από την ελληνική κοινωνία ως το κατ’ εξοχήν μέσο κοινωνικής κινητικότητας και ανέλιξης. Ως εκ τούτου, η ανώτατη εκπαίδευση θεωρείται διαχρονικά θεμέλιο της ατομικής ευημερίας.

Φτάνοντας στον 21^ο αιώνα, θα λέγαμε ότι η αποστολή των ελληνικών πανεπιστημίων διαρθρώνεται σε τρεις βασικούς άξονες, οι οποίοι μας συνδέουν με το παρελθόν, αξιοποιούν τους πόρους του παρόντος και ανοίγουν δρόμους για το μέλλον:

α) Διδασκαλία και μετάδοση γνώσης και εφοδίων, για την επιστημονική και επαγγελματική κατάρτιση των φοιτητών και φοιτητριών.

β) Έρευνα και παραγωγή νέας γνώσης, για την ανάπτυξη του πνευματικού και του τεχνολογικού πολιτισμού.   

γ) Αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας για την ανάπτυξη καινοτομίας, που συμβάλλει στην ευημερία της κοινωνίας και τη βιωσιμότητα του πλανήτη.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ η παγκόσμια κοινότητα οδηγείται από το «τρίγωνο της γνώσης»: Εκπαίδευση, Έρευνα, Καινοτομία. Αυτό αποτελεί τη βασική κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και εδώ το πανεπιστήμιο καλείται να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο, ανταποκρινόμενο στις σύγχρονες προκλήσεις.

Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τον πυλώνα της Εκπαίδευσης, η διασφάλιση και βελτίωση της ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση αποτελεί προτεραιότητα, η οποία οδηγεί στη διεθνή αναγνώριση των ελληνικών πανεπιστημιακών τίτλων σπουδών. Εύλογα, συνδέεται άρρηκτα με τη διαδικασία της αξιολόγησης σε όλα τα στάδια και τα επίπεδα ίδρυσης και λειτουργίας κάθε ακαδημαϊκής μονάδας, με βάση αντικειμενικά ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια.

Πέραν τούτου, η ποιότητα του διδακτικού έργου πιστοποιείται και εμπειρικά από το γεγονός ότι οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων μας γίνονται δεκτοί για μεταπτυχιακές σπουδές σε κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπου συχνότατα διαπρέπουν και μας κάνουν περήφανους. Επιπλέον, με τη λειτουργία των πρώτων ξενόγλωσσων προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών, τα ελληνικά ΑΕΙ μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης για φοιτητές και φοιτήτριες από το εξωτερικό, σηματοδοτώντας μία νέα ευκαιρία ανάδειξης της χώρας μας σε εκπαιδευτικό κόμβο στην περιοχή.

Παράλληλα, η Εκπαίδευση λειτουργεί σε καθεστώς αμοιβαιότητας και ανατροφοδότησης με τον δεύτερο πυλώνα: την Έρευνα. Το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό των ελληνικών πανεπιστημίων ξεχωρίζει σε διεθνές επίπεδο για την ποιότητα του έργου του, δημοσιεύει πρωτότυπες εργασίες στα πιο έγκυρα επιστημονικά περιοδικά παγκοσμίως και διεκδικεί με μεγάλη επιτυχία ανταγωνιστικά προγράμματα χρηματοδότησης.

Αναμφίβολα από τα αποτελέσματα της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και της έρευνας ανοίγουν νέοι δρόμοι και εκπηγάζουν πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία. Ωστόσο, χωρίς εξωστρέφεια και άνοιγμα της πανεπιστημιακής και ερευνητικής κοινότητας προς την πραγματική οικονομία και την κοινωνία, τα πολύ αξιόλογα ερευνητικά αποτελέσματα που παράγονται από τα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα κινδυνεύουν να μείνουν εν πολλοίς αναξιοποίητα.

Γνήσιο και ανταποδοτικό άνοιγμα προς την κοινωνία είναι η ανάπτυξη του τρίτου πυλώνα, δηλαδή της Καινοτομίας. Η καινοτομία διαχέεται στην κοινωνία με τη μορφή προϊόντων ή υπηρεσιών, που προκύπτουν από την επιχειρηματική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων.

Η ροή μεταφοράς γνώσης και τεχνολογίας από τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά εργαστήρια προς την κοινωνία επιτυγχάνεται μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες, όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, οι συμβάσεις εκχώρησης διανοητικής ιδιοκτησίας, η συνεργασία με οργανισμούς και επιχειρήσεις, η δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων startup και spin-off. Τέτοιες πρωτοβουλίες καταργούν τα σύνορα, προωθούν παγκόσμιες συνεργασίες, ευνοούν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα αλλά και την προαγωγή της παγκόσμιας κατανόησης και συνεργασίας για την επίλυση των μεγάλων προκλήσεων και των επειγόντων προβλημάτων της εποχής μας.

Με αυτά τα δεδομένα, ποια θα είναι προτάγματα των αμέσως επόμενων ετών, όσον αφορά τον στρατηγικό σχεδιασμό της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα;

Αρχικά, η επανεξέταση και ο επαναπροσδιορισμός των προγραμμάτων σπουδών. Τα πανεπιστήμια έχουν ως εγγενή αποστολή την καλλιέργεια της περιέργειας του ανθρώπου για κάθε τομέα του επιστητού, μεριμνώντας, ώστε όλες οι επιστήμες και οι τέχνες να διδάσκονται, δίνοντας τη δυνατότητα ανακάλυψης και αντίληψης του εαυτού μας και του κόσμου μας μέσα από ποικίλους φακούς.

Η ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος έχει αποδείξει ότι συχνά το χρήσιμο γεννιέται μέσα από αυτό που για κάποιους είναι φαινομενικά άχρηστο, το καινοτόμο μέσα από τη σύνδεση με το φαινομενικά ασύνδετο. Είναι γνωστό ότι ένα ελάχιστα πρακτικό και άσχετο με την τεχνολογία μάθημα καλλιγραφίας έδωσε στον Steve Jobs την έμπνευση για τη δημιουργία των ποικίλων γραμματοσειρών που έχουμε όλοι στον υπολογιστή μας.  Επομένως,

• ο εμπλουτισμός των προγραμμάτων σπουδών με νέα γνωστικά αντικείμενα, καθώς και κριτικές, ψηφιακές, επικοινωνιακές και επιχειρηματικές δεξιότητες,
• η ενίσχυση της διεπιστημονικότητας,
• η εξισορρόπηση ανάμεσα στην εξειδίκευση, τη γενική παιδεία και την ανθρωπιστική καλλιέργεια,
• η ευελιξία που μπορούν να προσφέρουν τα επιλεγόμενα και διατμηματικά μαθήματα για εξατομίκευση των προγραμμάτων σπουδών,
• η προώθηση της κινητικότητας και της διαπολιτισμικής επικοινωνίας

θα βαθύνουν τη γνώση, θα οξύνουν τη δημιουργικότητα και θα ανοίξουν νέες προοπτικές στην έρευνα, την επιστήμη, την ανακάλυψη, την  ατομική βελτίωση και τη συλλογική πρόοδο.

Πέρα από την ποιοτική διδασκαλία σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, είναι σημαντικό να δοθεί περαιτέρω έμφαση στην έρευνα, τη στενότερη συνεργασία των πανεπιστημίων με τα ερευνητικά κέντρα, την εξωστρέφεια και την κοινωνική ανταποδοτικότητα μέσα από την ανάπτυξη καινοτομίας και ακαδημαϊκής επιχειρηματικότητας. Είναι ένα ζήτημα που η Επιτροπή Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής μελετά διεξοδικά, έχοντας ήδη παραγάγει μία Έκθεση με ρεαλιστικές προτάσεις ανάπτυξης του ελληνικού οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας, και συνεχίζοντας τη διερεύνηση του θέματος κατά τομέα (στις βιοεπιστήμες, την αγροδιατροφή, την ενέργεια, τον τουρισμό κ.λπ.).     

Πιστεύω βαθιά ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια ως εστίες παιδείας και ως εθνικές νησίδες ποιότητας και αριστείας πρέπει να εκπέμπουν ένα σαφές θετικό μήνυμα, που θα εμπνέει και θα καθοδηγεί τόσο τους πολίτες όσο και την πολιτεία. Ξεχωριστή θέση σ’ αυτό μπορεί να έχει «το εφικτό όραμα της καινοτομίας», αποτελώντας μια σύγχρονη προοπτική για το κοινό καλό που θα δώσει νέα αναπτυξιακή ώθηση στη χώρα μας με την αξιοποίηση του πολύτιμου ανθρώπινου κεφαλαίου των ελληνικών πανεπιστημίων μας και της ποιοτικής βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας που διεξάγεται σε αυτά.

---

*Ο Χρήστος Ταραντίλης είναι βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ, πρόεδρος της Επιτροπής Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής, Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το άρθρο αυτό βασίστηκε σε ομιλία που εκφωνήθηκε κατά την επετειακή εκδήλωση για τα 35 χρόνια Συνόδων Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων (14-12-2022).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News