Το ελληνικό κράτος, με κύριο όργανο το υπουργείο Πολιτισμού, κατάφερε πρόσφατα μια πρωτόγνωρη επιτυχία, μέσω της επιστροφής στην Ελλάδα της ονομαζόμενης «Συλλογής Στερν», που αποτελείται από 161 αριστουργήματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού. Αλλά ίσως σημαντικότερη από τη συγκεκριμένη συμφωνία είναι ότι αυτή ανοίγει πλέον τον δρόμο για την επιστροφή των δεκάδων χιλιάδων ελληνικών αρχαιοτήτων που βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές εκτός Ελλάδας. Με άλλα λόγια, η επιτυχία αυτή ουσιαστικά έκοψε έναν γόρδιο δεσμό, δεμένο από νομοθεσίες, ελληνικές και ξένες, γραφειοκρατία, παραδόσεις και πρακτικές δεκαετιών, που εμπόδιζαν τις ελληνικές αρχαιότητες που κατέχουν ξένοι συλλέκτες να γυρίσουν στην Ελλάδα.

Ομως, αν και πλέον η επιτυχία αυτή είναι νόμος του κράτους, και σε λίγους μήνες το ελληνικό κοινό θα απολαύσει τα πρώτα από τα αριστουργήματα της «Συλλογής Στερν», αντί να χαιρετισθεί όπως έπρεπε, ως ένας θρίαμβος στην πορεία για τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων μας, αντιμετωπίστηκε από την αντιπολίτευση αλλά και από μεγάλο αριθμό δημόσιων σχολιαστών, μέσων ενημέρωσης, κάποιων αλλά και το νυν υπό την επιρροή της ΑΝΤΑΡΣΥΑ, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ διοικητικό συμβούλιο του ιστορικού Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, με οργή, κατάρες, ύβρεις, οιμωγές, και, κυρίως, ψέματα. Η ελληνική μιζέρια ενός κατ’ όνομα μαξιμαλισμού σε πλήρη ανάπτυξη.

Στο ζήτημα της επιστροφής της Συλλογής Στερν στην Ελλάδα εκδηλώθηκε ξεκάθαρα η βασική αντίθεση στη ρίζα της σύγχρονης κοινωνίας μας: αυτή ανάμεσα σε όσους πασχίζουν να δημιουργήσουν και όσους κάνουν μόνο κριτική, σε όσους πετυχαίνουν και όσους βρίζουν, σε όσους φέρνουν αποτελέσματα και όσους μεμψιμοιρούν.

Τον πρώτο ρόλο, στα δίδυμα που περιέγραψα, δηλαδή των δημιουργών, πετυχημένων και των αποτελεσματικών, ανέλαβε στη συγκεκριμένη περίπτωση το κράτος – πράγμα, ομολογουμένως, όχι σύνηθες στην Ελλάδα – μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού και του επιτελείου του, αλλά με την καίρια συνδρομή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενός θεσμού που προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στη διάδοση του πολιτισμού μας χωρίς ποτέ να έχει πάρει ένα ευρώ από το κράτος.

Για τον δεύτερο ρόλο, των επικριτών, επιστρατεύθηκαν, άλλοι οικειοθελώς και άλλοι εκτελώντας κομματική υπηρεσία, άνθρωποι που αυτοχαρακτηρίζονται μεν «προοδευτικοί», εδώ όμως παίρνοντας τη θέση της άκρας συντήρησης, αυτήν που κρατάει σε τόσα και τόσα ζητήματα την κοινωνία και τον πολιτισμό μας στον βάλτο. Οι κατ’ όνομα προοδευτικοί, και εδώ επιπλέον και «πατριώτες», «τίμιοι», «ακέραιοι», και άλλα πολλά που απένειμαν οι ίδιοι στους εαυτούς τους, υπερασπίστηκαν μια τάχα ασυμβίβαστη ατζέντα, εκείνου του ελληνικότατου και κατά βάθος νηπιακού «τα θέλω όλα, τώρα» που έχει πάντα στην πραγματικότητα ως αποτέλεσμα, το «δεν καταφέρνω τίποτε, ποτέ». Όσοι από αυτούς δεν έδρασαν εν προκειμένω με τον κυνισμό της κομματικής ιδιοτέλειας ή την τύφλωση μιας ισοπεδωτικής ιδεολογίας, απλώς κοροϊδεύουν τον εαυτό τους. Αλλά και αυτοί μαζί με τους κακοπροαίρετους κατάφεραν να παραπλανήσουν μεγάλο μέρος των πολιτών, αφαιρώντας από την ελληνική επιτυχία το έρεισμα που έχει μεγάλη ανάγκη για να αποκτήσει συνέχεια: την αποδοχή του κόσμου.

Κατά συνέπεια, φρονώ ότι η επιτυχία της επιστροφής της Συλλογής Στερν χρειάζεται υπεράσπιση στη δημόσια σφαίρα. Και επειδή η επιτυχία είναι αδιαμφισβήτητη, αντί για μεγάλα λόγια θα προτείνω ως την απαραίτητη υπεράσπιση την αντικειμενική παρουσίαση του προβλήματος, την παράθεση των γεγονότων που οδήγησαν στη λύση του, και την ψύχραιμη ανάλυσή τους.

Λέω πάντως προκαταβολικά πως η κύρια αρετή που έφερε το αποτέλεσμα ήταν αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν μήτιν, μια αρετή που κατ’ εξοχήν μυθολογική της ενσάρκωση είναι ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Η μήτις συνίσταται στην εξυπνάδα που δεν εξαντλείται στις θεωρίες και στους συλλογισμούς, αλλά είναι ποτισμένη από το πνεύμα της κοινής λογικής και της εμπειρίας. Και αυτή ακριβώς η μήτις χρειάστηκε ώστε να ξεπεραστούν, για πρώτη φορά ιστορικά, τα τεράστια εμπόδια, πολιτικά, νομοθετικά και γραφειοκρατικά, που κρατούν μακριά μας μεγάλο μέρος του έργου του αρχαίου πολιτισμού μας.

Παρουσιάζω το πρόβλημα που έπρεπε να λυθεί.

Σύμφωνα με ελληνικό νόμο του 2002, όλες οι κινητές αρχαιότητες που χρονολογούνται πριν το 1453 μ.Χ. ανήκουν στο κράτος μας – ναι, ακόμα και αυτές που εκτίθενται στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, καθώς ο νόμος διακρίνει μεταξύ της «κυριότητας» (ιδιοκτησίας) και «κατοχής», που πάντα αποτελεί δυνητικά αναστρέψιμη παραχώρηση του κράτους. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο τα 161 έργα της Συλλογής Στερν, έστω και αν βρίσκονται στη Νέα Υόρκη, ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Ομως, αν και ο νόμος ηχεί δίκαιος στην ουσία του, έχει πρακτικά ελάχιστη ισχύ, αφού για να εφαρμοστεί σε άλλη χώρα πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη της νομοθεσίας της, και συμφωνία των αρμόδιων οργάνων για την εφαρμογή της.

Αυτή όμως δεν προκύπτει αυτόματα, και οπωσδήποτε όχι εύκολα. Και όχι για κάθε έργο. Πιο συγκεκριμένα, ο ισχυρισμός του έλληνα νομοθέτη ότι ένα έργο του ελληνικού πολιτισμού που αποδεδειγμένα βρέθηκε έξω από τη χώρα μας πριν το 1970 είναι ελληνικής κυριότητας δεν σημαίνει ότι προστατεύεται αυτόματα από κάποια διεθνή νομοθεσία ή θεσμό – όπως άλλωστε δεν προστατεύονται τα εκπατρισμένα έργα οποιασδήποτε άλλης χώρας. Όσο για τα έργα που αποδεδειγμένα βρέθηκαν στον τόπο εντοπισμού τους μετά το 1970, οι χώρες όπου βρίσκονται δεσμεύονται εν μέρει από σύμβαση της UNESCO εκείνου του έτους, «για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών». Αυτή όμως δεν επιβάλλει την επιστροφή τους. Απλώς, απαγορεύει τη δημόσια έκθεση έργων για τα οποία δεν υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση (due diligence) ότι αποκτήθηκαν με νόμιμο τρόπο – όπου βέβαια η έλλειψη αυτής της τεκμηρίωσης δεν συνεπάγεται, χωρίς απόδειξη, τη διάπραξη παρανομίας. Η σύμβαση της Unesco απαγορεύει όχι μόνο σε ιδιώτες συλλέκτες αλλά και σε μουσεία, να εκθέτουν έργα που δεν διαθέτουν αυτή τη θετική τεκμηρίωση. Αυτό και μόνο.

Από εκεί και πέρα, η επιστροφή των αρχαιοτήτων στη χώρα τους, αναγνωρίζοντας την κυριότητά τους είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Ας παρακολουθήσουμε, ως παράδειγμα, τι θα πρέπει να κάναμε για την επιστροφή ενός τυχαίου, φανταστικού έργου, που το ονομάζω εδώ «Προτομή του Φλοίσβου».

Εστω ότι η Προτομή του Φλοίσβου εντοπίζεται στην κατοχή ενός ιδιώτη συλλέκτη στη Μασσαλία, με αποδεικτικά ότι την αγόρασε νόμιμα σε μια μεγάλη δημοπρασία, το 1980, στο Παρίσι. Ο μανιώδης ερευνητής (ας τον υποθέσουμε Ελληνα) που την εντόπισε, αμέσως ενημερώνει το Υπουργείο Πολιτισμού μας, αφού έχει καταφέρει μάλιστα να πάρει μια φωτογραφία της προτομής.

Τι θα πρέπει να κάνει το ελληνικό κράτος για να την φέρει στην Ελλάδα ακολουθώντας τον δικαστικό δρόμο, αυτόν δηλαδή που κακίζουν το κράτος οι πολέμιοι της επιστροφής της Συλλογής Στερν, ότι δεν εφάρμοσε;

Το πρώτο που θα πρέπει να κάνει το κράτος, καταφεύγοντας στα γαλλικά δικαστήρια με τα απαραίτητα στοιχεία, είναι ότι για να φτάσει η προτομή στη Γαλλία, έφυγε από την Ελλάδα, όπου και ανακαλύφθηκε. Όμως αυτό δεν είναι απλώς δύσκολο αλλά ίσως και φύσει αδύνατον, καθώς μεγάλο μέρος των θησαυρών μας είτε ταξίδεψαν σε άλλες χώρες στην αρχαιότητα, όπου παρέμειναν, είτε και δημιουργήθηκαν εκεί, στις αποικίες ή στις κατακτήσεις των ελλήνων, σε χώρες όπως η Ιταλία, η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Συρία, ή άλλες. (Αρκεί να δει κανείς τους αρχαίους ναούς μας στις χώρες αυτές, για να πεισθεί το πόσο μεγάλος αριθμός αρχαιοτήτων μας βρέθηκαν εκεί). Γιατί μόνο αν η Προτομή του Φλοίσβου αποδειχθεί ότι ήταν και ανακαλύφθηκε στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε να αρχίσουμε τη διεκδίκηση. Αλλιώς, αυτή θα μπορούσαν να την κάνουν μόνο οι αντίστοιχες χώρες, η Ιταλία, η Τουρκία, κ.λπ.

Εστω λοιπόν ότι η Ελλάδα καταφέρνει να αποδείξει την καταγωγή από την Ελλάδα. Κατόπιν θα πρέπει να αποδείξει, σε γαλλικό δικαστήριο, ότι η Προτομή του Φλοίσβου αποκτήθηκε από τον νυν ιδιοκτήτη της με έκνομο τρόπο στην Ελλάδα, σε πράξη αρχαιοκαπηλίας, και άρα ότι κατόπιν παράνομα εξάχθηκε από τη χώρα. Η απόδειξη αυτών της έκνομων πράξεων μπορεί να οδηγήσει στην ποινική τιμωρία ή και τη φυλάκιση του νυν γάλλου συλλέκτη, στη Γαλλία – μπορεί βέβαια και όχι, αν δεν γνώριζε το παράνομο της πράξης του, και το ποινικό αδίκημα προϋποθέτει δόλο. Σε κάθε περίπτωση, αν αποδειχθεί η παράνομη αρχική κτήση, η Προτομή του Φλοίσβου επίσης, πιθανότατα θα κατασχεθεί από το γαλλικό κράτος. Αλλά αυτό δεν θα την υποχρεώνει τη Γαλλία να τη στείλει στην Ελλάδα – ο μόνος περιορισμός θα είναι ότι απαγορεύεται να την εκθέσει, λόγω της σύμβασης της Unesco.

Από εκεί και πέρα, για να κερδίσουμε δικαστικά την επιστροφή της προτομής στην Ελλάδα, θα πρέπει να γίνει νέος αγώνας αυτή τη φορά σε διοικητικά δικαστήρια.

Πόσο ρεαλιστικό θα ήταν για την Ελλάδα να πετύχαινε μια σειρά τέτοιων δικαστικών νικών, όχι για την ανύπαρκτη Προτομή του Φλοίσβου αλλά για ένα υπαρκτό έργο του αρχαίου πολιτισμού μας; Την καλύτερη απάντηση τη δίνει το πόσες φορές επιτεύχθηκε ως κάτι τέτοιο ως σήμερα. Ερεύνησα, ρώτησα ειδικούς ανθρώπους και απευθύνθηκα σε αρμόδιους θεσμούς. Η απάντηση που πήρα από τους περισσότερους που ρώτησα ήταν «δεν έγινε ποτέ». Μόνο δύο άνθρωποι μου απάντησαν «νομίζω τα καταφέραμε, μια και μόνο φορά, αλλά παλιά». Αλλά όταν τους ζήτησα να μου την προσδιορίσουν, αν και έψαξαν, τους στάθηκε αδύνατο. Να πόσο ρεαλιστικό είναι το σχέδιο της δικαστικής διεκδίκησης: καθόλου!

Κάποιοι πολέμιοι της επιτυχίας της επιστροφής της Συλλογής Στερν αναφέρουν ως, τάχα, αντεπιχείρημα στο ατελέσφορο της δικαστικής διεκδίκησης την περίπτωση σαρανταεπτά έργων της συλλογής του αμερικανού συλλέκτη Μάικλ Στάινχαρτ. Αλλά αυτά μπόρεσαν να επαναπατριστούν μόνο αφού η εισαγγελία της Νέας Υόρκης τα εντόπισε – εμείς αγνοούσαμε πλήρως την ύπαρξη τους – και με δικό της αγώνα τα χαρακτήρισε ως παρανόμως κτηθέντα. Αυτό όμως δεν οδήγησε στην επιστροφή των έργων. Για να επιτευχθεί χρειάστηκε εξωδικαστική διαχείριση από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης και το ελληνικό κράτος. Δηλαδή, ο μεν δικαστικός αγώνας κερδήθηκε από τους Αμερικανούς, με δική τους πρωτοβουλία, η δε επιστροφή ήταν με πολιτική και όχι δικαστική πράξη.

Πάμε τώρα στην επιστροφή της Συλλογής Στερν.

Το ελληνικό κράτος πληροφορήθηκε την ύπαρξη της συλλογής όταν το φημισμένο Metropolitan Μuseum της Νέας Υόρκης ενημέρωσε το υπουργείο Πολιτισμού μας ότι υπάρχει πρόταση του συλλέκτη Λέοναρντ Στερν να εκθέσει τις συγκεκριμένες αρχαιότητες, που κατείχε. Τότε και μόνο τότε μπόρεσε η Ελλάδα να μπει στο παιχνίδι. (Εδώ να υπογραμμίσω ότι αυτή η άγνοια για την ύπαρξη ξένων συλλογών ισχύει για τη συντριπτική τους πλειονότητα, εφ’ όσον οι ιδιοκτήτες τους τις κρατούν κρυφές. Και αν ο Στερν δεν είχε εκφράσει την επιθυμία να εκθέσει τη συγκεκριμένη, ακόμα δεν θα ξέραμε ότι υπάρχει). Και μπήκε στο παιχνίδι μόνο επειδή το Metropolitan, σεβόμενο τη σύμβαση της Unesco, ζήτησε την άδεια της Ελλάδας να εκθέσει τη συλλογή, αφού δεν θεώρησε ότι υπήρχε η απαραίτητη τεκμηρίωση χωρίς την έγκρισή μας. Η Ελλάδα τότε δήλωσε την κυριότητα της συλλογής, βάσει του νόμου του 2002.

Να σημειωθεί εδώ ότι, αντίθετα από τον Στάινχαρτ, ο Στερν δεν θα μπορούσε να απειληθεί από εισαγγελείς και δικαστήρια, αφού για κανένα από τα έργα της συλλογής του δεν τεκμηριωνόταν η παράνομη απόκτησή του ή και έξοδός του από την Ελλάδα, αν κάποτε ήταν εδώ: σε δημοπρασίες φημισμένων οίκων είχε αγοράσει ο Στερν τα έργα, με τα νόμιμα πιστοποιητικά. Πάει καλά. Αλλά η δήλωση κυριότητας του ελληνικού κράτους στο Metropolitan, ακόμα και αν ταυτόχρονα έδινε την άδεια της έκθεσης με τον όρο να δηλώνεται η κυριότητα δημόσια στον χώρο της, δεν έλυνε το ζήτημα της επιστροφής της συλλογής στην Ελλάδα. Και εδώ η περιπλοκότητα του ζητήματος φαίνεται σε όλη της την έκταση. Ακόμα και αν πειθόταν ο Στερν να δωρίσει τη συλλογή στην Ελλάδα, ώστε να πάρει τις φοροαπαλλαγές από το αμερικανικό (όχι ελληνικό) κράτος, που επιθυμούσε, το δικό μας κράτος ήταν αδύνατον να αποδεχθεί τη δωρεά, αφού δήλωνε ότι ήδη την κατέχει. «Αφού τα 161 έργα της συλλογής είναι δικά μας, βάσει του νόμου μας», είπαμε, «δεν μπορούμε να δεχθούμε να μας τα δωρίσουν!». Λογικό με τη γλώσσα των δικαιωμάτων; Ίσως. Αλλά με την λογική της πραγματικότητας εντελώς παράλογο.

Εδώ πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι η αριστερόστροφη, τάχα υπερπατριωτική στάση όσων κατηγόρησαν την κυβέρνηση επειδή δεν πέτυχε το αδύνατον, δηλαδή να φέρει τη Συλλογή Στερν πίσω δικαστικά, αγνοεί λόγω της κοσμοθεωρίας της τον πραγματικό κόσμο, μέσα στον οποίο αποκτήθηκαν οι δεκάδες χιλιάδες εκπατρισμένες ελληνικές αρχαιότητες, όπου και αν βρίσκονται αυτές. Με άλλα λόγια, αγνοεί ότι οι δημιουργοί τέτοιων συλλογών είναι πάμπλουτοι άνθρωποι που λειτουργούν με κριτήρια αφ’ ενός τη δόξα (ή, αν θέλετε, τη ματαιοδοξία) της προβολής τους, αλλά και με κάποια έγνοια για το υλικό συμφέρον, ή, αν επιστρέψουν τη συλλογή, του περιορισμού της ζημιάς τους. Ιδιοτελές; Βεβαίως. Πραγματικό; Απολύτως. Έτσι, ο Λέοναρντ Στερν ήθελε αφ’ ενός να καρπωθεί τη δόξα της δημόσιας έκθεσης της συλλογής του στη χώρα του, για ένα διάστημα, και αφ’ ετέρου, εφ’ όσον τη δώριζε, να έχει τις σχετικές φορολογικές απαλλαγές που δίνει μια τέτοια πράξη σύμφωνα με τον νόμο της πατρίδας του. Ιδιοτελές και αυτό, βεβαίως. Αλλά οι ζάπλουτοι άνθρωποι που δημιουργούν αξιόλογες ιδιωτικές συλλογές δεν το κάνουν για την ψυχή της μάνας τους, και διαθέτουν εν αφθονία την κύρια ιδιότητα που τους έκανε ζάπλουτους, δηλαδή τη φιλοχρηματία.

Οι έλληνες επικριτές της συμφωνίας της επιστροφής πιθανώς θα ήθελαν να συλληφθεί ο Στερν ως «αρχαιοκάπηλος» (αδίκημα για το οποίο δεν υπάρχει κανένα στοιχείο), να φυλακισθεί πιθανόν, και δωρίζοντας τη συλλογή που αγόρασε έναντι δεκάδων εκατομμυρίων – εφ’ όσον δηλαδή αποδεχόμασταν τη δωρεά, που δεν μπορούσαμε – να μην απαλλαγεί ούτε από ένα σεντς φόρου,. Και μπορεί όλα αυτά τα ενδεχόμενα να ήταν ευχάριστα, για όσους έχουν τέτοια γούστα, ή και για μερικούς από τους υπόλοιπους. Αλλά δεν θα οδηγούσαν στο πρακτικό αποτέλεσμα της επιστροφής της συλλογής στην Ελλάδα, έστω και αν ο Στερν πήγαινε στο Σινγκ Σινγκ και πλήρωνε δισεκατομύρια προστίμων στο αμερικανικό Δημόσιο.

Και όμως, βρέθηκε λύση από την ελληνική πλευρά, αυτή στην οποία οδήγησε η μήτις. Με τις συντονισμένες ενέργειες της κυβέρνησης, του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και της εντελώς απαραίτητης συμβολής του ιδιωτικού θεσμού Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης – και το ότι είναι ιδιωτικό εδώ είναι καθοριστικής σημασίας – το τελευταίο ίδρυσε στην Αμερική έναν μη-κερδοσκοπικό οργανισμό με τίτλο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού», στον οποίο ναι μεν δεν μετέχει το ελληνικό κράτος, πράγμα που δεν ήταν νομικά εφικτό, αλλά βάσει του καταστατικού που μόνο του θέσπισε να υποχρεούται να λειτουργεί με απόλυτο σεβασμό στους νόμους του ελληνικού κράτους και αποδεχόμενο πλήρως την καθοδήγησή του στις ενέργειές του.

Το όφελος; Με τη δημιουργία του Ινστιτούτου μπορούσε ο Στερν να δωρίσει τη συλλογή σε ένα θεσμό θεσπισμένο μεν στην Αμερική αλλά απόλυτα συντονισμένο με την Ελλάδα και τα συμφέροντά της, έχοντας τις σχετικές φοροαπαλλαγές από τους αμερικανούς (όπως απαιτούσε), το Ινστιτούτο να την εκχωρήσει στη συνέχεια άνευ υλικών ανταλλαγμάτων στην Ελλάδα, και κατόπιν να εκθέσει τη συλλογή στο Metropolitan (όπως επιθυμούσε και έβαζε όρο ο Στερν), ως παραχώρηση του ελληνικού κράτους. Αυτό θα μαθαίνει και όποιος επισκέπτεται εκεί τη συλλογή: ότι ανήκει στην Ελλάδα. Η συναίνεση του Στερν, ο οποίος είναι ο μόνος που δεν υπογράφει τη συμφωνία, σφραγίστηκε έτσι με τη σύμπραξη του ελληνικού κράτους, του με ελληνικά συμφέροντα Ινστιτούτου, του ελληνικού Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Metropolitan. Και με αυτή τη συμφωνία περιήλθε όλη η συλλογή στην κατοχή της Ελλάδας, αφού η κυριότητα, έστω και κατά τη φαντασία του νόμου του 2002, ήδη μας ανήκε.

Φυσικά, οι όροι της συμφωνίας περιλαμβάνουν τον δανεισμό από το κράτος μέρους της συλλογής στο Metropolitan, όπου πλέον θα μπορεί νομίμως να εκτεθεί – εδώ να μην ξεχνάμε ότι η προβολή του πολιτισμού μας δεν γίνεται μόνο μέσα στα γεωγραφικά μας σύνορα –, αλλά παράλληλα τη σταδιακή επιστροφή μέρους της συλλογής στην Ελλάδα, με το πρώτο της μέρος να εκτίθεται σε μερικούς μήνες, στο κατ’ εξοχήν ειδικό Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Σε έναν ορίζοντα τριάντα ετών, όλη η συλλογή θα έχει επιστραφεί στην κατοχή της Ελλάδας, όπου θα εκτίθεται όπου και όπως ορίζει το κράτος.

Φαίνονται πολλά τα τριάντα χρόνια; Ίσως και να είναι. Αλλά είναι απείρως λιγότερα από το «ποτέ» της με δικαστικό τρόπο διεκδίκησης της επιστροφής που θα ήθελαν οι πλειοδότες μαξιμαλιστές, θέτοντας μη ρεαλιστικούς στόχους που βέβαια δεν έκαναν οι ίδιοι τον κόπο να πραγματοποιήσουν. Για παράδειγμα, τι έκανε ο ωρυόμενος για τη συμφωνία ΣΥΡΙΖΑ στα χρόνια της διακυβέρνησής του, ή, εδώ που τα λέμε, το διοικητικό συμβούλιο της Ένωσης Αρχαιολόγων, για την επιστροφή της συλλογής Στερν; Απολύτως τίποτε!

Ισως να φαίνεται σε κάποιους αισχρό που θα εκτίθεται για μεγάλο διάστημα στο Metropolitan ένα μέρος της συλλογής, με δάνειο του ελληνικού κράτους, προβάλλοντας έτσι τον αρχαίο πολιτισμό μας. Όποιοι σκέφτονται έτσι, ας κοιτάξουν τις αποθήκες των δεκάδων ελληνικών μουσείων. Θα δουν ότι εκεί υπάρχουν υπερπολλαπλάσια έργα από τα εκτιθέμενα, λόγω έλλειψης μέσων, πόρων και χώρου να εκτεθούν. Κάπου ανάμεσα σε αυτά πιθανότατα θα πήγαινε και η συλλογή Στερν.

Εν ολίγοις η επίθεση και η κριτική στην επιστροφή της Συλλογής Στερν, από όσους έγινε και γίνεται ακόμα, είναι υποκρισία του αισχίστου είδους. Κανείς τους δεν κόπτεται για την επιστροφή των αρχαιοτήτων, ως αποτέλεσμα. Αφορμή έδωσε για κομματικές και ιδεοληπτικές επιθέσεις στην κυβέρνηση, που προέκυψε από φθόνο για τη συγκεκριμένη επιτυχία, που μάλιστα έγινε με την αγαστή συνεργασία της φιλάνθρωπης ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η οποία αποτελεί κόκκινο πανί για τους κατ’ όνομα «προοδευτικούς».

Οσο για το μεγαλύτερο ψέμα όλων, ότι η σύμβαση που σύναψε το κράτος μας «νομιμοποιεί την αρχαιοκαπηλία» είναι μια αισχρή συκοφαντία. Γιατί αφ’ ενός η αρχαιοκαπηλία είναι και παραμένει παράνομη, και αφ’ ετέρου ο συλλογισμός «όποιος είναι συλλέκτης ελληνικών αρχαιοτήτων στο εξωτερικό είναι αρχαιοκάπηλος» είναι λανθασμένος. Τα ποινικά εγκλήματα, σε ευνομούμενες πολιτείες, πρέπει να αποδεικνύονται στα ποινικά δικαστήρια. Κανένας αρχαιοκάπηλος δεν «νομιμοποιείται» από την επιστροφή της Συλλογής Στερν. Ίσα ίσα, με υπόδειγμα αυτήν, ανοίγει ο δρόμος για όλα τα εκπατρισμένα έργα του ελληνικού πολιτισμού να γυρίσουν στην πατρίδα τους.

Ας χαρούμε λοιπόν την επιτυχία όσοι αγαπάμε τον τόπο και τον πολιτισμό μας χωρίς πολιτικές και ιδεολογικές παρωπίδες. Και ας βρίζουν και ας θρηνούν και ας κατηγορούν όσοι έχουν τάξει μια τέτοια στάση ως σκοπό της ζωής τους. Το αγαθό αποτέλεσμα παραμένει, και σίγουρα θα έχει συνέχεια, αφού με τον τρόπο της ίδρυσης του Ινστιτούτου, ή αντίστοιχων σε άλλες χώρες, από φιλελληνικούς ιδιωτικούς θεσμούς, οι δωρητές θα έχουν τα κίνητρα να δωρίζουν τις συλλογές τους. Όσο για τις βρισιές και τους θρήνους και τις κατηγόριες τους, όσων τις εκστομίζουν για τη μεγάλη επιτυχία, ας τις χαίρονται. Με ή χωρίς αυτές, είμαστε τώρα όλοι πολιτισμικά πλουσιότεροι.

* Ο Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News