Αν ρωτήσεις ένα κυβερνητικό στέλεχος τι είναι ανάπτυξη θα σου δείξει το ΑΕΠ. Μπορεί να αναζητήσει και τα ποσοστά ανεργίας -η οποία πρόσφατα μάθαμε ότι θα επιστρέψει στα επίπεδα του 2008 το 2036. Στις ημέρες μας σίγουρα θα επισημάνει το πλεόνασμα. Είναι ευτύχημα για τη χώρα αν ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα πέσει από 3% σε 1,5% του ΑΕΠ. Ανοίγει ο δρόμος προς την ανάπτυξη!

Οχι όχι, η ανάπτυξη έρχεται στην Ελλάδα μόνο όταν εφαρμόζονται μεταρρυθμίσεις στο Ασφαλιστικό, στη φορολογία, στη δημόσια διοίκηση θα σου πει κάποιος άλλος, πιθανότατα ευρωπαίος τεχνοκράτης. Και το μεγάλο σημάδι θα είναι η πολυπόθητη έξοδος στις αγορές. Μα πώς θα έρθει η ανάπτυξη υπό τη σκιά του χρέους; Αν δεν διαγραφεί ή ελαφρυνθεί αυτό το «ειδεχθές και επονείδιστο» τέρας η προοπτική για ανάπτυξη απομακρύνεται (λέγε με ΔΝΤ). Δηλαδή αυτές είναι οι επιλογές μας; Ενα πρόγραμμα με ημερομηνία λήξης το 2018; Και μετά τι;

Mία ομάδα έντεκα μεταπτυχιακών φοιτητών του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών που παρακαλούθησαν το ανοικτό σεμινάριο Οικονομικής Ιστορίας έκαναν το πρώτο βήμα για να αρχίσει ο διάλογος που μάλλον αποφεύγουν να κάνουν οι οικονομολόγοι τα τελευταία χρόνια με ένα βιβλίο. Τίτλος του: «Αναπτυξιακά μοντέλα στην Ελλάδα». «Το οικονομικό μέλλον της Ελλάδας θα διαμορφωθεί από συγκεκριμένη ανάλυση και συλλογικές διαδικασίες», επεσήμανε ο καθηγητής τους και επιμελητής του βιβλίου, Μιχάλης Ψαλιδόπουλος. Μαζί μελέτησαν τους σημαντικότερους ανθρώπους που έχουν επηρεάσει την οικονομική σκέψη στην Ελλάδα και επέλεξαν πέντε άτομα -αποκλείοντας αναγκαστικά άλλα μεγάλα ονόματα. Παρουσίασαν προτάσεις που έγιναν από τον 19ο αιώνα μέχρι τα τέλη του 20ού. Είναι ακόμη επίκαιρες!

Οι συγγραφείς δεν υπαινίσσονται ότι μπορείς να μεταφέρεις αυτούσιες τις ιδέες του Παναγιώτη Χαλικιόπουλου (1805 – 1886) από το 1850 στην Ελλάδα του 2016. Αλλά, δες, πόσο επίκαιρο είναι το «από της γεωργίας λοιπόν πρέπει να αρχίσωμεν την ανάπτυξίν μας» που είχε πει ο ίδιος. Σχεδόν δύο αιώνες μετά, κατά πόσο έχει αξιοποιήσει η χώρα τη γεωργία; Εχει απλοποιήσει τη φορολογία της; Προώθησε όπως πρότεινε ο ίδιος τα προϊόντα της; Το υπουργείο Γεωργίας που τόσο πίεζε να συσταθεί τη δεκαετία 1860 εμφανίστηκε το 1910! Και μην νομίζετε, ήξερε κι αυτός τι σημαίνει να είναι ένα κράτος «υπό εποπτεία». Εναντιωνόταν κι εκείνος στη σύναψη δανείων για την κάλυψη παλαιών χρεών, ήθελε κι εκείνος να συσταθεί μία επιτροπή για το δημόσιο χρέος. Αλλά σε 92 σελίδες έδειξε τι θα μπορούσε να κάνει το κράτος (κυρίως η «χρηστή διοίκηση») από μόνο του για να επανακτήσει τη «δημόσια πίστη του», παρέθεσε σημαντικές προτάσεις που αν εφαρμόζονταν ίσως απέτρεπαν την κρίση του 1893.

Ασφαλώς για να πραγματωθούν τα πενταετή προγράμματα του Δημήτρη Μπάτση (1916 – 1952) θα έπρεπε μάλλον να αλλάξει ολόκληρο το μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας. Ενώ, μόνο και μόνο η μελέτη των πρωτογενών γραπτών του νομικού και οικονομολόγου είναι μία πρόκληση, όπως επεσήμανε ο αναπληρωτής καθηγητής της ΑΣΟΕΕ, Θανάσης Μανιάτης κατά την παρουσίαση του βιβλίου. Αλλά οι συγγραφείς ήθελαν να συμπεριλάβουν αυτό το μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής σκέψης και να παρουσιάσουν την οπτική ματιά που «είδε» τη σοβιετική εφαρμογή του σοσιαλισμού και την προσάρμοσε στα ελληνικά δεδομένα της κρίσιμης μεταπολεμικής περιόδου. Το όραμα του Μπάτση για την εκβιομηχάνιση και τον εξηλεκτρισμό δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα.

Αλλωστε ο ίδιος εκτελέστηκε σε ηλικία μόλις 34 ετών -μαζί του «πέθανε» και το περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ που φιλοξένησε δεκάδες μελέτες για την ανοικοδόμηση της χώρας. Αλλά ακόμη και σήμερα σε εμπνέει η μεθοδολογία του, η τακτική της χρονικής κλιμάκωσης των έργων στις μελέτες του και η λογική της σκέψης του που οραματιζόταν μία βαριά βιομηχανία η οποία στα πρώτα στάδια θα τροφοδοτούνταν από την αγροτική οικονομία και ύστερα τα βιομηχανικά προιόντα θα εκσυγχρόνιζαν τη γεωργία.

«Ζούμε σε μία χώρα πτωχή». Αλλά ο οικονομολόγος πρέπει να απαντήσει σε αυτό. Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (1883 – 1957) κλήθηκε να συνέταξε μία έκθεση για την ελληνική οικονομία το 1952. Ολα άρχιζαν με την επιτακτική ανάγκη σταθεροποίησης του νομίσματος και κατέληγαν στη σταδιακή απεξάρτηση της χώρας από τους ξένους (η ανάμιξη των οποίων ήταν «ανώμαλη) και στην ανάπτυξη με κοινωνικούς όρους (και όχι μεγέθυνση). Οι δαπάνες του κράτους έπρεπε να μειωθούν, ναι ακόμη και οι στρατιωτικές, οι εφοπλιστές που διατηρούσαν την ελληνική υπηκοότητά τους ευνοούμενοι από («αδικαιολόγητες») νομοθετικές αλλαγές έπρεπε να εκπληρώσουν τις φορολογικές υποχρεώσεις τους και το σύστημα φορολόγησης γενικότερα έπρεπε να απλοποιηθεί. Για το χρόνιο πρόβλημα της ανεπάρκειας του δημόσιου τομέα, ο ίδιος πρότεινε την αποπομπή των υψηλά ιστάμενων που είχαν συντελέσει στην κακοδιαχείριση και την αποτελεσματική εποπτεία. Οι Επιτροπές Αναδιοργανώσεως της Διοικήσεως ήταν μία πρωτοποριακή πρόταση που δεν εφαρμόστηκε ποτέ -μία κάποια λύση δόθηκε περίπου σαράντα χρόνια μετά με την ίδρυση του ΑΣΕΠ. 

Ο Βαρβαρέσος  δεν ήταν αρεστός ούτε επικοινωνιακός. Αλλά ήταν καινοτόμος. Επέμεινε στην παραγωγή προϊόντων άριστης ποιότητας και υποστήριζε ότι το αφορολόγητο των κερδών των εισαγωγικών επιχειρήσεων ήταν προβληματικό. Στο υπουργείο Γεωργίας ανέλαβε τον προγραμματισμό με στόχο την σιτάρκεια για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία. Πώς θα του φαινόταν η έλλειψη αυτάρκειας βασικών ειδών πρώτης ανάγκης σήμερα;

Ο Ξενοφών Ζολώτας (1904 – 2004) αντιπροσωπεύει την πραγματική οικονομική ιστορία της χώρας. Δεν μπορείς να μην μελετήσεις την περίοδο της οικονομικής ανάπτυξης και εκβιομηχάνισης της χώρας τις δεκαετίες του ’50 και ’60, τότε που ο ίδιος εκπλήρωνε τη δεύτερη θητεία του στην Τράπεζα της Ελλάδας, για να ερευνήσεις το μέλλον της οικονομίας. Ιδίως αν θέλεις να εξετάσεις το διαχρονικό και πάντα επίκαιρο πρόβλημα της σχέσης του ελληνικού κράτους με τον ιδιωτικό τομέα. Ο Ζολώτας έριχνε το βάρος στην ιδιωτική πρωτοβουλία η οποία θα έπρεπε «να αντιληφθεί τη σύμπτωση του ιδιωτικού συμφέροντος με τους κοινωνικοοικονομικούς στόχους της ανάπτυξης». Επρεπε να δοθούν κίνητρα ώστε ο ιδιωτικός τομέας να κάνει επενδύσεις και ώστε ο κόσμος να αποταμιεύει. Αλλά γιατί ενώ αρχικά ήταν έντονα επικριτικός στον οικονομικό παρεμβατισμό, αργότερα υποστήριξε ότι οι κρατικές ρυθμιστικές παρεμβάσεις ήταν απαραίτητες; Τι ισχύει σήμερα και πώς θα έπρεπε να διαγραφεί το μέλλον;

Ο Ζολώτας είναι ο άνθρωπος πίσω από την ίδρυση (το 1959) του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ). Ιδανικός «χώρος» για τη φιλοξενία επιστημονικών έργων για το μέλλον της οικονομίας ο οποίος, πια, δημοσιεύει περισσότερο αναλύσεις και εκτιμήσεις για τα προσεχή εξάμηνα και λιγότερο αναπτυξιακά προγράμματα που έχει ανάγκη η χώρα.

Τι να πρωτοπείς για τον Ανδρέα Παπαδρέου (1919 – 1996); Οι συγγραφείς επιλέγουν να εξετάσουν την «πολυσχιδή» εξέλιξη της οικονομικής σκέψης του, πριν γίνει πρωθυπουργός, σε τρεις φάσεις. Είναι «σαν ο Παπανδρέου κάθε περιόδου να μοιάζει με ανάμνηση εκείνου που έπεται»! Κι όμως, υπάρχει μία συνοχή στην εξέλιξη η οποία επηρεάζεται βαθιά από τα βιώματά του και τις εμπειρίες του. Ο εξ Αμερικής προερχόμενος πανεπιστημιακός, αναλαμβάνει την οργάνωση του ΚΕΠΕ, φέρνει στη χώρα αμερικανούς οικονομολόγους και γράφει μανιωδώς μελέτες. Μετεξελίχθηκε σε ριζοσπάστη οικονομολόγο της δεκαετίας του ’70 για να ανοιχτεί στην αποδοχή του σχήματος «μητρόπολη – περιφέρεια» και έπειτα στην ανάγκη σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της Ελλάδας. Τελικά σε τι αποσκοπεί η μετάβαση στον «πατερναλιστικό σοσιαλισμό»; Πώς καταλήγει ο ίδιος στο αναπτυξιακό του πρόγραμμα και στις προτάσεις που οδήγησαν στην εκλογή του το 1981; Τι τον οδηγεί στο «Συμβόλαιο με τον Λαό»; Ποιο ήταν το όραμά του για τον οικονομικό εκδημοκρατισμό της κοινωνίας; Προτού αναλυθεί η επιρροή του στην ελληνική σκέψη μετά τη Μεταπολίτευση, οι συγγραφείς επιμένουν -και αυτό κάνουν- ότι πρέπει να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα και να μελετηθεί διεξοδικά το επιστημονικό – οικονομικό έργο του.

*Συγγραφείς του βιβλίου «Αναπτυξιακά μοντέλα στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον» (Μεταμεσονύχτιες Εκδόσεις) είναι οι: Αδαμάντιος Συρμαλόγλου, Λήδα Βανδώρου, Μαρία Μαργώση, Αγγελική Παπαδοπούλου, Αντώνης Κυπαρίσσης, Χριστίνα Χριστοδουλίδου, Θανάσης Αργυρίου, Ναταλί Φύτρου, Βασίλειος Βλασερός, Θώμη Λαμπαδάρη, Ιωάννης Παναγιώτου. Σε εισαγωγή και επιμέλεια του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου, καθηγητή στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και αναπληρωτή εκτελεστικού διευθυντή στο ΔΝΤ

**Την παρουσίαση του βιβλίου ανέλαβαν ο αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Θανάσης Μανιάτης, ο λέκτορας στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μάνος Κουντούρης και ο πρόεδρος και επιστημονικός διευθυντής του ΚΕΠΕ, Νίκος Θεοχαράκης

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News