Ηταν 25 Απριλίου του 1953 όταν οι Τζέιμς Γουότσον και Φράνσις Κρικ έκαναν στην επιθεώρηση «Nature» μια από τις πιο εμβληματικές δημοσιεύσεις, η οποία άλλαξε τον ρου της επιστήμης: επρόκειτο για τη δημοσίευση που περιέγραφε τη δομή της διπλής έλικας του DNA, ανοίγοντας τον δρόμο τεράστιων επιτευγμάτων στη βιολογία, τη γενετική, την ιατρική (και όχι μόνο).

Η δημοσίευση αυτή χάρισε στους Γουότσον και Κρικ παγκόσμια φήμη και ένα Νομπέλ το 1962 (το οποίο μοιράστηκαν με τον Μόρις Γουίλκινς από το King’s College του Λονδίνου). Ωστόσο εκτιμάται ότι κανένας από τους τρεις δεν θα είχε πάρει Νομπέλ αν δεν υπήρχε μια άλλη επιστήμονας, η χημικός και ειδικός στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ του King’s College του Λονδίνου Ρόζαλιντ Φράνκλιν.

Διότι η Φράνκλιν ήταν η πρώτη που μέσω της κρυσταλλογραφίας ακτίνων Χ αποτύπωσε τη διπλή έλικα του DNA σε μια διάσημη φωτογραφία, την αποκαλούμενη photograph 51, η οποία έχει μάλιστα εμπνεύσει και την τέχνη – το ομώνυμο θεατρικό έργο της Αννα Ζίγκλερ παρουσιάστηκε στο Λονδίνο με πρωταγωνίστρια τη Νικόλ Κίντμαν το 2015, ενώ μόλις ολοκληρώθηκαν οι παραστάσεις του και σε αθηναϊκή σκηνή.

Η δημοφιλής (λανθασμένη) ιστορία

Ουσιαστικώς αυτό που πιστεύεται επί δεκαετίες είναι ότι ο Γουότσον πήρε στα χέρια του αυτή την εικόνα χωρίς να το γνωρίζει η Φράνκλιν και επάνω της βάσισε μαζί με τον Κρικ την ανακάλυψη της δομής του DNA. Διότι η Φράνκλιν, αν και ήταν μεθοδική και άκρως αναλυτική ως ερευνήτρια, είχε την εικόνα στα χέρια της επί οκτώ μήνες, χωρίς να είναι σε θέση να την «αποκρυπτογραφήσει». Και χρειάστηκε μόνο μια ματιά του Γουότσον για να δώσει την… ελικοειδή απάντηση.

Αυτή η ιστορία παραμένει τόσο δημοφιλής μέχρι και σήμερα, ώστε έχει «θρέψει» ακόμη και ανέκδοτα στο Twitter – με ένα από τα πιο γνωστά να είναι το ακόλουθο: «Τι ανακάλυψαν οι Γουότσον και Κρικ το 1953; Τα δεδομένα της Φράνκλιν».

Ωστόσο, σε μακροσκελές άρθρο τους που δημοσιεύεται στο «Nature» (στην ίδια ακριβώς επιθεώρηση όπου έγινε και η δημοσίευση του 1953), δύο επιστήμονες, ο Μάθιου Κομπ, καθηγητής Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και ο Ναθάνιελ Κόμφορτ, καθηγητής Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, αναφέρουν ότι ανακάλυψαν νέα στοιχεία που δείχνουν ότι τα πράγματα δεν έγιναν έτσι.

Ενδελεχής έρευνα σε άγνωστο υλικό

Οι δύο καθηγητές διεξήγαγαν ενδελεχή έρευνα σε υλικό που μέχρι τώρα παρέμενε άγνωστο ή είχε παραβλεφθεί και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Φράνκλιν δεν είχε αποτύχει να συλλάβει τη δομή του DNA. Αντιθέτως, συνεισέφερε εξίσου στην επίλυση του μεγαλύτερου γρίφου της βιολογίας.

Ποιο ήταν αυτό το υλικό; Οι δύο καθηγητές «σάρωσαν» το αρχείο της Φράνκλιν που βρίσκεται στο Κολέγιο Churchill στο Κέιμπριτζ και μελέτησαν εξονυχιστικά τις σημειώσεις της. Βρήκαν επίσης το προσχέδιο ενός δημοσιογραφικού άρθρου του 1953 που γράφτηκε με τη συμβολή της Φράνκλιν και επρόκειτο να δημοσιευθεί στο αμερικανικό περιοδικό Time. Eντόπισαν και μια επιστολή ενός από τους συνεργάτες της Φράνκλιν προς τον Κρικ.

Ολα αυτά τα στοιχεία αποτέλεσαν, σύμφωνα με τα όσα γράφουν, αποδείξεις της ισότιμης συνεισφοράς της Φράνκλιν στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA – μια συνεισφορά που δεν θα μπορούσε ούτως ή άλλως να «αποτυπωθεί» σε ένα Νομπέλ για εκείνη, καθώς πέθανε πολύ πρόωρα, το 1958, από καρκίνο των ωοθηκών, σε ηλικία μόλις 38 ετών, και τα Νομπέλ δεν απονέμονται σε επιστήμονες μετά θάνατον.

Τι δείχνουν τα νέα στοιχεία

Ούτε λίγο ούτε πολύ, από τα νέα στοιχεία προκύπτει ότι η ανακάλυψη του DNA ήταν το τελικό αποτέλεσμα της δουλειάς δύο ομάδων – των Γουότσον και Κρικ από το Κέιμπριτζ και των Γουίλκινς και Φράνκλιν από το King’s College (σημειωτεόν, η Φράνκλιν είχε μεγάλες διαφορές τόσο στην προσωπικότητα όσο και στην επιστημονική θεώρηση από τον Γουίλκινς, με αποτέλεσμα οι δυο τους να διεξάγουν ξεχωριστά πειράματα), καθώς και ότι χωρίς τη δουλειά της Φράνκλιν, κανένας δεν θα είχε κάπου να «πατήσει» για να βρει τη δομή της διπλής έλικας.

Το γεγονός αυτό αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τη σημαντική συμβολή της Φράνκλιν, καθώς ήταν η μόνη τόσο ειδική στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ. Επομένως, θα ήταν μάλλον αδύνατον να ήταν η μοναδική που δεν κατάλαβε τι έδειχνε η εικόνα 51, κάτι που ο Γουότσον (πολύ πιο άπειρος στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ) κατάλαβε αμέσως.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ίδιοι Γουότσον και Κρικ είχαν παραδεχθεί σε άρθρο που δημοσίευσαν το 1954 και στο οποίο περιέγραφαν την αναλυτική δομή της διπλής έλικας του DNA, ότι «ποτέ δεν θα είχαμε καταφέρει να φτιάξουμε το μοντέλο της διπλής έλικας χωρίς τα δικά της στοιχεία». Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σημειώσεις της Φράνκλιν που βρήκαν οι δύο καθηγητές-«ντετέκτιβ» σχετικά με ένα σεμινάριο του 1951 ανέφεραν ότι είχε καταλάβει την ελικοειδή μορφή του DNA.

Από τα στοιχεία προκύπτει επίσης ότι πιθανότατα η Φράνκλιν γνώριζε ότι η εικόνα θα φθάσει στα… μάτια της ομάδας του Κέιμπριτζ, καθώς θεωρούσε ότι είναι φυσικό επακόλουθο το εύρημά της να αναλυθεί περαιτέρω από τους υπόλοιπους που προσπαθούσαν να συνθέσουν το «παζλ» του DNA. Ηταν πολύ καλή στη δουλειά της –ο Κρικ είχε αναφέρει ότι ήταν πολύ καλύτερη στα πειράματα από τον ίδιο– ωστόσο η δουλειά της δεν ήταν να μελετά τις βάσεις του DNA.

Ετσι δεν ήξερε πώς να τις ζευγαρώσει ώστε να βγάλει το σωστό αποτέλεσμα (δεν ήξερε ότι η αδενίνη ζευγαρώνει μόνο με τη θυμίνη και η γουανίνη με την κυτοσίνη, κάτι που στην αρχή δεν γνώριζαν ούτε οι Γουότσον και Κρικ παρά μόνο στα τελευταία στάδια της έρευνάς τους).

Η photograph 51 δεν ήταν αρκετή

Και φθάνουμε στην… περιβόητη photograph 51. Οπως αποδεικνύουν τα νέα δεδομένα, δεν ήταν αυτή που έκανε τη διαφορά ώστε να περιγραφεί η δομή του DNA. Ηταν άλλωστε αδύνατον από μια και μόνο εικόνα να εξαχθεί η πλήρης δομή του μορίου της ζωής. Αποδεικνύεται ότι άλλα δεδομένα τα οποία είχαν εξαγάγει με πλήθος πειραμάτων η Φράνκλιν και ο Γουίλκινς αποτέλεσαν τη βάση για την αναλυτική περιγραφή της διπλής έλικας. Και σε αυτά τα δεδομένα είχαν πρόσβαση οι Γουότσον και Κρικ χωρίς στο πρώτο τους άρθρο να αποδώσουν τα εύσημα σε εκείνους στους οποίους ανήκαν.

Η Φράνκλιν δεν κατάφερε να λύσει τον γρίφο μόνη της διότι, τουλάχιστον ως έναν βαθμό, το πρόβλημα ήταν ότι εργαζόταν απομονωμένη και δεν είχε κάποιον συνάδελφο για να ανταλλάξει ιδέες (οι κακές σχέσεις με τον Γουίλκινς προφανώς δεν βοηθούσαν). Ηταν επίσης αποκλεισμένη από το ανεπίσημο πάρε-δώσε δεδομένων στο οποίο ήταν «βουτηγμένοι» οι Γουότσον και Κρικ. Ηταν μια γυναίκα που πάλευε μεταξύ άνδρων (κάτι που ακόμη και σήμερα, 70 χρόνια μετά, δεν έχει αλλάξει και πολύ στο πεδίο της επιστήμης όπως και σε πολλά άλλα πεδία).

Η σημασία αποκατάστασης της αλήθειας

Το να αποκατασταθεί η αλήθεια σχετικά με τη συνεισφορά της Φράνκλιν στην ανακάλυψη του DNA είναι άκρως σημαντικό, γράφουν κλείνοντας οι δύο καθηγητές. Και αυτό διότι η Ρόζαλιντ Φράνκλιν αποτελεί ένα δυνατό παράδειγμα προς μίμηση για πολλές γυναίκες που επιλέγουν να κάνουν καριέρα στην επιστήμη.

Η Φράνκλιν λοιπόν δεν ήταν μια επιστήμονας που είχε μπροστά της τη λύση ενός από τους μεγαλύτερους γρίφους και δεν μπορούσε να τη δει, ώσπου την είδε ο… πανάξιος άνδρας συνάδελφός της. «Εχτισε» ισάξια τη μεγάλη ανακάλυψη (και είναι να αναρωτιέται κανείς πόσα ακόμη σημαντικά «επιστημονικά οικοδομήματα» θα είχε χτίσει αν δεν είχε κοπεί τόσο πρόωρα το νήμα της ζωής της).