Αποκύημα νοσταλγίας ή αστικού ρεαλισμού; Αυτό είναι το δίλημμα που αντιμετωπίζουν αστικοί περιβαλλοντολόγοι και πολίτες με επίκεντρο τη θεωρία της «πόλης των 15 λεπτών». Πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη αντίληψη για το νέο αστικό τοπίο, που πρωτοέπεσε στο τραπέζι το 2016 από τον γαλλο-κολομβιανό ακαδημαϊκό Κάρλος Μορένο. Σύμφωνα με τη θεωρία του, οι κάτοικοι μιας πόλης θα έχουν υψηλότερη ποιότητα ζωής αν όλα τα αναγκαία για την καθημερινή διαβίωσή τους βρίσκονται σε απόστασης βολής από τη γειτονιά τους.

Κάθε ζώνη, λέει, θα εξυπηρετούσε «τη διαβίωση, την εργασία, το εμπόριο, την υγεία, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία». Η ιδέα περιστρέφεται γύρω από τη δημιουργία περισσότερων ημιαστικών «κεντρικών σημείων» σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια ή με το ποδήλατο, αντί της υπερσυγκέντρωσης των ανέσεων στο κέντρο. Θα μπορούσε να είναι αυτό το μέλλον της προαστιακής ζωής – ή είναι μη ρεαλιστικό για οποιαδήποτε βρετανική πόλη εκτός Λονδίνου;

Το ρεπορτάζ των Times του Λονδίνου αποκαλύπτει αρκετούς αρνητές αυτού του σχεδίου, στις τάξεις των οποίων δεν ανήκουν μόνο οι συνηθισμένοι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας. Το σχέδιο πήρε τεράστια ώθηση από τους περιορισμούς της κυκλοφορίας ελέω Covid, καθώς του προσέφεραν ένα φυσικό πεδίο δοκιμών. Ηταν, όμως, και ένα δίκοπο μαχαίρι: η ιδέα αντιμετωπίζεται πλέον από τους θεωρητικούς της συνωμοσιολογίας ως μια προσπάθεια επιβολής «κλιματικών περιορισμών» στους πολίτες.

Ο Νικ Φλέτσερ, βουλευτής των Συντηρητικών για την περιοχή του Ντον Βάλεϊ, δηλώνει ότι «οι πόλεις των 15 λεπτών είναι μια σοσιαλιστική ιδέα» που «θα αφαιρούσε την προσωπική μας ελευθερία». Γνωστοί συντηρητικοί πολιτικοί, όπως ο Πιρς Κόρμπιν, η Κέιτι Χόπκινς και ο ακροδεξιός Νάιτζελ Φάρατζ, όπως ήταν αναμενόμενο, τοποθετήθηκαν ενάντια στην ιδέα.

Ο Μορένο δηλώνει «εντελώς έκπληκτος» από την αρνητική ανταπόκριση στο concept του, η οποία πιστεύει ότι τροφοδοτείται από «ψέματα και fake news». Αλλά πολλοί απλοί οδηγοί είναι εξίσου δυσαρεστημένοι. Το προπερασμένο Σαββατοκύριακο περίπου 2.000 διαδηλωτές υπέρ της χρήσης αυτοκινήτων συγκρούστηκαν με την αστυνομία στο κέντρο της πόλης της Οξφόρδης με αφορμή το σχέδιο να χωριστεί η πόλη σε έξι αυτόνομες συνοικίες.

Την περασμένη εβδομάδα, η Υπηρεσία Μεταφορών του Λονδίνου ανακοίνωσε ότι θα παρακρατήσει χρηματοδότηση άνω του ενός εκατ. λιρών από τον δήμαρχο του Tower Hamlets, στο ανατολικό Λονδίνο, ο οποίος εξετάζει το ενδεχόμενο να μην εφαρμόσει το σχέδιο στις γειτονιές χαμηλής κυκλοφορίας.

Ο δήμαρχος Λούφτουρ Ραχμάν θέλει να καταργήσει τα σχέδια γύρω από τις περιοχές Brick Lane, Columbia Road και Bethnal Green Road, αφού τα στοιχεία του δημοτικού συμβουλίου του υποδεικνύουν ότι θα μετατόπιζαν την κυκλοφορία σε άλλους δρόμους και θα επέφεραν καθυστερήσεις στα αστικά λεωφορεία. Οι πολιτικές του έρχονται σε σύγκρουση με τον στόχο του δημάρχου του Λονδίνου, Σαντίκ Καν, να αποθαρρύνει τη χρήση ιδιωτικών αυτοκινήτων.

Μπορεί η ιδέα της επαναφοράς της έννοιας της γειτονιάς να είναι ελκυστική για τους κατοίκους των προαστίων, αλλά κάποια στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότερες μεγάλες βρετανικές πόλεις χρειάζονται τεράστιες οικιστικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου ένα τέτοιο σχέδιο να γίνει βιώσιμο. Οι αγγλικές μεγαλουπόλεις δείχνουν να ακολουθούν το γνωστό μοντέλο της υπερσυγκέντρωσης υπηρεσιών και αγαθών στο κέντρο τους.

Ο κεντρικός ταχυδρομικός κώδικας πόλεων όπως το Λίβερπουλ, το Σέφιλντ, το Μπρίστολ και το Στόουκ-ον-Τρεντ προσφέρει πολύ περισσότερες ανέσεις κατά μέσο όρο από ό,τι οι προαστιακές περιοχές. Ωστόσο, ο αριθμός των κενών καταστημάτων είναι πολύ υψηλότερος στα κέντρα των αστικών μεγαλουπόλεων (16,3%) από ό,τι στα κέντρα των μικρότερων προαστίων (10,5%).

Σε μια περαιτέρω ένδειξη της αναζωπύρωσης των γειτονιών, οι πωλήσεις στην αλυσίδα σάντουιτς «Pret A Manger» μειώνονται στα κέντρα των πόλεων και στις περιφερειακές περιοχές τους, αλλά εκτινάσσονται στα προάστια, σε σύγκριση με τα προ πανδημίας επίπεδα – ως συνέπεια του αριθμού των πολιτών που εργάζονται τακτικότερα από το σπίτι.

Μια άλλη δυσάρεστη αλήθεια για τις πόλεις είναι ότι τα προάστιά τους τείνουν να χωρίζονται με βάση εισοδηματικές γραμμές. Πέρυσι, μια αμερικανική μελέτη που αφορούσε εκατομμύρια δεδομένων κινητών τηλεφώνων, διαπίστωσε ότι οι πολίτες κάνουν περισσότερα ταξίδια διάρκειας 15 λεπτών εφόσον οι τοπικές υπηρεσίες είναι καλύτερες.

Ωστόσο, αν οι άνθρωποι διανύουν μικρότερες αποστάσεις, «αυτό θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε μια πιο διαχωρισμένη μητροπολιτική περιοχή», όπου οι φτωχότεροι πολίτες συναντούν λιγότερους πλούσιους. «Οι πόλεις των δεκαπέντε λεπτών μπορεί να επιδεινώσουν την κοινωνική απομόνωση των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων», κατέληγε η αμερικανική έρευνα.

Ο Μορένο επιμένει ότι η ιδέα δεν είναι να σταματήσουμε τις μετακινήσεις από περιοχή σε περιοχή. «Δεν θέλουμε να μπλοκάρουμε τους ανθρώπους με κάμερες ασφαλείας (CCTV). Ακριβώς το αντίθετο: προσπαθούμε να χτίσουμε μικτές πόλεις».

Για να αποφευχθεί ο διαχωρισμός, στην Οξφόρδη το δημοτικό συμβούλιο προσπαθεί να ενισχύσει τα φτωχότερα μέρη της πόλης «διατηρώντας τα τοπικά κέντρα, όπου υπάρχει ήδη σωστή εξάπλωση των τοπικών εγκαταστάσεων», αλλά και κατευθύνοντας νέες πολιτικές ανάπτυξης σε αυτές τις περιοχές. Υπάρχουν ορισμένοι μοχλοί που μπορεί να τραβήξει το συμβούλιο – σε σημεία όπου ο δήμος διαθέτει δικά του καταστήματα, για παράδειγμα, σχεδιάζει να μειώσει τα ενοίκιά τους σε επίπεδα που να μπορούν να αντέξουν οικονομικά οι κοινοτικές επιχειρήσεις.

Η βασική ιδέα των «15 λεπτών» αποδεικνύεται δημοφιλής. Μια δημοσκόπηση του YouGov δείχνει ότι το 62% των πολιτών υποστηρίζει τον στόχο του  τοπικού συμβουλίου τους να κάνει την περιοχή τους μια «γειτονιά 15 λεπτών», σε αντιδιαστολή με το 23%, που αντιτίθεται. Ως συνήθως, η ιδεολογία κάνει εμφανή την παρουσία της στα αποτελέσματα της δημοσκόπησης. Το 31% των συντηρητικών ψηφοφόρων αντιτίθεται στο μέτρο, σε σχέση με το μόλις 17% των ψηφοφόρων των Εργατικών.

Σε όλους αρέσουν να έχουν ωραία πράγματα κοντά τους. Βελτίωσε τις ανέσεις και τις υπηρεσίες και οι άνθρωποι θα περνούν περισσότερο χρόνο στη γειτονιά τους, όπως έκαναν πριν από την εποχή των σουπερμάρκετ εκτός του αστικού κέντρου. Η χρήση του αυτοκινήτου θα μειωθεί.

Ομως, για χιλιάδες χρόνια –πολύ πριν ανακαλυφθούν τα αυτοκίνητα–, οι πόλεις χτίστηκαν με επίκεντρο τη διευκόλυνση διαφορετικών ομάδων πολιτών να συνδεθούν μεταξύ τους. Η οποιαδήποτε απόπειρα παρεμπόδισης των ανθρώπων να συνεχίσουν να το κάνουν δεν θα είναι ούτε δημοφιλής ούτε παραγωγική.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News