Για την ολοκλήρωση ενός παζλ 1.000 κομματιών χρειάζονται κατά μέσο όρο περίπου εννιά ώρες, μας πληροφορεί η Κάτια Χόιερ, αρθρογράφος της Washington Post, προσθέτοντας πως, με αυτόν τον ρυθμό, για την ολοκλήρωση ενός παζλ που αποτελείται από 600 εκατομμύρια κομμάτια χρειάζονται αιώνες. Ωστόσο αυτό καλείται να κάνει, και μέσα σε πολύ πιο σύντομο χρονικό διάστημα, η Γερμανία, καθώς ξεκινά μια νέα προσπάθεια να αποκαταστήσει ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της πρόσφατης Ιστορίας της.

Τι σχέση έχουν, όμως, τα παζλ, με τη γερμανική Ιστορία; «Λίγες εβδομάδες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, η μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας, γνωστή ως Στάζι, προσπάθησε να καταστρέψει τον θησαυρό πληροφοριών που είχε συγκεντρώσει για 16 εκατομμύρια πολίτες της χώρας. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας παρήχθησαν περισσότεροι από 16.000 σάκοι τεμαχισμένων εγγράφων. Τώρα, περισσότερο από τρεις δεκαετίες μετά, η γερμανική κυβέρνηση αρχίζει μια νέα προσπάθεια για την αποκατάστασή τους, με τη βοήθεια της τεχνολογίας των πληροφοριών», απαντάει η αμερικανίδα δημοσιογράφος.

Επαναλαμβάνει ότι πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο, το οποίο, όμως, παραμένει επίκαιρο, ίσως περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο μετά την επανένωση της Γερμανίας. Γιατί η δημοκρατία «δέχεται ολοένα μεγαλύτερη πίεση σε όλο τον κόσμο — και στους Γερμανούς η ευθραυστότητά της υπενθυμίζεται ποικιλοτρόπως», εξηγεί, αναφερόμενη στην άνοδο του εξτρεμισμού (ακροδεξιού και ακροαριστερού) στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στα δεξιά αυταρχικά, εθνικιστικά και λαϊκιστικά καθεστώτα της Ουγγαρίας και της Πολωνίας που υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς στη γειτονιά του Βερολίνου.

Σε αυτό το πλαίσιο οι Γερμανοί έχουν κάθε λόγο, όχι μόνον υποχρέωση αλλά και συμφέρον, να κατανοήσουν το ταχύτερο δυνατό πλήρως και σε βάθος τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας του πιο εκτεταμένου συστήματος επιτήρησης που εφαρμόστηκε ποτέ στην Ευρώπη (στο απόγειο της δράσης της η Στάζι διέθετε 91.000 πράκτορες πλήρους απασχόλησης και έναν πληροφοριοδότη για κάθε ενενήντα πολίτες).

Η Γερμανία προσπαθεί να αποκαταστήσει τους κομματιασμένους φακέλους της Στάζι εδώ και δεκαετίες, με τους ειδικούς να απλώνουν με το χέρι χιλιάδες μικρά κομμάτια, και να προσπαθούν μετά να τα ταιριάξουν και να τα κολλήσουν μεταξύ τους. Πέρυσι με αυτόν τον άκρως χρονοβόρο και κοπιαστικό τρόπο κατάφεραν να αποκαταστήσουν περισσότερες από 17.000 σελίδες, «αλλά αυτό ήταν απλώς  μια σταγόνα στον ωκεανό», γράφει Κάτια Χόιερ, καθώς τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχουν επεξεργαστεί συνολικά μόλις 600 σάκοι τεμαχισμένων εγγράφων, λιγότερο από 4% επί του συνόλου των τεμαχισμένων εγγράφων της Στάζι.

Ωστόσο οι Γερμανοί σκοπεύουν, πλέον, να αλλάξουν μέθοδο, με τα Ομοσπονδιακά Αρχεία της Γερμανίας (Bundesarchiv) να ανακοινώνουν ότι αναζητούν νέες προηγμένες τεχνολογίες, ούτως ώστε να επιταχυνθεί δραστικά η όλη διαδικασία. O πρόεδρος των Αρχείων Μίκαελ Χόλμαν επισήμανε σχετικά πως η ταχύτερη αποκατάσταση των φακέλων της Στάζι «είναι προς το συμφέρον των θυμάτων» του διαβόητου υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας της πρώην Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Και είναι αλήθεια ότι για πολλούς Ανατολικογερμανούς τα αρχεία της Στάζι έχουν τεράστια σημασία.

Η αμερικανίδα δημοσιογράφος αναφέρει ενδεικτικά ότι λίγες εβδομάδες μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, κάτοικοι της Ερφούρτης, πρωτεύουσας του κρατιδίου της Θουριγγίας, παρατηρήσαν πως πάνω από την πόλη τους αιωρούνταν μεγάλα σύννεφα καπνού. Οι πράκτορες της Στάζι, έχοντας πανικοβληθεί από την επικείμενη κατάρρευση του καθεστώτος, είχαν αρχίσει να τεμαχίζουν και να καίνε έγγραφα. Ακτιβιστές οργάνωσαν, οπότε, την κατάληψη των κεντρικών γραφείων της Στάζι στην πόλη τους για να σταματήσουν την καταστροφή και σύντομα το παράδειγμά τους άρχισαν να ακολουθούν και οι πολίτες άλλων πόλεων της Ανατολικής Γερμανίας.

Σήμερα στα Ομοσπονδιακά Αρχεία φυλάσσονται γραπτά ντοκουμέντα συνολικού μήκους άνω των 110 χιλιομέτρων, σχεδόν 2 εκατομμύρια φωτογραφίες, 3.000 αποσπάσματα από φιλμ και βίντεο και 23.000 ηχογραφήσεις, ενώ από 40 έως και 55 εκατομμύρια σελίδες εξακολουθούν να είναι τεμαχισμένες σε άπειρα μικρά κομμάτια. Προηγούμενες απόπειρες αυτοματοποίησης της όλης διαδικασίας, οι οποίες κόστισαν εκατομμύρια ευρώ στους γερμανούς φορολογούμενους, απέτυχαν με αποτέλεσμα από το 2016 έως σήμερα να μην έχει αποκατασταθεί ηλεκτρονικά ούτε μία σελίδα.

«Οπότε γιατί μπαίνουν στον κόπο ξανά;», διερωτάται η Κάτια Χόιερ, σημειώνοντας ότι κάποιος εύλογα θα μπορούσε να υποστηρίξει πως τα μυστικά της Στάζι είναι, πλέον, πολύ παλιά για να έχουν σημασία, δεδομένου ότι ο Εριχ Χόνεκερ, ο ηγέτης της Ανατολικής Γερμανίας από τον Μάιο του 1971 έως τον Οκτώβριο του 1989, πέθανε το 1994, ενώ ο Εριχ Μίλκε, ο τρομερός αρχηγός της Στάζι για περισσότερο από τριάντα χρόνια (από τον Δεκέμβριο του 1957 έως τον Νοέμβριο του 1989) απεβίωσε το 2000.

Αλλά πολλά από τα θύματα της Στάζι εξακολουθούν να ζουν, διατηρούν, οπότε, το δικαίωμα να μάθουν την αλήθεια, κυρίως ποιος αποκάλυπτε τα όποια μυστικά τους στο κράτος. Ο Χέικο Λέιτζ, για παράδειγμα, ένας πάστορας, όταν είδε μέρος του φακέλου του το 1993, ανακάλυψε ότι μεταξύ εκείνων που τον κατασκόπευαν συγκαταλεγόταν και ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του. Στη συνέχεια περιέγραψε την εμπειρία ως «βουτιά σε έναν κόσμο που με επηρέασε και με διαμόρφωσε βαθιά». Ομως ο φάκελός του ήταν ελλιπής, όπως λειψοί είναι και οι φάκελοι πάμπολλων άλλων ανθρώπων που παρακολουθούνταν από τη Στάζι, ενώ υπάρχουν και πολλοί φάκελοι που παραμένουν εντελώς άδειοι.

Γι’ αυτό συνεχίζουν την προσπάθεια οι Γερμανοί αλλά και γιατί γνωρίζουν ότι η αποκατάσταση των κατεστραμμένων αρχείων της Στάζι θα συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν τα αυταρχικά καθεστώτα. Επικαλούμενη τον Γουίλιαμ Φόκνερ, ο οποίος είχε πει πως «Το παρελθόν δεν πεθαίνει ποτέ. Δεν είναι καν παρελθόν», η αρθρογράφος της Washington Post σημειώνει ότι «η Στάζι δεν ήταν το πρώτο σύστημα που χρησιμοποιήθηκε από μια κυβέρνηση για τον έλεγχο των ίδιων των πολιτών της – και δεν θα είναι το τελευταίο».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News