Τον περασμένο μήνα, το μεγαλύτερο μουσείο Τέχνης της Ελβετίας, το Κούνστχαους στη Ζυρίχη, εγκαινίασε μία νέα μεγάλη πτέρυγα, όπου εκθέτει την περίφημη ιδιωτική συλλογή του Εμιλ Μπίρλε, πανίσχυρου εμπόρου όπλων στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ενας όροφος της νέας πτέρυγας, που κόστισε 220 εκατ. δολάρια, έχει αφιερωθεί στη συλλογή Μπίρλε, η οποία αποτελείται από διάσημους πίνακες και γλυπτά των Μονέ, Πικάσο, Βαν Γκογκ κ.α.. και βρίσκεται στο επίκεντρο διαμάχης για την προέλευση των έργων. Πολλά από αυτά ήταν λάφυρα των Ναζί, τα οποία είτε άρπαξαν από Εβραίους είτε οι ιδιοκτήτες τους αναγκάστηκαν να τα πουλήσουν προσπαθώντας να διαφύγουν.

Τη δεκαετία του ’40, ο Μπίρλε έγινε ο πλουσιότερος άνδρας στην Ελβετία, καθώς κατασκεύαζε και πουλούσε όπλα στους Ναζί. Πρόσφατα, έχει αποκαλυφθεί ότι στα εργοστάσιά του εργάζονταν κρατούμενοι και παιδιά.

Μέχρι τον θάνατό του, το 1956, ο Μπίρλε συγκέντρωσε στην κατοχή του 600 έργα τέχνης. Το ένα τρίτο των έργων ανήκει στο Ιδρυμα Μπίρλε και έχει δοθεί προσωρινά, για 20 χρόνια, στο Κουνστχάους. Τα υπόλοιπα, βρίσκονται στην κατοχή των συγγενών του.

Το ερώτημα που απασχολεί τους επικριτές του μουσείου είναι αν ο Μπίρλε είχε αγοράσει νόμιμα τα έργα κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μετά τον πόλεμο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ελβετίας τον υποχρέωσε να επιστρέψει 13 έργα τέχνης, τα οποία αποδείχθηκε ότι είχε αποκτήσει παράνομα. Τα εννέα τα αγόρασε ξανά.

Οπως αναφέρει το BBC, ο ιστορικός Εριχ Κέλερ, μέλος επιτροπής που διερεύνησε το παρελθόν του Μπίρλε με εντολή των αρχών της Ζυρίχης, δήλωσε ότι στη συλλογή υπάρχουν και άλλα έργα προβληματικής προέλευσης.

«Πολλά έργα δεν θα είχαν πουληθεί αν δεν κυνηγούσαν τους Εβραίους», είπε και τόνισε ότι σε αυτά συμπεριλαμβάνονται δεκάδες -μπορεί και 90- από τα 170 έργα που εκτίθενται στο Κούνστχαους. «Χρειάζεται να γίνει μία ανεξάρτητη έρευνα για την προέλευση των έργων για να διαπιστωθεί ποια ανήκουν στο μουσείο και ποια πρέπει να επιστραφούν στους νόμιμους κατόχους τους».

Αντίθετη άποψη έχει ο Λούκας Γκλουρ, διευθυντής του Ιδρύματος Μπίρλε: «Μπορεί να μην γνωρίζουμε την προέλευση περίπου 90 έργων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι προβληματική».

Ο ίδιος πρόσθεσε ότι όποιο αποδειχθεί ότι είναι κλεμμένο, θα επιστραφεί. Ομως, όπως ισχυρίζεται, αυτό δεν ισχύει απαραίτητα για όσα πουλήθηκαν αναγκαστικά από τους ιδιοκτήτες τους που προσπαθούσαν να διαφύγουν από τους Ναζί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είπε ότι το ίδρυμα θα διεξάγει τη δική του έρευνα για την προέλευσή τους.

Το ίδρυμα Μπίρλε βρίσκεται στο στόχαστρο και για έναν ακόμα λόγο, καθώς δεν έχει επιτρέψει σε ανεξάρτητους ερευνητές την πρόσβαση στα αρχεία του.

Τον Νοέμβριο, οι αρχές της Ζυρίχης είπαν ότι ανεξάρτητοι ειδικοί πρέπει να εξετάσουν τους ισχυρισμούς του ιδρύματος για την προέλευση των έργων. Ο Γκλουρ απάντησε απειλώντας να αποσύρει τη συλλογή από το Κούνστχαους.

Ο διευθυντής του μουσείου, Κρίστοφ Μπέκερ, είπε ότι δεν εξεπλάγην από την διαμάχη και τόνισε ότι η συζήτηση για τη συλλογή «είναι απαραίτητη και αναμενόμενη». Με αυτό το σκεπτικό, το μουσείο παραθέτει αναλυτικά κείμενα για την ιστορία του Μπίρλε και της συλλογής του, σε μία αίθουσα. Οι επικριτές του όμως, σημειώνουν ότι παραλείπει σημαντικά στοιχεία της ζωής του εμπόρου όπλων και της ιστορίας της συλλογής του. «Η αποστολή μου ήταν να τοποθετήσω την συλλογή σε ένα ιστορικό πλαίσιο, όχι να απαριθμήσω όλες τις λεπτομέρειες από τη ζωή του», απαντά ο Μπέκερ.

Στον από κάτω όροφο, εκτίθεται μία μικρότερη αλλά σημαντική συλλογή, ενός επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος, του 93χρονου Βέρνερ Μερτσμπάχερ, ο οποίος όταν ήταν παιδί δραπέτευσε από τη Γερμανία και βρέθηκε στην Ελβετία. Οι γονείς του δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Ο Μερτσμπάχερ εκτιμά ότι το μουσείο πρέπει να ελέγξει λεπτομερώς αν τα έργα του Μπίρλε βρίσκονται νόμιμα στην κατοχή του.

Παρόλο που ήξερε ότι η αμφιλεγόμενη συλλογή θα εκτεθεί κάτω από την ίδια στέγη με τη δική του, ήθελε να δανείσει τα έργα του στο μουσείο για να ευχαριστήσει την Ελβετία: «Τα νεανικά μου χρόνια ήταν δύσκολα και χωρίς τη βοήθεια πολλών καλών ανθρώπων στην Ελβετία, δεν θα ήμουν ζωντανός. Αυτό ξεπερνά ό,τι άσχημο βρίσκεται στην Συλλογή Μπίρλε», είπε χαρακτηριστικά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News