Στις 10 Δεκεμβρίου 1989, όταν του απονεμήθηκε το Νομπέλ Ειρήνης στο Οσλο, ο Δαλάι Λάμα υποστήριξε ότι «ο σκοπός της ζωής μας είναι να είμαστε ευτυχισμένοι». Και δεν παύει να το διακηρύττει με κάθε ευκαιρία, καθώς η επίτευξη της ευτυχίας αποτελεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας του. Αλλά ακόμη και η Αυτού Αγιότητά αγωνίζεται να διατυπώσει το πώς, παρατηρεί ο Μπεν Ράιτ στην Telegraph.

Ποιο είναι το καλύτερο και πιο αξιόπιστο φάρμακο για την ψυχή; Αυτό το ερώτημα ταλαιπωρεί την ανθρωπότητα εδώ και αιώνες, με την απάντηση να διαφεύγει από άγιους πατέρες, φιλοσόφους και επιστήμονες. Τώρα, όμως, είναι σε εξέλιξη η Global Happiness Megastudy, μια πρωτοποριακή έρευνα και η μεγαλύτερη του είδους της, με στόχο την αποκάλυψη της επιστήμης που κρύβεται πίσω από την ευτυχία. Ψυχολόγοι ξεκινούν «το μεγαλύτερο πείραμα ευτυχίας που έχει γίνει ποτέ», με στόχο να ανακαλύψουν ποιες συναισθηματικές ενισχύσεις είναι πιο αποτελεσματικές και ποιοι επωφελούνται από αυτές σε όλον τον κόσμο.

Επικεφαλής της έρευνας είναι η καθηγήτρια Ελίζαμπεθ Νταν, από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, η οποία μέχρι τον Οκτώβριο είχε προσελκύσει 1.020 ειδικούς από 72 χώρες. Οι επιστήμονες πρότειναν διάφορες «παρεμβάσεις ευτυχίας», που κατηγοριοποιήθηκαν και τελικά περιορίστηκαν σε επτά διαφορετικές κατηγορίες. Οι παρεμβάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν σωματική άσκηση ή συμμετοχή σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, για να διαπιστωθεί ποιες στρατηγικές είναι πιθανότερο να κάνουν ευτυχισμένους τους ανθρώπους και αν αυτές ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, το εισόδημα και τη γεωγραφία.

«Στόχος μας είναι το μεγαλύτερο, πληρέστερο και πιο ποικιλόμορφο πείραμα για την ευτυχία που έχει διεξαχθεί ποτέ» λέει στην Telegraph η Νταν. «Είναι σαν τους “Avengers”. Πολλοί κορυφαίοι ερευνητές της ευτυχίας από κάθε γωνιά του κόσμου συγκεντρώθηκαν για να ενώσουν τις δυνάμεις τους» τόνισε.

Αναμένεται, δε, να στρατολογηθούν τουλάχιστον 30.000 εθελοντές για να συμμετάσχουν στα τεστ στο πλαίσιο της έρευνας. Οι συμμετέχοντες θα κληθούν να λάβουν μέρος σε μία από αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες δεν διαρκούν περισσότερο από 25 λεπτά και μπορούν να πραγματοποιηθούν στο σπίτι, χωρίς ειδικό εξοπλισμό. Υπάρχει η ελπίδα ότι αυτή η μεγάλη η έρευνα θα ρίξει νέο φως σε αυτό που, αν μη τι άλλο, εγγυάται ότι θα ενισχύσει την ευτυχία μας.

Μήπως η ευτυχία είναι άπιαστο όνειρο;

Ωστόσο οι απαντήσεις μπορεί να αποδειχτούν και πάλι άπιαστες. Η ευτυχία, εξάλλου, είναι σχεδόν εξ ορισμού υποκειμενική, παρατηρεί ο Μπεν Ράιτ στην Telegraph. Οπως λέει το τραγούδι, «Sometimes I’m happy, sometimes I’m blue / My disposition just depends on you» («Μερικές φορές είμαι χαρούμενη, μερικές φορές μελαγχολική / Η διάθεσή μου εξαρτάται από σένα»). Και μια τέτοια ασάφεια δημιουργεί μεν καλή τέχνη, αλλά κακή επιστήμη.

Οι ερευνητές αγωνίζονται εδώ και καιρό για να βρουν αντικειμενικά μέσα μέτρησης της ευημερίας. Επιπλέον, οι περισσότερες μελέτες τείνουν να περιορίζονται σε σχετικά μικρές ομάδες ανθρώπων. Μία από τις πιο κοινές μεθόδους για τη μέτρηση της ευτυχίας είναι μέσω ερευνών και δημοσκοπήσεων αυτοαναφοράς, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στην Εκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας του ΟΗΕ, για τις οποίες οι επικριτές λένε ότι είναι επιρρεπείς σε διάφορες μορφές μεροληψίας.

Το Χάρβαρντ διεξήγαγε μια από τις μεγαλύτερες μελέτες για την ευτυχία παρακολουθώντας τις ζωές 268 ανδρών που μπήκαν στο κολέγιο στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Σύμφωνα με το βασικό εύρημα της μελέτης, οι στενές σχέσεις ήταν πολύ πιο σημαντικές από τα χρήματα ή τη φήμη στο να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι θα ζούσαν μια ευτυχισμένη ζωή. Εδειξε επίσης ότι ήταν εξίσου σημαντικές για τη μακροζωία.

«Το εκπληκτικό εύρημα είναι ότι οι σχέσεις μας και το πόσο ευτυχισμένοι είμαστε στις σχέσεις μας έχουν ισχυρή επίδραση στην υγεία μας» δήλωσε ο Ρόμπερτ Γουόλντιγκερ, καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και διευθυντής της μελέτης. «Το να φροντίζεις το σώμα σου είναι σημαντικό, αλλά το να φροντίζεις τις σχέσεις σου είναι επίσης μια μορφή αυτοφροντίδας. Η μοναξιά σκοτώνει. Είναι τόσο ισχυρή όσο το κάπνισμα ή ο αλκοολισμός» τόνισε.

Η μελέτη του Χάρβαρντ, αν και είχε απίστευτη επιρροή, δεν ήταν σε θέση να εξετάσει τις διαφορές μεταξύ γενεών, εθνικοτήτων ή φύλων. Πράγματι, υπήρχε πολύ περιορισμένη διαφοροποίηση στις κοινωνικοοικονομικές τάξεις. Μεταξύ των αρχικών συμμετεχόντων ήταν ο κατοπινός πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι και ο θρυλικός διευθυντής της Washington Post Μπεν Μπράντλι (Η έρευνα, όμως, επεκτάθηκε τελικά, για να συμπεριλάβει τους απογόνους των αρχικών συμμετεχόντων και άλλες ομάδες ελέγχου).

Στρατηγικές καθολικής βελτίωσης της ευτυχίας

Η Global Happiness Megastudy στοχεύει τωρα να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις προηγούμενων μελετών, οι οποίες έχουν επικριθεί επειδή επικεντρώνονταν στα λεγόμενα «ασυνήθιστα» άτομα από Δυτικές, μορφωμένες, βιομηχανοποιημένες, πλούσιες και δημοκρατικές χώρες, σημείωνει στην Telegraph ο Μπεν Ράιτ. Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, αυτό που χαροποιεί ένα άτομο στο Αξμπριτζ (προάστιο στο δυτικό Λονδίνο) μπορεί να μην προκαλεί χαμόγελα στο Ουλάν Μπατόρ (πρωτεύουσα της Μογγολίας).

Η Νταν και η ομάδα της επικεντρώνονται τώρα στην ανάπτυξη σταθερών μεθοδολογιών, οι οποίες θα λειτουργούν σε διάφορους πολιτισμούς, προκειμένου να βρουν στρατηγικές που θα μπορούν να βελτιώσουν αποτελεσματικά την ευτυχία για διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Ωστόσο ορισμένοι επιστήμονες έχουν εκφράσει ανησυχίες επειδή η εξάρτηση της μελέτης από τις μετρήσεις ευτυχίας, που αναφέρονται από τους ίδιους τους συμμετέχοντες, ενδεχομένως να οδηγήσει σε άνισα ευρήματα.

Το 2019, μια ομάδα επιστημόνων στο Ινστιτούτο Alan Turing, στοχεύοντας μια τέτοια ασυνέπεια, προσπάθησε να παρακάμψει τις πολιτισμικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και εκφράζουν την ευτυχία, και ανέπτυξε μια μέθοδο ανάλυσης διαδικτυακών κειμένων από εκατομμύρια έργα μυθοπλασίας και μη, συμπεριλαμβανομένων βιβλίων και εφημερίδων, που είχαν εκδοθεί τους τελευταίους δύο αιώνες σε τέσσερις χώρες: ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και Ιταλία.

Χρησιμοποίησαν στατιστικούς αλγόριθμους που ήταν σε θέση να διεξάγουν «ανάλυση συναισθήματος» μετρώντας πόσο συχνά οι συγγραφείς είχαν χρησιμοποιήσει θετικές και αρνητικές λέξεις για να εκφράσουν τη συναισθηματική τους στάση. Ετσι δημιουργήθηκε μια ποιοτική αξιολόγηση της ευημερίας, η οποία διασταυρώθηκε με τα δεδομένα της έρευνας του Ευρωβαρόμετρου, για τη δημιουργία του «National Valence Index» («Εθνικός Δείκτης Σθένους»).

Ευτυχία και ευμάρεια

Στη συνέχεια, ο δείκτης χρησιμοποιήθηκε για να υπολογιστεί ο βαθμός στον οποίο οι μεγάλες αλλαγές –όπως πόλεμοι, οικονομική πρόοδος και επαναστάσεις στη δημόσια υγεία– είχαν επηρεάσει τη συνολική ευτυχία κατά τα προηγούμενα 200 χρόνια.

«Ενώ το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν θεωρείται συχνά ότι συνδέεται με την αύξηση της ευημερίας, διαπιστώσαμε ότι η επίδρασή του στην ευημερία σε όλη την ιστορία είναι στην καλύτερη περίπτωση οριακή», έγραψε ο Τόμας Χιλς, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουόργουικ. «Το ΑΕΠ αυξήθηκε αρκετά σταθερά τα τελευταία 200 χρόνια στις τέσσερις χώρες που εξετάσαμε, αλλά η ευημερία είχε δραματικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου».

Η μελέτη διαπίστωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν το δεύτερο πιο δυστυχισμένο έθνος του κόσμου κατά τη διάρκεια του «Χειμώνα της Δυσαρέσκειας», όπως ονομάστηκε ο χειμώνας 1978-79 (από την περίφημη εισαγωγική φράση του «Ριχάρδου Γ’» του Σαίξπηρ, «Now is the Winter of our Discontent»). Ωστόσο, η ευημερία και η ευτυχία είχαν ήδη αρχίσει να μειώνονται κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν πιο ευτυχισμένο στα χρόνια του Μεσοπολέμου τη δεκαετία του 1920 και στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Αμερικανοί ήταν επίσης πιο ευτυχισμένοι τη δεκαετία του 1920 με την ευημερία τους να δέχεται πλήγμα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, της Μεγάλης Υφεσης και του Πολέμου της Κορέας.

«Πιο αξιοσημείωτο είναι ίσως το γεγονός ότι η ευημερία φαίνεται να είναι απίστευτα ανθεκτική σε βραχυπρόθεσμα αρνητικά γεγονότα», έγραψε ο Χιλς. «Οι πόλεμοι δημιουργούν δραματική  πτώση της ευημερίας, αλλά αμέσως μετά τον πόλεμο η ευημερία συχνά επανέρχεται στα προπολεμικά της επίπεδα. Οι μόνιμες αλλαγές στο μέτρο της ευτυχίας μας συμβαίνουν αργά, σε βάθος γενεών».

Το Ινστιτούτο Alan Turing είχε την ελπίδα ότι τα ευρήματά του θα οδηγούσαν σε καλύτερες αποφάσεις χάραξης πολιτικής. Η έρευνα έδειξε, για παράδειγμα, ότι ένας επιπλέον χρόνος ζωής ισοδυναμούσε με αύξηση του ΑΕΠ κατά 4,3%. Αυτό υποδηλώνει, επομένως, ότι οι πολιτικές που συμβάλλουν στην αύξηση της ευτυχίας –και κατά συνέπεια της μακροζωίας– μπορεί να είναι πιο ωφέλιμες από εκείνες που απλώς επιδιώκουν την αύξηση του ΑΕΠ.

Οσο ολισθηρή κι αν είναι η ικανοποίηση, το να γνωρίζουμε τι κάνει τους περισσότερους ανθρώπους αξιόπιστα ευτυχισμένους θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την ευημερία όλων των πληθυσμών, σημειώνει ο Ράιτ στην Telegraph. Eίναι, δε, ικανοποιητικό το γεγονός ότι η έρευνα της Σόνια Λαϊουμπομίρσκι, καθηγήτριας Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, δείχνει ότιοι άνθρωποι μπορούν πράγματι να αλλάξουν το «βασικό επίπεδο ευτυχίας» τους με την πάροδο του χρόνου.

Σκυθρωπά γαϊδουράκια, χαρούμενοι τίγρεις

Η Λαϊουμπομίρσκι δημιούργησε ένα περίφημο γράφημα πίτας που δείχνει ότι περίπου το 50% αυτού που καθορίζει την ευτυχία ενός ατόμου είναι το γενετικό «σημείο ρύθμισης»: κάποιοι από εμάς, λέει, γεννιόμαστε όπως ο Αϊορ, το σκυθρωπό και απαισιόδοξο γαϊδουράκι στις ιστορίες με τον Γουίνι το Αρκουδάκι, ενώ άλλοι είμαστε εκ φύσεως χαρούμενοι, όπως ο ανθρωπόμορφος Τίγρης της ίδιας παρέας.

Ενα άλλο 10% -ποσοστό πολύ μικρότερο από ό,τι θα μπορούσαν να υποθέσουν οι περισσότεροι- καθορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες. Ωστόσο, ένα πλήρες 40% της ευτυχίας ενός ατόμου μπορεί να τονωθεί και να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα από τις «σκόπιμες συμπεριφορές» του.

Αυτά τα ποσοστά έχουν αμφισβητηθεί μετά την αρχική έρευνα, με τη Λαϊουμπομίρσκι να παραδέχεται ότι μπορεί να έχει «ξεπεραστεί η χρησιμότητα» του γραφήματός της, υπογραμμίζει ο Ράιτ στην Telegraph. Ωστόσο η αμερικανίδα ψυχολόγος υποστηρίζει ότι η γενική παραδοχή -ότι θεωρητικά είναι δυνατό για τους ανθρώπους να επηρεάσουν την ευτυχία τους- εξακολουθεί να ισχύει και έχει υποστηριχθεί από μεταγενέστερες έρευνες.

Θα μπορούσε άραγε η Global Happiness Megastudy να προσφέρει τώρα ένα σημαντικό άλμα στην κατανόησή μας; Η Νταν, από την πλευρά της, είναι σίγουρα αισιόδοξη ότι η νέα έρευνα θα οδηγήσει σε ένα πρωτοφανές, διορατικό σύνολο δεδομένων για τη χαρά.

«Αν βρούμε πράγματα που είναι καθολικά αποτελεσματικά ή που είναι  αποτελεσματικά τουλάχιστον σε ορισμένα μέρη και προσδιορίσουμε τι είδους μέρη είναι αυτά ή τι είδους άνθρωποι ωφελούνται, θα είναι ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός για την επιστήμη της ευτυχίας» υποστηρίζει η επικεφαλής της πρωτοποριακής έρευνας.

Τελικά, η Global Happiness Megastudy ίσως βοηθήσει να ξεκλειδωθεί μια νέα παγκόσμια αλήθεια. Ή θα μπορούσε απλώς να επιβεβαιώσει την αρχαία σοφία του Αριστοτέλη: «Η ευτυχία εξαρτάται από εμάς τους ίδιους».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News