Περνούν τα χρόνια και η μνήμη χάνεται. Είναι και οι νέες γενιές που δεν δείχνουν ενδιαφέρον για την πολιτική Ιστορία της χώρας – ειδικά την πλέον πρόσφατη. Σαν να διακόπτεται ο χρόνος στο 1967, μαζί με την κατάλυση της Δημοκρατίας από τους συνταγματάρχες. Οσο πολύ έχουν φωτιστεί από την έρευνα οι δεκαετίες του ’40 και του ’60 –αμφότερες σε έναν βαθμό ηρωικές αλλά σκοτεινές συνάμα–, τόσο η περίοδος της δικτατορίας όσο και η Μεταπολίτευση –και ως στιγμιαία μετάβαση, και στη μακρά διάρκειά της– παραμένουν ακόμα στο σκοτάδι. Ή, ακόμα χειρότερα, τεμαχίζονται σε σπασμωδικά και εν πολλοίς ασύνδετα γεγονότα.

Ετσι μοιάζει και η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Σαν να προέκυψε ξαφνικά, εκτός του ιστορικού πλαισίου, από μια άμορφη «γενιά». Τη «γενιά του Πολυτεχνείου». Τη γενιά που σήμερα πια έχει μείνει στη συλλογική μνήμη ως αυτή «που κατέστρεψε την Ελλάδα». Επειδή ορισμένα από τα μετέπειτα προβεβλημένα μέλη της άσκησαν εξουσία στην εποχή της μεγάλης ανεμελιάς. Ή κυριάρχησαν ιδεολογικά, ως μέλη μιας –κατά τα λεγόμενά της– πεφωτισμένης Αριστεράς. Τι ήταν, όμως, στην πραγματικότητα η «γενιά του Πολυτεχνείου» και γιατί πρέπει σήμερα, με αφορμή και τη στρογγυλή επέτειο των 50 ετών, να αναρωτηθούμε τι ακριβώς συνέβη εκείνους τους ανατρεπτικούς μήνες του 1973;

Το φοιτητικό-νεολαιίστικο κίνημα της δεκαετίας του 1960 άφησε βαθύ αποτύπωμα στη χώρα. Ηταν ο βασικός φορέας της πρώιμης ριζοσπαστικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας, τραβώντας μαζί του τα καταπιεσμένα στρώματα της μετεμφυλιακής περιόδου. Το κίνημα του 1-1-4, η ΕΦΕΕ, η κεντρώα νεολαία που αναπτύχθηκε γύρω από τον ανένδοτο αγώνα και την αποστασία, καθώς και οι «Λαμπράκηδες», η πλέον μαζική αριστερή οργάνωση που είχε εμφανιστεί έως τότε στη χώρα. Ηταν αυτοί που αγωνίστηκαν με ένα απλό, αλλά τόσο ουσιαστικό αίτημα: τον εκδημοκρατισμό των θεσμών.

Η δράση τους, μαζί με την ιδεολογία τους, συνεθλίβησαν από τη χούντα. Ηδη από τον Μάιο του 1967, με διάταγμα του Α/ΓΕΣ Οδυσσέα Αγγελή, οι οργανώσεις διαλύθηκαν. Οι πρώτες –και ελάχιστες– προσπάθειες αντίστασης απαλείφθηκαν πάραυτα, με αποτέλεσμα έως το τέλος του έτους εκατοντάδες νέοι να συλληφθούν, να φυλακιστούν και να βασανιστούν. Οι δικτάτορες ήταν υποψιασμένοι: οι «αντιδραστικοί» νέοι έπρεπε εξαρχής να περιοριστούν.

Ακολούθησε η ίδρυση του Ρήγα και της Κομμουνιστικής Νεολαίας Ελλάδας (ΚΝΕ), στη σκιά της διάσπασης του ΚΚΕ, το 1968, σε γραφεία Εσωτερικού – Εξωτερικού. Εως το 1971 εξαρθρώθηκαν και οι δύο, δίνοντας μέλη σε επόμενες οργανώσεις, όπως η Αντι-ΕΦΕΕ και η Κομματική Οργάνωση Σπουδαστών του ΚΚΕ Εσωτερικού. Παραλλήλως, όμως, προέκυπταν και μικρότερες ομαδοποιήσεις, είτε από την κομμουνιστική μήτρα είτε χωρίς κομματικό πρόσημο. Ήταν, άλλωστε, η εποχή που ο περιβόητος Μάης του 1968 είχε αρχίζει να επηρεάζει και την ελληνική νεολαία. Στην κατεύθυνση της αμφισβήτησης κάθε φραγμού και κυρίως κάθε αρχής – μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν, φυσικά, και τα προ-χουντικά πολιτικά κόμματα.

Ετσι, το Αντιδικτατορικό Φοιτητικό Κίνημα γεννιέται και μεγεθύνεται μεταξύ 1971 και 1973, με πρωταρχικά αιτήματα τη διεξαγωγή εκλογών στα πανεπιστήμια και την καθαίρεση των διορισμένων διοικήσεων στους συλλόγους, χωρίς όμως κομματική καθοδήγηση και άνευ ερεισμάτων στο προ-χουντικό πολιτικό σκηνικό. Αυτή είναι και η γοητεία του: είναι ακηδευμόνευτο – άλλωστε η μεγάλη πλειοψηφία των μελών του ενηλικιώθηκε κατά τη διάρκεια της επταετίας. Οι μνήμες της δεκαετίας του 1960 είναι παρούσες, αλλά όχι τόσο επιδραστικές.

Πάνω από όλα, όμως, το Κίνημα αποτελεί την πρώτη έμπρακτη και με διάρκεια αντίσταση κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Η ανατροπή της χούντας ήταν άλλωστε ο βασικός στόχος του. Χωρίς δεύτερες σκέψεις και υποσημειώσεις. Εξ ου και ουδέποτε διαπραγματεύτηκε οτιδήποτε με τις Αρχές. Και γι’ αυτό έλαβε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις όταν ο Παπαδόπουλος επιχείρησε τη δήθεν φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, με την ψευδεπίγραφη υπόσχεση για διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών.

Στις 8 Οκτωβρίου 1973 ορκίστηκε η «κυβέρνηση» Μαρκεζίνη, όταν δηλαδή οι διεργασίες στα πανεπιστήμια είχαν αρχίσει να φουντώνουν. Σε αντίθεση με σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής, που δεν είδαν με καχυποψία την προσπάθεια του Παπαδόπουλου να μετατρέψει την Ελλάδα σε μια α λα Τούρκα «δημοκρατία».

Τα λόγια ενός εκ των μελών του Αντιδικτατορικού Φοιτητικού Κινήματος, του Ολύμπιου Δαφέρμου, αποτυπώνουν με τον εναργέστερο τρόπο την αυτοοργάνωση εντός του Πολυτεχνείου. «Στο προαύλιο συγκεντρώνονταν αυτοί που ήθελαν την ανατροπή των διορισμένων, με κάθε αφορμή οργανώνονταν κινητοποιήσεις. Οσοι φοιτητές τολμούσαν να βγουν μπροστά καλούνταν αμέσως στους πυρήνες, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις, αρκούσε το θάρρος που είχαν να βγουν να μιλήσουν. Οι πυρήνες λειτουργούσαν περισσότερο σαν παρέες. Με εκλογές στους πυρήνες οργανώθηκε και το Διαπολυτεχνειακό, ένα συντονιστικό όργανο ανταλλαγής πληροφοριών, όχι όργανο καθοδήγησης. Αρα δεν εξέλεγε αρχηγούς, δεν υπήρχε ηγεσία, όπως δεν είχε και οπαδούς, είχε μόνο συμμετέχοντες».

Το πρώτο άλμα αντίστασης έγινε τον Φεβρουάριο του 1973 στη Νομική, με αφορμή τον χουντικό νόμο που έδινε στον υπουργό Εθνικής Αμυνας το δικαίωμα να διακόπτει την αναβολή στράτευσης των φοιτητών, αν θεωρούσε ότι δεν συμμετείχαν ή παρεμπόδιζαν τα μαθήματα ή, ακόμα χειρότερα, υποκινούσαν αποχές και άλλες δράσεις. Και γιγαντώθηκε τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου, με κατάληξη την κατάληψη του Πολυτεχνείου στις 14 και τη θανατηφόρα εισβολή των δυνάμεων της χούντας τα ξημερώματα της 17^ης.

Είναι αλήθεια ότι κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης η εξέγερση έλαβε έως και μυθικές διαστάσεις. Από διάφορες πλευρές. Εξίσου αλήθεια, ότι τα κόμματα μετά το 1974 αντιμετώπισαν νευρικά το Πολυτεχνείο. Αλλα για να εγκολπωθούν τον αγώνα των φοιτητών. Αλλα για να δικαιολογήσουν την απουσία τους. Και άλλα για να αναπλαισιώσουν τις αιτίες, τα σύμβολα και τα νοήματα εκείνων των ημερών.

Το Πολυτεχνείο δεν οδήγησε στην ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Αυτή κυοφορείτο πολλούς μήνες πριν – από τη στιγμή που οι σκληροί στρατιωτικοί αντελήφθησαν ότι ο ισχυρός της χούντας σκόπευε να μετατρέψει το καθεστώς σε ενός ανδρός αρχή. Ούτε οφείλεται στο Πολυτεχνείο η πτώση της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974. Ομως ήταν το Αντιδικτατορικό Φοιτητικό Κίνημα αυτό που αντιστάθηκε στο καθεστώς. Ξεπλένοντας τη σιωπηρή αποδοχή των τανκς από την πλειονότητα του ελληνικού λαού.

Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο συμπέρασμα: Η μεγάλη πλειονότητα των μελών του Κινήματος έμειναν στην αφάνεια. Δεν κεφαλαιοποίησαν τον όποιο ηρωισμό τους. Επέστρεψαν στις σπουδές και αργότερα στις εργασίες τους. Ούτως ή άλλως δεν «καταστρέφεται» έτσι απλά και από κάποιους λίγους μια ολόκληρη χώρα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News