Δεν είναι καθόλου εύκολο να είσαι Ιρανός καλλιτέχνης και να περνάς τα σύνορα της χώρας σου. Εκεί που πάς να αναπνεύσεις, να χαλαρώσεις λίγο τη  μαντίλα, να φανεί κανά τσουλούφι, πάφ, σούρχεται η δυτική φάπα. Πρέπει αμέσως να αποδείξεις ότι είσαι ήρωας, να δηλώσεις ότι μισείς τον Αχμαντινετζάντ, ότι το ισλαμικό καθεστώς σού σφίγγει το λαρύγγι. Μα κανένας μας –κι εγώ πρώτη και χειρότερη- δεν σκέφτεται ότι αυτοί οι άνθρωποι θα επιστρέψουν σύντομα στην Τεχεράνη και θα προσπαθούν νυχθημερόν να τα βγάλουν πέρα με τη λογοκρισία και την αστυνομία;                        

Εδώ κοτζάμ Κιαροστάμι, προστατευμένος από το παγκόσμιο κύρος του, τρόμαξε να βάλει πέντε λόγια στη σειρά για να καταδικάσει τους μουλάδες. Και ο Παναχί, που ήταν πάντα πολύ πιο ζόρικος τύπος, είδατε που κατάντησε. Αντιμετωπίζει έξη χρόνια φυλάκισης, είκοσι απόλυτης καλλιτεχνικής σιωπής (ούτε ταινίες, ούτε συνεντεύξεις) και απαγόρευσης εξόδου από τη χώρα επειδή κρίθηκε ένοχος για «δραστηριότητες εναντίον της εθνικής ασφάλειας» και «προπαγάνδα εναντίον του καθεστώτος».                        

Το σκηνικό «ανάκρισης» ιρανών καλλιτεχνών το έχω ζήσει πολλές φορές. Το ξανάζησα Παρασκευή βράδυ στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών μετά από μια απίστευτα μοντέρνα, αφαιρετική, ποιητική ιρανική παράσταση και κυρίως, ένα θεατρικό κείμενο, που η ευρωπαϊκή πρωτοπορία θα λύσαγε να της ανήκει. Το “Amid the clouds”, γραμμένο το 2004 στη διάρκεια μιας residency του 33χρονου συγγραφέα και σκηνοθέτη του Αμίρ Ρεζά Κουχεστανί στο Royal Court του Λονδίνου, είναι διάσημο, κοσμογυρισμένο. Το ίδιο και ο δημιουργός του και οι δύο πολύ νεαροί στην ηλικία ηθοποιοί του, ο Χασσάν Ματζουνί και η Μπαράν Κοσαρί, που απόντος του Κουχεστανί (κάνει την στρατιωτική του θητεία), ανέλαβαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις του αθηναϊκού κοινού.                      

Αναρωτιέμαι γιατί δεν μας έφτανε το ίδιο το έργο, που τα  έλεγε όλα, και διψούσαμε για δημόσιες  εξομολογήσεις καταπίεσης και δυστυχίας. Ένας Ιρανός, που προσπαθεί να φτάσει στην Αγγλία, συναντά στα σύνορα Κροατίας- Σλοβενίας μια έγκυο συμπατριώτισσά του. Οι αιτίες που τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους δεν αναφέρονται –η γυναίκα, όμως, δεν μπορεί να ζήσει εκεί με παιδί και δίχως άνδρα. Η φυγή από παλιές πληγές,  η αναζήτηση της ευτυχίας και μιας νέας ταυτότητας δεν είναι αυστηρά ιρανική υπόθεση. Ήταν, όμως, ο υπόγειος τρόπος του Κουχεστανί να μιλήσει γι’ αυτό, που οι δυο ηθοποιοί όρισαν ως «μια ενδιάμεση κατάσταση», «πέρασμα»,  συνεχές «πίσω-μπρός» που ζουν σήμερα στο Ιράν και θάθελαν να του ξεφύγουν.                       

Ναι, λογοκρισία υπάρχει, συχνά την υφίστανται. «Αλλά είναι η πατρίδα μας, διαλέξαμε να μείνουμε, ποιός θα μιλήσει και ποιός θα πράξει αν όχι οι καλλιτέχνες;». Ναι, το κράτος είναι πανταχού παρόν, όλα τα θέατρα είναι κρατικά και η επιδότηση λειτουργεί σαν έλεγχος. «Εμείς, όμως, είμαστε από τα πρώτα ιδιωτικά, προτιμάμε να στηριζόμαστε στο κοινό, δεν είναι τόσο δύσκολο, όλο και πιο πολλές ανεξάρτητες, αυτοσυντηρούμενες ομάδες δημιουργούνται». Ναι, το δυτικό ρεπερτόριο δεν είναι πάντα εντελώς ελεύθερο, αλλά παίζουν από Σέξπιρ και Τσέχοφ μέχρι Μάμετ. Ναι, τα τελευταία χρόνια, επί Αχμαντινεντζάντ, τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο σκούρα. Ναι, απαγορεύτηκε η τελετή υποδοχής του Ασγκάρ Φαραντί με το Όσκαρ ξένης ταινίας στα χέρια, αλλά ο «Ένας χωρισμός» ήταν πρώτος στο ιρανικό box office.
                           
Κάποιες στιγμές τα δύο νέα παιδιά, με το βαρύ βιογραφικό, αυτός είναι και σημαντικός σκηνοθέτης, αυτή  πολυβραβευμένη ηθοποιός του κινηματογράφου, μοιάζουν να ενοχλούνται. «Λογοκρισία καμμιά φορά υπάρχει και στη Δύση», μας θυμίζουν. «Ο Παναχί δεν βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό, κυκλοφορεί ελεύθερα, να δουλέψει και να ταξιδέψει δεν μπορεί μέχρι να εκδικαστεί η έφεση που έχει κάνει», μας ενημερώνουν. Δεν το θεωρούν ασήμαντο, δεν το προσπερνάνε, απλώς λίγη κατανόηση και διακριτικότητα σαν να ζητάνε. Νοιώθω ενοχές, τους χειροκροτώ με περισσότερη θέρμη μετά την συζήτηση.                   

Ένα 24ωρο αργότερα ο θυμός μου για το Ιράν ξαναφουντώνει. Μαθαίνω ότι το «Aυτό δεν είναι μια ταινία» κέρδισε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας. Ο Τζαφάρ Παναχί με τη βοήθεια του Μοτζτάμπα Μιρχαμπάς, μια ψηφιακή κάμερα κι ένα κινητό τηλέφωνο αφηγείται μια μέρα της «έγκλειστης ζωής του». Κι αφού του απαγορεύουν να κάνει ταινίες, διαβάζει ειρωνικά μπροστά στην κάμερα το σενάριο, που θα ήθελε να γυρίσει. Το ντοκιμαντέρ έφτασε τον περασμένο Μάιο στις Κάννες σε  USB κρυμμένο σε μια τούρτα.                                                     
 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News