Οι ηγεμόνες της αρχαίας Αιγύπτου, γυναίκες και άνδρες, απολάμβαναν σεβασμό και τιμές· αλλά δεν θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο για τον πατριαρχικό κόσμο της Αιγυπτιολογίας του 20ού αιώνα. Στη βιογραφία της «Empress of the Nile» («Αυτοκράτειρα του Νείλου») η αμερικανίδα ιστορικός Λιν Ολσον αφηγείται την αντεπίθεση της τολμηρής αιγυπτιολόγου Κριστιάν Ντερός-Νομπλκούρ, που κατάφερε τελικά να σώσει τους αρχαίους ναούς της Αιγύπτου από την καταστροφή όταν κατασκευάστηκε το Φράγμα του Ασουάν.

Η Κριστιάν Ντερός-Νομπλκούρ γεννήθηκε το 1913 στο 16ο διαμέρισμα του Παρισιού και ήταν γόνος μιας καλλιεργημένης οικογένειας, γράφει στην Telegraph η Σάρα Γουίλερ παρουσιάζοντας το βιβλίο της Λιν Ολσον που μόλις κυκλοφόρησε. Η μικρή Κριστιάν μαγεύτηκε από τις ιστορίες των αιγυπτιακών θησαυρών που είχαν ανακαλυφθεί πρόσφατα, όπως στον ασύλητο Τάφο του Τουταγχαμών, τον οποίο είχε ανακαλύψει ο βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ το 1923· και μετά το λύκειο συνέχισε τις σπουδές της στην École du ­Louvre, όπου παρακολούθησε μαθήματα ιερογλυφικών.

Το 1934 έγινε project manager (χωρίς αμοιβή, όπως συνηθιζόταν) στο τμήμα Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων του Λούβρου, θέση πρωτοποριακή για μια γυναίκα, στην οποία η Ντερός-Νομπλκούρ έμεινε για τρία χρόνια. Το μουσείο δεν είχε ακόμη ηλεκτρικό φως και τα μεγάλα βράδια του χειμώνα φλόγες αερίου τρεμόπαιζαν πάνω από τις μούμιες. Το Λούβρο ήταν η μεγαλύτερη αποθήκη αιγυπτιακών τεχνουργημάτων εκτός της ίδιας της Αιγύπτου.

Σύμφωνα με την Ολσον, η σύγχρονη Αιγυπτιολογία ξεκίνησε μόλις το 1822, όταν ένας Γάλλος, ο διακεκριμένος γλωσσολόγος Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν, αποκρυπτογράφησε τη Στήλη της Ροζέτας, επιτρέποντας στους ανθρώπους να διαβάσουν ιερογλυφικά για πρώτη φορά από την Αρχαιότητα. «Για τους Γάλλους», γράφει η Ολσον, «η υπεροχή στη μελέτη της αρχαίας Αιγύπτου ήταν ένα σημαντικό στοιχείο της εθνικής αυτοεικόνας τους, από τις ημέρες της εκστρατείας του Ναπολέοντα». Μάλιστα, μέχρι τη δεκαετία του 1920 οι Αιγύπτιοι δεν επιτρεπόταν καν να εκπαιδεύονται ως αιγυπτιολόγοι.

Το 1937 η Ντερός-Νομπλκούρ ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Αίγυπτο, ως μέλος μιας αποστολής στην Κοιλάδα των Βασιλέων, υπό την αιγίδα της κυβέρνησης. Το κατάλυμά της ήταν ένας μικρός θάλαμος μέσα σε έναν από τους τάφους. Την επόμενη χρονιά η γαλλική κυβέρνηση της έδωσε έμμισθη υποτροφία στο επίλεκτο Γαλλικό Ινστιτούτο Ανατολικής Αρχαιολογίας (IFAO) στο Κάιρο· ήταν η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε αυτόν τον ρόλο. Οταν ξέσπασε ο πόλεμος επέστρεψε αμέσως πίσω και εντάχθηκε σε ένα δίκτυο της Αντίστασης. Η Γκεστάπο την ανέκρινε, μάλιστα, υποπτευόμενη ότι ήταν κατάσκοπος των Συμμάχων.

Το 1941 η Κριστιάν Ντερός-Νομπλκούρ παντρεύτηκε τον μηχανικό Αντρέ Νομπλκούρ (που φαίνεται ότι έμεινε στη σκιά) και για δεκαετίες μετά τον πόλεμο πέρασε τον περισσότερο χρόνο της στην Αίγυπτο, γράφει η Telegraph. Η Ολσον τονίζει τον σεβασμό που έδειχνε η γαλλίδα αρχαιολόγος –σε αντίθεση με πολλούς άνδρες συναδέλφους της– στους ντόπιους εργάτες που είχαν στρατολογηθεί για να εργαστούν στις ανασκαφές. Εγινε μόνιμη επιμελήτρια στο Λούβρο και στη συνέχεια, το 1954, η αιγυπτιακή κυβέρνηση και η UNESCO τής ζήτησαν να διευθύνει το Κέντρο Μελέτης και Τεκμηρίωσης της Αρχαίας Αιγύπτου (CEDAE), οπότε ένα νέο κεφάλαιο άνοιξε στην καριέρα της.

Το συναισθηματικό αποκορύφωμα της ιστορίας της Ντερός-Νομπλκούρ, γράφει η Σάρα Γουίλερ στην Telegraph, υπήρξε ο αγώνας της, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, για να σωθούν 12 ναοί στην κοιλάδα του Νείλου, που θα πλημμύριζαν από την εκτροπή του νερού κατά την κατασκευή του Φράγματος του Ασουάν· το υδροηλεκτρικό φράγμα, το μεγαλύτερο της Αιγύπτου και ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου, ήταν ένα γιγαντιαίο έργο που έμελλε να είναι «η κορωνίδα της δόξας» του καθεστώτος του Προέδρου Νάσερ («Τι άλλο μας μένει από το να πνίξουμε το παρελθόν για να σώσουμε το μέλλον;» είπε ένας μηχανικός που εργαζόταν στην κατασκευή του). Η διάσωση των ναών ήταν ένα φαραωνικό σχέδιο που πολλοί θεώρησαν αδύνατο. Τελικά, όμως, 50 χώρες συνεισέφεραν σχεδόν ένα δισ. δολάρια για την πραγματοποίησή του.

Η Ντερός-Νομπλκούρ ήταν ο εγκέφαλος της όλης επιχείρησης, κατά την οποία χιλιάδες εργάτες αποσυναρμολόγησαν πέτρα-πέτρα αρχαίες νουβικές κατασκευές και τις συναρμολόγησαν ξανά, 60 μέτρα ψηλότερα από την αρχική τους θέση. Μόνο ο ναός της Καλάμπσα, περίπου 50 χλμ. νότια του Ασουάν, είχε το μέγεθος της Παναγίας των Παρισίων. Το 1964-65, ο ναός της Αμάντα χρειάστηκε 16 μήνες για να διανύσει 2,6 χλμ. σιδηροδρομικώς. Η Ολσον αποκαλεί την προσπάθεια «το μεγαλύτερο παράδειγμα διεθνούς συνεργασίας που έχει γνωρίσει ποτέ ο κόσμος».

Καθώς τα νερά ανέβαιναν, και άλλοι ναοί από πορώδη ψαμμίτη (πέτρωμα από συγκολλημένους κόκκους άμμου) περίμεναν στην ουρά να τους δοθεί η απαιτούμενη προσοχή. Μετά από τον αρχικό θρίαμβο στο Αμπού Σιμπέλ, με τα περίφημα κολοσσιαία αγάλματα του Ραμσή Β’ –ύψους 20 μέτρων και βάρους 10 τόνων το καθένα–, η Ντερός-Νομπλκούρ αντιμετώπιζε τη μία κρίση μετά την άλλη· αλλά ήταν ακούραστη.

Οταν ο πρόεδρος Σαρλ ντε Γκολ την κατηγόρησε ότι δέσμευε κεφάλαια για ένα έργο αποκατάστασης χωρίς να έχει κυβερνητική εξουσία, του αντιστάθηκε αυτοπροσώπως (πράγμα εντυπωσιακό, καθώς εκείνος είχε ύψος δυο μέτρα, 1,96 για την ακρίβεια, και εκείνη μόλις 1,5 μ.). Η επιρροή της συνεχίστηκε και μετά το project του φράγματος. Το 1967 επιμελήθηκε τη περίφημη έκθεση «Ο Τουταγχαμών και η εποχή του» στο μουσείο Petit Palais του Παρισιού, την οποία επισκέφθηκαν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι.

Στην «Αυτοκράτειρα του Νείλου» η Λιν Ολσον αξιοποίησε τα απομνημονεύματα της Κριστιάν Ντερός-Νομπλκούρ του 1992 με τίτλο «La Grande Nubiade / le parcours d’une egyptologue» («Η Μεγάλη Νουβία / το ταξίδι μιας αιγυπτιολόγου»), συνεντεύξεις που έδωσε μέχρι τον θάνατό της το 2011, και τις σκέψεις άλλων που συμμετείχαν στους διάφορους αγώνες της.

Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα καλό ως προς το πλαίσιο, είτε πρόκειται για τα νερά που πλημμύριζαν την Κοιλάδα του Νείλου τη 10η χιλιετία π.Χ., είτε για την Κρίση του Σουέζ (κατά τη διάρκεια της οποίας η αιγυπτιακή κυβέρνηση έθεσε την Ντερός-Νομπλκούρ σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Κάιρο) είτε για τη Γαλλία, καθώς περνούσε στη σκοτεινή εποχή της δεκαετίας του 1930.

Το λογοτεχνικό ύφος της αμερικανίδας ιστορικού είναι εξασφαλισμένο, σπάνια γίνεται μελοδραματικό (όταν γράφει, για παράδειγμα, «ανταλλάσσοντας τον καύσωνα της Αιγύπτου με τον γαλάζιο ουρανό του Παρισιού… ήξερε ότι ο καιρός ήταν τόσο εφήμερος όσο η υποτονική ελπίδα για ειρήνη στην Ευρώπη»). Ακολουθεί, δε, την ευπρόσδεκτη τάση για ανάδειξη των πρωτοπόρων γυναικών στις κοινωνικές επιστήμες (όπως το «Undreamed Shores» του 2021, της Φράνσις Λάρσον, για τις «κρυφές ηρωίδες της ανθρωπολογίας»).

Τέλος, η «Αυτοκράτειρα του Νείλου» δεν είναι απλώς ένας «θηλυκός Ιντιάνα Τζόουνς», όπως θέλει η διαφημιστική καμπάνια του βιβλίου· «είναι επίσης η ιστορία όλων των γυναικών που αρνήθηκαν να δεχτούν το όχι ως απάντηση» υπογραμμίζει η Σάρα Γουίλερ στην Telegraph.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News