Τα αεροπορικά δυστυχήματα είναι σπάνια, όταν όμως συμβαίνουν κυριαρχούν στις ειδήσεις. Και τότε οι εικόνες από συντρίμμια και πτώματα που εμφανίζονται επανειλημμένα στις τηλεοπτικές οθόνες γεμίζουν πολλούς από εμάς με τόσο πολύ φόβο που απλά δεν μπορούμε να αντέξουμε στη σκέψη ότι θα μπούμε σε αεροπλάνο.

Πάρτε για παράδειγμα την πιο πρόσφατη αεροπορική τραγωδία, αυτή που συνέβη στο Μεντεγίν της Κολομβίας αλλά και τις δύο προηγούμενες που έπληξαν την Malaysian Airlines. Η πτήση 370 των Mαλαισιανών Aερογραμμών εξαφανίστηκε κάπου πάνω από τον Ινδικό Ωκεανό και η πτήση 17 καταρρίφθηκε πάνω από την Ουκρανία. Δύο χρόνια αργότερα και οι δύο περιπτώσεις εξακολουθούν να κάνουν πρωτοσέλιδα. Πέρσι είχαμε και την τραγωδία  της Germanwings, όταν ένας αυτοκτονικός πιλότος έριξε ένα επιβατικό αεροσκάφος σε μια πλαγιά των Άλπεων. Όχι πολύ αργότερα το ρωσικό αεροπλάνο που εκτελούσε την πτήση Metrojet 9268 ανατινάχθηκε μάλλον από βόμβα λίγο μετά την απογείωσή του από την Αίγυπτο.

Οι εμπειρογνώμονες, φυσικά, επικεντρώνονται στις στατιστικές. Ο φόβος της πτήσης είναι παράλογος, λένε, αφού είναι πολύ πιο πιθανό να πεθάνει κάποιος σε αυτοκινητιστικό  παρά σε ένα αεροπορικό δυστύχημα. Πράγματι, τα στατιστικά στοιχεία ασφαλείας της ΙΑΤΑ δείχνουν ότι το 2015 περισσότεροι από 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι πέταξαν με εμπορικά αεροσκάφη. Την περίοδο εκείνη έγιναν 68 δυστυχήματα, τέσσερα από τα οποία ήταν θανατηφόρα με 136 νεκρούς. Αν σε αυτούς προσθέσουμε και  τους θανάτους των Germanwings και Metrojet, ο αριθμός των νεκρών ανέρχεται στους 510. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει εξάλλου ότι το 2013 υπήρξαν 1,25 εκατομμύρια νεκροί από τροχαία δυστυχήματα σε όλο τον κόσμο. Είναι προφανές λοιπόν ότι οι μετακινήσεις με αυτοκίνητο είναι πολύ πιο επικίνδυνες από τις πτήσεις. Εν τω μεταξύ, ας μην ξεχνάμε ότι η πιθανότερη αιτία θανάτου είναι οι καρδιακές παθήσεις και ο καρκίνος.

Παρόλα αυτά, η φοβία για το αεροπλάνο δεν υποχωρεί. Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με έρευνα που έγινε το 2010 από την Boeing, το 17% των Αμερικανών παραδέχονται ότι φοβούνται να πετάξουν. Κάποιοι φοβούνται ότι το αεροπλάνο θα συντριβεί ενώ άλλοι δεν αντέχουν να βρεθούν σε ένα κλειστό χώρο από όπου δεν θα μπορούν με κανένα τρόπο να ξεφύγουν. Έπειτα υπάρχουν και οι περιπτώσεις των διασήμων. Ο σκηνοθέτης Γουές Άντερσον (Ξενοδοχείο Grand Budapest,  Οικογένεια Τενενμπάουμ) προτιμά να ταξιδεύει προς την Ευρώπη με πλοίο. Ο αείμνηστος ροκ σταρ Ντέιβιντ Μπάουι επέλεγε επίσης να ταξιδεύει με πλοία και τρένα μετά από μια πτήση από την Κύπρο μέσα σε θύελλα στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Τη δεκαετία του 1980, ξαναμπήκε σε αεροπλάνα, αλλά σταμάτησε και πάλι μετά από μια καρδιακή προσβολή που υπέστη και τη γέννηση της κόρης του Λέξι. Η Κέιτ Γουίνσλετ και ο σύζυγός της, εξάλλου, ταξιδεύουν με διαφορετικά αεροπλάνα, ώστε αν κάποιο συντριβεί τα παιδιά τους να μην χάσουν και τους δύο γονείς τους.

Νέες φοβίες μετά  την 11^η Σεπτεμβρίου

«Δυστυχώς, δεν υπάρχει μόνο μία εξήγηση για το πότε και γιατί κάποιος θα αναπτύξει μια τέτοια φοβία – υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι»,  λέει στο BBC ο Μάθιου Πράις, κλινικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Βερμόντ, που ερευνά τις αγχώδεις διαταραχές. Υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται να πετάξουν, επειδή δεν έχουν μπει ποτέ πριν σε ένα αεροπλάνο ή γιατί είχαν στο παρελθόν κάποια αρνητική σχετική εμπειρία. «Μπορεί [η εμπειρία τους] να αφορούσε μια πραγματική πτήση, μπορεί απλά να πληροφορήθηκαν για ένα αεροπορικό δυστύχημα, ή να μην αντέχουν να βρεθούν σε ένα κλειστό χώρο.», λέει ο αμερικανός ειδικός.

Πολλοί άνθρωποι ανέπτυξαν ξαφνικά μια φοβία για τις πτήσεις μετά την τραγωδία της 11^ης Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Γκερντ Γκιγκερέντσερ του Ινστιτούτου Max Planck για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη, την επόμενη χρονιά ο φόβος ώθησε χιλιάδες Αμερικανούς να επιλέξουν τα οδικά ταξίδια. Το αποτέλεσμα ήταν η μείωση των αεροπορικών ταξιδιών και η αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων. Προκλήθηκαν 1.595 περισσότεροι θάνατοι, αφού υποτιμήθηκαν οι κίνδυνοι της οδήγησης και αντίστοιχα υπερεκτιμήθηκε η πιθανότητα θανάτου σε αεροπορικό δυστύχημα.

Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που φοβούνται να μπουν σε αεροπλάνο. Είναι άνθρωποι που υποφέρουν από άλλου είδους άγχη, όπως «ο φόβος της απώλειας του ελέγχου, η κλειστοφοβία ακόμη και ο φόβος του φόβου», λέει ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Μπορ, πιλότος και ψυχιατρικός σύμβουλος της RAF (Βασιλική Πολεμική Αεροπορία). Ο φόβος εξάλλου μπορεί να προκληθεί και από κάτι που δεν έχει άμεση σχέση με τα αεροπλάνα, μπορεί να οφείλεται σε άγχος της εργασίας, σε δυσκολίες του γάμου, ή σε ένα άρρωστο παιδί στο σπίτι.

Τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται σε αεροδρόμια και αεροπλάνα είναι επίσης ένας παράγοντας που κάνει τους ανθρώπους να ανησυχούν ακόμη περισσότερο. Τα μέτρα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στα αεροδρόμια ωθούν κάποιους να σκέφτονται εγκληματίες που θέλουν να ανατινάξουν αεροπλάνα ενώ και τα βίντεο με τις οδηγίες πριν από την απογείωση υπενθυμίζουν στους ταξιδιώτες ότι τα αεροπλάνα  πέφτουν. Έτσι, όσοι είναι επιρρεπείς σε πανικούς μπορεί να θέλουν να αποφύγουν να δουν το βίντεο, πράγμα που βέβαια είναι λάθος.

«Εκείνοι που παρακολουθούν την επίδειξη είναι πολύ πιο πιθανό να ακολουθήσουν σωστά το σχέδιο διάσωσης ενώ εκείνοι που δεν το κάνουν δεν θα βρεθούν στο σωστό πλαίσιο για να βγουν από το αεροσκάφος, αν χρειαστεί», λέει ο Μπορ. Για παράδειγμα σε μια αναγκαστική προσγείωση αεροπλάνου της Emirates που έγινε πρόσφατα στο Ντουμπάι, πολλοί επιβάτες άρχισαν να αρπάζουν τα υπάρχοντά τους, πράγμα που όμως πολλαπλασίασε τους κινδύνους της εκκένωσης του αεροπλάνου. «Κατά τη διάρκεια της επίδειξης ασφάλειας, μας λένε να αφήσουμε τα πράγματά μας και να βγούμε από το αεροπλάνο γρήγορα, αλλά μερικές φορές οι άνθρωποι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με έναν κίνδυνο που δεν είχαν προβλέψει, κάνουν εκπληκτικά πράγματα», λέει ο Μπορ.

Ευτυχώς, ο φόβος της πτήσης είναι θεραπεύσιμος, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αντιμετωπιστεί. Υπάρχουν βέβαια και προσωπικές στρατηγικές – κάποιοι επιβάτες βάζουν ακουστικά ή πίνουν αλκοόλ και άλλοι παίρνουν φάρμακα για την καταπολέμηση του άγχους. Ο Πράις συνιστά ασκήσεις αναπνοής. Εισπνέουμε αργά και βαθιά από το στόμα  μέχρι να τεντωθεί η κοιλιά, ενώ το στήθος μας παραμένει σχετικά ακίνητο και στη συνέχεια εκπνέουμε σιγά-σιγά από τη μύτη. «Μερικές φορές μπορεί να είναι χρήσιμο να επαναλαμβάνουμε ταυτόχρονα ένα χαλαρωτικό μάντρα, όπως για παράδειγμα τη λέξη calm (ηρεμία)», προσθέτει.

Σύμφωνα με τον Μπορ, μια καλή στρατηγική για εκείνους που πετάνε για πρώτη φορά ή είχαν κάποια προηγούμενη αρνητική εμπειρία είναι να μάθουν πώς λειτουργούν τα αεροπλάνα. Να μάθουν για παράδειγμα πώς μπορούν βαριά μεταλλικά αντικείμενα όπως τα  αεροπλάνα να απογειωθούν και να πετάξουν, πώς ο έλεγχος της εναέριας κυκλοφορίας κρατάει τα αεροπλάνα σε αποστάσεις μεταξύ τους, και τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια στροβιλισμών του αέρα.

Οι άνθρωποι που είναι επιρρεπείς στο άγχος μπορεί να χρειαστούν κάποιο είδος ψυχοθεραπείας όπως η υπνοθεραπεία ή η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία. Ο στόχος  είναι να προσδιοριστεί ο κύκλος των αντιδράσεων γύρω από το άγχος, πώς χτίζεται το άγχος, πώς μπορεί μερικές φορές να προκαλέσει κρίση πανικού και -το πιο σημαντικό- πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί. Κάποιοι αρκεί να διαβάσουν βιβλία σχετικά με τους τρόπους αντιμετώπισης για να το ξεπεράσουν άλλοι πάλι πρέπει να επισκεφθούν έναν ειδικό. «Μπορεί να χρειαστεί μόνο μία επίσκεψη, δεν μιλάμε για 100 χρόνια στον καναπέ του Σίγκμουντ Φρόιντ. Είναι μια κατάσταση θεραπεύσιμη αλλά αν την αγνοήσετε, δεν θα υποχωρήσει», λέει ο Μπορ.

Οι Πράις και Μπορ συμφωνούν ότι ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεραστεί η φοβία της πτήσης είναι η ελεγχόμενη έκθεση. Σύμφωνα με το παλιό ρητό που λέει ότι «πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους φόβους μας» μπορεί κάποιος να εκτίθεται συστηματικά και σταδιακά στα διάφορα στάδια της πτήσης, υπό την καθοδήγηση ενός εκπαιδευμένου κλινικού ψυχολόγου. Παραδοσιακά, η εκπαίδευση αυτή γίνεται μέσα στο αεροπλάνο με τη συνοδεία θεραπευτή (έναντι πολλών χρημάτων βέβαια) που μιλάει στον πελάτη του και  ανακουφίζει τους φόβους του.

Μια άλλη επιλογή είναι η έκθεση σε πτήση μέσω εικονικής πραγματικότητας, οπότε ο πελάτης αντιμετωπίζει τα διάφορα στάδια της πτήσης, ενώ βρίσκεται σταθερά στο έδαφος. Στο παρελθόν, αυτό γινόταν με τη βοήθεια προσομοιωτών με οθόνες που έδειχναν το εσωτερικό ενός εικονικού αεροπλάνου σε ένα εικονικό αεροδρόμιο ενώ ακουγόταν θόρυβος κινητήρων. Το πιο πρόσφατο επίτευγμα, όμως, είναι τα Virtual Reality Headsets.

Ο Πράις ανέλυσε πολλές μελέτες σχετικές με VR και πτήσεις και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα VR Headsets είναι πράγματι αποτελεσματικά στη θεραπεία της φοβίας του αεροπλάνου. «Για κάποιον πελάτη μπορεί να είναι χρήσιμο να νιώσει την εμπειρία μια πολύ μεγάλης απογείωσης», λέει ο Μπορ. «Η απογείωση ενός πραγματικού αεροπλάνου διαρκεί όσο αυτό τρέχει στον διάδρομο του αεροδρομίου. Σε ένα εικονικό αεροπλάνο όμως μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο, αφού τον έλεγχο τον έχει ο θεραπευτής». Αν λοιπόν σας πιάνει άγχος συνήθως στο δρόμο προς το αεροδρόμιο, στην πύλη επιβίβασης, ή κατά τη διάρκεια της πτήσης, ένας ειδικός θεραπευτής μπορεί να σας καθοδηγήσει να βιώσετε ακριβώς αυτό αλλά προσεκτικά και σε ελεγχόμενα στάδια. Είναι επίσης δυνατό να αλλάξει την ώρα, τις καιρικές συνθήκες, τη θέση σας στο αεροπλάνο, ακόμα και τη διάθεση των πιλότων ανάλογα με το τι ανησυχεί τον πελάτη του περισσότερο.

Ακόμη, τα δάχτυλα του πελάτη μπορούν να συνδεθούν με βιομετρικούς αισθητήρες για την παρακολούθηση των επιπέδων του άγχους. Αυτό ακριβώς έκανε o Λιούκ Τζόνσον ρεπόρτερ της ιστοσελίδας WAREABLE, όταν αποφάσισε να βιώσει από πρώτο χέρι την θεραπεία VR με τη βοήθεια του θεραπευτή Μάικλ Κάρθι που ειδικεύεται στις φοβίες.

To VR στοχεύει στο υποσυνείδητο και τα ακουστικά είναι συμπληρωματικό εργαλείο της θεραπείας, γράφει ο Τζόνσον: «Δεν σε απευαισθητοποιεί σε εικονικές καταστάσεις, σε βοηθάει να αντιμετωπίσεις εκείνες τις στιγμές της ταλαιπωρίας κατά διαστήματα και με σκοπό».

Ο Τζόνσον εξεπλάγη όταν, αργότερα σε μια πραγματική πτήση, ανακάλυψε ότι κατάφερε να ελέγξει τον φόβο του πολύ καλύτερα από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν. «Παίρνοντας αργές, βαθιές ανάσες, χαμογελώντας σαν χαζός και κρατώντας τους ώμους μου πίσω, δεν αισθάνθηκα κανένα φόβο. Ένιωσα άνετα», γράφει.

Η Μπάρμπαρα Ροθμπάουμ, ψυχίατρος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Emory της Ατλάντα των ΗΠΑ, σύγκρινε τη θεραπεία έκθεσης σε ένα εικονικό αεροπλάνο με εκείνη ενός πραγματικού αεροπλάνου. «Το 93% των συμμετεχόντων πέταξε μετά από μόλις οκτώ θεραπευτικές συνεδρίες και στις δύο συνθήκες», λέει. Στις πρώτες τέσσερις συνεδρίες οι άνθρωποι διδάσκονται τεχνικές διαχείρισης του άγχους, για παράδειγμα, να αναγνωρίζουν άχρηστες και παράλογες σκέψεις (π.χ., «το αεροπλάνο θα συντριβεί») και να τις διορθώνουν.

Στις επόμενες τέσσερις συνεδρίες, η Ροθμπάουμ χρησιμοποιεί την εικονική πραγματικότητα για να βοηθήσει τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν την πτήση με θεραπευτικό τρόπο, έτσι ώστε να χαλαρώνουν και το άγχος τους να μειωθεί. «Η θεραπεία λειτουργεί εξίσου καλά τόσο μέσα σε ένα πραγματικό αεροπλάνο όσο και στο γραφείο του θεραπευτή με ένα εικονικό αεροπλάνο. Τα πλεονεκτήματα της εικονικής πραγματικότητας είναι ότι η θεραπεία με το VR είναι φθηνότερη και πιο εύκολη, μπορείς να απογειωθείς και να προσγειωθείς όσες φορές χρειάζεται μέσα στο 45λεπτο της θεραπευτικής συνεδρίας στο γραφείο», λέει η αμερικανίδα ψυχίατρος.

Μερικοί άνθρωποι, ωστόσο, τα καταφέρνουν από μόνοι τους, χωρίς τη βοήθεια θεραπευτή. Όπως για παράδειγμα, ο αμερικανός επιχειρηματίας Κλέι Πρίσλεϊ, ένας από τους 154 επιζώντες μετά την επική προσυδάτωση του αεροπλάνου της US Airways στον ποταμό Χάντσον  το 2009. Ο φόβος της πτήσης τον κυρίευσε. Πώς κατάφερε να τον  ξεπεράσει; Με το να γίνει ο ίδιος πιλότος. Βέβαια δεν είναι μια λύση για όλους, αλλά κάποιοι που φοβούνται τα αεροπλάνα θα μπορούσαν ίσως να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News