Aπό την καρδιά του μεσογειακού πάρκου του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, περνάς στην Αγορά που ενώνει την Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη και από εκεί φτάνεις με το ασανσέρ στον όγδοο όροφο. Στον φάρο. Και οι εικόνες που έχεις εισπράξει σε αυτή τη διαδρομή έρχονται να συναντήσουν το δάσος μπρούτζινων γλυπτών του Χρήστου Καπράλου στην πλατεία που έχει στηθεί στην ταράτσα. Και στο βάθος, τα έργα του Γιάννη Μόραλη στον στεγασμένο χώρο.

Δύο κορυφαίοι καλλιτέχνες, δύο φίλοι, δύο δημιουργοί που εφορμούσαν από την Αίγινα  συναντιούνται και έρχονται σε έναν διάλογο ενεργό και υπαινικτικό –με την Αίγινα να διακρίνεται στο βάθος. Kαι οι δυο τους δημιούργησαν έναν ολόκληρο κόσμο ο καθένας στο μέσο του: ο αστός Γιάννης Μόραλης στη ζωγραφική και ο αγροτικής οικογένειας γιος Χρήστος Καπράλος στη γλυπτική. Ο πρώτος αβρός, βαθιά ευγενής, συνεσταλμένος, ένας ευπατρίδης της ζωγραφικής όπως έλεγε ο Μάνος Χατζιδάκις. Ο δεύτερος οξύς, ανυπότακτος, θορυβώδης, ένας αριστερός που έδρασε ενάντια στο σύστημα και δημιούργησε εκτός συμβάσεων και προδιαγραφών.

Αυτές οι δύο τόσο αντίθετες προσωπικότητες έγιναν στενοί φίλοι. Και πορεύθηκαν καλλιτεχνικά παράλληλα, έχοντας και οι δύο ως βασικό άξονα, ως επίμονο ζητούμενο στη δημιουργία τους, τον άνθρωπο.  «Ο τρόπος για να πλησιάσουμε τους αρχαίους γλύπτες δεν είναι να κάνουμε συνθέσεις που να μοιάζουν με τις δικές τους. Είναι η αγάπη στον άνθρωπο, όπως την είχαν κι αυτοί», έλεγε ο Χρήστος Καπράλος.

Τώρα συναντιούνται ξανά οι δυο τους, στο νέο τοπόσημο της πόλης, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος που μέχρι το τέλος του έτους φιλοξενεί πλήθος δωρεάν δράσεων (καλλιτεχνικών, αθλητικών, περιβαλλοντικών), μέχρι δηλαδή να παραδοθεί στο ελληνικό δημόσιο από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. 50 έργα του Γιάννη Μόραλη και 18 χάλκινα γλυπτά του Χρήστου Καπράλου συνυπάρχουν στην έκθεση που θα διαρκέσει από τις 21 Σεπτεμβρίου ως τις 18 Δεκεμβρίου, σε επιμέλεια της Εθνικής Πινακοθήκης.

Δεν είναι μόνο τα έργα αυτά καθ’αυτά ή η κοινή αφήγηση της φιλίας των δύο δημιουργών που κάνουν ξεχωριστή την έκθεση. Είναι και το σημείο που στήθηκε αλλά και οι ιδιαίτερες οδηγίες-προδιαγραφές. Ο Ρέντζο Πιάνο έχει ζητήσει οι δράσεις που θα γίνονται στον Φάρο να μην κόβουν σε καμία περίπτωση τη θέα προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, να υπάρχουν ανοιχτοί δίοδοι για το βλέμμα, σημεία φυγής στο τοπίο. Ετσι έγινε και εδώ. Η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης Αννυ Μάλαμα η οποία ανέλαβε την υλοποίηση της έκθεσης του Γιάννη Μόραλη, με οδηγεί στη μέση της αίθουσας όπου θα φιλοξενηθούν τα ζωγραφικά έργα. Στο κέντρο του σταυρού όπως λέει. Αριστερά και δεξιά, ευθεία μπροστά και πίσω το τοπίο και το μοναδικό φως μπαίνουν στο χώρο ελεύθερα, τα έργα δεν παρεμβαίνουν στον ορίζοντα.  «Η σύνδεση ανάμεσα στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική στη δουλειά του Μόραλη και την αναζήτηση από τον Καπράλο της κίνησης και της έκφρασης στα γλυπτά του θα μπορούσαν να κατευθύνουν τον επισκέπτη της έκθεσης να στοχαστεί πάνω σε κάποια στοιχεία από τη δημιουργική διαδικασία του Renzo Piano κατά τον σχεδιασμό και την ανέγερση του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» σημειώνει ο Ανδρέας Δρακόπουλος, Πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. «Ποιο είναι το επίσημο ιδίωμα του Piano; Πώς επιτυγχάνει μια αίσθηση ελαφρότητας και κίνησης μέσα από τον όγκο, τη μάζα, τις φόρμες, τις γραμμές, το χρώμα και τη χρήση του μπετόν; Πώς καταφέρνει να αποδώσει στο τσιμέντο την ψευδαίσθηση της πλαστικότητας; Πώς συλλαμβάνει μέσα από το γυαλί την αίσθηση της διαφάνειας και ταυτόχρονα μια πρόσοψη; Τα μπρούντζινα γλυπτά του Καπράλου αποσκοπούν στο συναίσθημα μέσω της κίνησης».

Τα περισσότερα έργα του Γιάννη Μόραλη προέρχονται από τη συλλογή του που δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη. «Εχει ενδιαφέρον ότι στα έργα που χάρισε δεν συμπεριλαμβάνει ουσιαστικά την περίοδο με τους αφαιρετικούς πίνακες. Φτάνει περίπου μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘60», παρατηρεί η κυρία Μάλαμα. Όταν την ρωτάω γιατί απαντά «αυτό είναι ένα ερευνητικό ερώτημα. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές και απόψεις. Ισως θεωρούσε ότι από αυτό το σημείο και μετά γίνεται μια μεγάλη τομή στο έργο του. Πιστεύω ότι ίσως συνειδητά επέλεξε να εκπροσωπείται στην επίσημη εθνική αφήγηση της ιστορίας μέσω της Πινακοθήκης με το παραστατικό του έργο…»

Στην έκθεση παρουσιάζονται και αφαιρετικά έργα που είναι κυρίως δάνεια από ιδιωτικές συλλογές. Κάποια έργα προέρχονται από το Ιδρυμα Ωνάση, άλλα από την Alpha Bank, καθώς και από τη συλλογή του Σωτήρη Φέλλιου.  Η διαδρομή στην έκθεση του Γιάννη Μόραλη αρχίζει από τα πρωιμότερα έργα του, τα χρόνια της αναζήτησης και της μαθητείας σε Αθήνα και Παρίσι όπου κυριαρχούσαν τα πορτρέτα. Το πρόσωπο ήταν το αγαπημένο του τοπίο. Ακολουθούν τα χρόνια της Κατοχής με την εστίασή του στην απεικόνιση αγαπημένων προσώπων, ή και του ιδίου με τις συζύγους και φίλους για να μπει στη συνέχεια στα γυμνά.

Ταυτόχρονα με τον πειραματισμό του στη δημιουργία γυμνών, αρχίζει να μπαίνει στη λογική της αφαίρεσης. Τα έργα που θα δούμε και στο ΚΠΙΣΝ τα έδειξε στην έκθεση της ομάδας Αρμός το 1952 όπου προκλήθηκε σκάνδαλο. Όχι από τα γυναικεία γυμνά του Μόραλη, αλλά από τα αντρικά γυμνά του Τσαρούχη που αποσύρθηκαν από την έκθεση τελικά. Δεν λείπουν από την έκθεση τα περίφημα Επιτύμβια και τα Επιθαλάμια. Ο θάνατος και ο έρωτας μαζί.

Eλεγε ο ίδιος ο Γιάννης Μόραλης «Ο έρωτας και ο θάνατος πάνε μαζί. Και τα δυο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή μου. […] Τον θάνατο τον αισθάνομαι έκτοτε πολύ κοντά. Ίσως γι’ αυτό αγαπώ τη ζωή, τον έρωτα. Τα καλύτερα έργα μου βγήκαν από τη στέρηση. Με τη ζωγραφική προσπαθώ να μαγέψω, να κρατήσω τα πράγματα που κινδυνεύω να χάσω ή που έχασα. Γι’ αυτό τα πρόσωπα συχνά μοιάζουν. […] Πάντα άρχιζα να ζωγραφίζω με σχήματα πιο γεωμετρικά πιο αρχιτεκτονικά. Όσο προχωρούσα στρογγύλευα». Η διευθύντρια της  Εθνικής Πινακοθήκης και εμπνεύστρια της ιδέας για την έκθεση (με αφορμή και τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη Μόραλη) Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα σημειώνει:«Τα Επιτύμβια και τα Επιθαλάμια, ο θάνατος και ο έρωτας, η εξίσωση της ζωής, κορυφώνουν αυτή την αναζήτηση στη δεκαετία του ’60. Το παράδοξο με τον Μόραλη είναι ότι όσο γινόταν πιο μοντέρνος, τόσο γινόταν πιο κλασικός, πιο αρχαίος. Η αλχημεία της τέχνης του κρατάει και ένα άλλο μυστικό: όσο γινόταν πιο αφηρημένος, τόσο γινόταν πιο αισθησιακός. Στη δεκαετία του ’70 οι αντίπαλες καμπύλες των νεανικών σωμάτων συμπυκνώνουν ένα ιδεόγραμμα, το ιδεόγραμμα του έρωτα. Μ’ αυτό το ξόρκι αντιμετώπιζε την εγγύτητα του θανάτου όσο γερνούσε».

Εξω από την αίθουσα, συναντάμε το αρνητικό της. Σαν να την έχει αναποδογυρίσει κανείς, μια πλατεία διαστάσεων δέκα επί δέκα μέτρα που λειτουργεί ως δάσος για τα γλυπτά του Καπράλου. Κινείται ο επισκέπτης γύρω από την πλατεία και νιώθει να κινούνται αυτά τα επιβλητικά γλυπτά, τα ανθρωποκεντρικά, του πόνου, της συντριβής, του αγώνα, της γέννας. «Το άγαλμα δεν είναι μια υπόθεση εύκολη. Κείνο που ενδιαφέρει πρώτα- πρώτα τον καλλιτέχνη είναι η πλαστική του αρμονία. Όταν ο γλύπτης δεν είναι σε θέση να συλλάβει αυτό το στοιχείο τότε το συμπληρώνει με στοιχεία χωρίς πλαστική αξία, βάζοντας άχρηστες λεπτομέρειες και στολίδια χωρίς νόημα», έλεγε ο ίδιος ο Καπράλος.

H Αρτεμις Ζερβού, επιμελήτρια της έκθεσης με τα γλυπτά του Χρήστου Καπράλου, εξηγεί στο Protagon  γιατί είχε την ιδέα να εκτεθούν τα έργα έξω, πάνω σε μια επιφάνεια που θυμίζει πλατεία, «δηλαδή  έχουμε την αναπαράσταση ενός δημόσιου χώρου στον δημόσιο χώρο που θέλει να είναι το ΚΠΙΣΝ». Εξηγεί πως τα έργα εκκινούν από τα πρώτα που δημιούργησε ως και το τελευταίο έργο που δημιούργησε σε μπρούτζο το 1983. Εχει δοθεί έμφαση στο πώς την πρωτοβλέπει ο επισκέπτης ερχόμενος από την είσοδο και το πώς την αντιλαμβάνεται από μέσα», εξηγεί η κυρία Ζερβού. «Η πλατεία έχει δύο τοπόσημα, το είναι ένα μνημείο η “Νίκη” που δημιούργησε το 1961 και είναι το μόνο που βρίσκεται σε ξύλινο βάθρο και τον ανεμοδείχτη που θα γυρίζει με τον αέρα και είναι ο “Βοριάς”».

Τα έργα του στο ΚΠΙΣΝ εκκινούν από μια κεφαλή αλόγου (από τα παλαιότερα, μέρος του έργου “Αρμα”) και συνεχίζουν με εμβληματικές μορφές του όπως η μάνα με το παιδί, o oπλίτης. Η παρουσίαση του έργου θα έχει και ένα έντονο, ιδιαίτερο διαδραστικό χαρακτήρα: υπάρχει η σκέψη όταν ολοκληρωθεί η έκθεση, παρουσία του κοινού οι συντηρητές της Εθνικής Πινακοθήκης να τα ξεπλύνουν και να τα ετοιμάσουν για να επιστρέψουν στις αποθήκες.

Info:
Γιάννης Μόραλης – Χρήστος Καπράλος. Μία φιλία ζωής και τέχνης
21 Σεπτεμβρίου έως και τις 18 Δεκεμβρίου
Καθημερινά από τις 9 π.μ. έως τις 10 μ.μ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News