Χτες το απόγευμα, σε αγαπημένη γκαλερί, η συζήτηση (αφού πρώτα «άστραψε και βρόντηξε» για το μέλλον των εικαστικών τεχνών την Ελλάδα) κατέληξε στην παραδοχή του ελλείμματος κατανόησης της μοντέρνας τέχνης του κοινού σε αυτόν τον τόπο. Για να ξεφύγω λίγο από το αφοριστικό (και πολύ φοβάμαι αληθινό) «δεν υπάρχει αφαίρεση στην ελληνική σκηνή», επιστρέφοντας στο σπίτι, ανέτρεξα στις σημειώσεις μου και σε καταλόγους με προσεχείς εκθέσεις στο εξωτερικό και στο εσωτερικό, ώσπου το βλέμμα μου έπεσε στην επικείμενη «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο», που θα διοργανώσει το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης τις επόμενες μέρες.

Συμπτωματικά, σήμερα κλείνουν 80 χρόνια από το θάνατο του πρωτοπόρου της γεωμετρικής αφηρημένης τέχνης. Αυτού που μέχρι τα δώδεκα η μοναδική επαφή του με τη ζωγραφική ήταν η οικοτεχνία και η διακόσμηση των αγροτικών σπιτιών στις φυτείες ζαχαρότευτλων στην Ουκρανία. Εκεί έμενε η πολυπληθής οικογένεια Μαλέβιτς, μετακομίζοντας διαρκώς, λόγω των επαγγελματικών υποχρεώσεων του πάτερ φαμίλια, ο οποίος ονειρευόταν πως ο γιος του θα ακολουθούσε τα χνάρια του. Οι ελπίδες του δεν ευοδώθηκαν, καθώς μετά τον θάνατό του, ο Καζιμίρ βρέθηκε στη Μόσχα για σπουδές τόσο στη Σχολή Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Αρχιτεκτονικής (σε πρώτη φάση απορρίφθηκε πανηγυρικά!), όσο και στο στούντιο του Fedor Rerberg. Η θητεία του Μαλέβιτς στον τελευταίο, όχι μόνο τον έφερε σε επαφή με τον συμβολισμό και τον ιμπρεσιονισμό, μα του έμαθε τις βασικές αρχές της ανατομίας και της προοπτικής που έλειπαν από την εκπαίδευσή του.

Δυναμωμένος και πάντα υπό τη καθοδήγηση του δασκάλου του, ο Μαλέβιτς τόλμησε να εκθέσει τη δουλειά του μαζί με καλλιτέχνες συναφούς ύφους, ενώ τότε γνώρισε και τον μέγα Καντίνσκι. Και οι δύο ενδιαφέρονταν πρωτίστως για το συναίσθημα που προκαλεί η επαφή με την τέχνη, παρά για την αντικειμενική αναπαραγωγή και αναπαράσταση της πραγματικότητας. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον η εξέλιξή του από τη «Συγκομιδή σίκαλης» του 1911, έως τη σύνθεση «Άσπρο σε άσπρο» του 1918, καθώς στο ενδιάμεσο ο Μαλέβιτς ανακάλυψε τον κυβο-φουτουρισμό, που τον επηρέασε τόσο ώστε να παραδεχτεί πως «ήταν ο μόνος σωστός τρόπος να ζωγραφίσει».

Σημαντικός σταθμός στην καριέρα του ήταν επίσης η όπερα «Νίκη Πέρα Από Τον Ήλιο» (υπεύθυνος για τα κοστούμια και τα σκηνικά), η οποία σηματοδότησε τη συνεργασία του με τους Ματιούσιν και Κρουτσόνιχ, αλλά και την απαρχή του ρεύματος του σουπρεματισμού. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, για τον Μαλέβιτς είναι ξεκάθαρο πως η μορφή καθορίζει το περιεχόμενο, όπως η συνείδηση και η σκέψη καθορίζουν την πραγματικότητα. Η αισθητική του φιλοσοφία βασίζεται στην αναζήτηση της καθαρότητάς της, την οποία εξυμνεί και εξυψώνει δίνοντάς της, παράλληλα, κοινωνικοπολιτικό νόημα. Το στίγμα του, ξεκάθαρο και μοναδικό, με αναφορές σε γεωμετρικά σχήματα και αντιθέσεις μεταξύ του κόκκινου και του μαύρου -όπως τις συνάντησε στην παιδική του ηλικία σε αναπαραστάσεις του ουκρανικού σταυρού στη λαϊκή τέχνη της πατρίδας του- και οι προθέσεις του διαυγείς, όσο το νερό πηγής.

Παρά την καλλιτεχνική αναγνώριση, ο Μαλέβιτς θα πέσει σε δυσμένεια από το σοβιετικό καθεστώς – ειδικά μετά την επικράτηση του Στάλιν, οπότε οι αρχές έδειξαν σαφή προτίμηση σε δημιουργίες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, προφανώς για προπαγανδιστικούς λόγους. Πολλοί καλλιτέχνες, ανάμεσά τους και ο Μαλέβιτς, αποκλείστηκαν από εκθέσεις, ενώ ο ίδιος φυλακίστηκε για κάποιο χρονικό διάστημα. Ο ζωγράφος όμως, σε πείσμα όλων, παρέμεινε στη χώρα του επιλέγοντας να διδάξει τη νεότερη γενιά, μέχρι τον θάνατό του από καρκίνο το 1935.

Το διάσημο και πλέον αναγνωρίσιμο έργο του «Μαύρο Τετράγωνο» (1915), για το οποίο ισχυρίστηκε ότι το ζωγράφισε «υπό την επήρεια της «κοσμικής συνείδησης, σε μια κατάσταση μυστικιστικής έκστασης», αποτέλεσε το διακοσμητικό μοτίβο της τελευταίας κατοικίας του. Ο δε πίνακάς του με τίτλο «Σουπρεματιστική Σύνθεση» (1916), προκάλεσε τέτοιο ενδιαφέρον, που πουλήθηκε στη Νέα Υόρκη πάνω από 60.000.000 δολάρια (το πιο ακριβά κοστολογημένο έργο της ρώσικης πρωτοπορίας), επιβεβαιώνοντας την άποψη του καλλιτέχνη ότι τελικά ο σουπρεματισμός μπορεί να παλέψει ισάξια με τον θάνατο και να νικήσει. Τουλάχιστον σε δημοπρασία.

Info
«Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο»
Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Κολοκοτρώνη 21, Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη
19 Μαΐου – 10 Οκτωβρίου 2015. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Σάββατο 10:00-18:00.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News