Το μέλλον ανήκει όντως στην Ασία; Σε ένα αναλυτικό άρθρο γνώμης ο σχολιαστής των Financial Times Μάρτιν Γουλφ διερευνά το ερώτημα, ξεκινώντας με μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή. Ανατρέχοντας στα βάθη των αιώνων, θυμίζει ότι η ίδια η έννοια της «Ασίας» επινοήθηκε από τους Ευρωπαίους. Οι Ασιάτες δεν αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους ως μέρος μιας ενιαίας ηπειρωτικής οντότητας. Η περιοχή ήταν άλλωστε πολύ μεγάλη και ποικιλόμορφη ώστε κάτι τέτοιο να είναι εφικτό.

Η αποχή της παγκόσμιας κυριαρχίας της Ευρώπης και των αποικιοκρατικών της απογόνων, η οποία οδήγησε στον σύγχρονο κόσμο, φαίνεται ότι φτάνει στο τέλος της. Ο κόσμος κινείται προς μια νέα ισορροπία. Είναι πολύ πιθανό ότι η Ασία θα αποτελέσει έναν πολύ σημαντικό «παίκτη» στο νέο διεθνές στερέωμα. Προς το παρόν, όμως, μοιάζει περισσότερο με μια αρένα που αποτελείται από ισχυρούς δρώντες, όπως η Κίνα και η Ινδία.

Ο Γουλφ σημειώνει ότι κοιτώντας κανείς τον παγκόσμιο χάρτη θα αντικρίσει την Ευρασία, τη μεγαλύτερη ηπειρωτική περιοχή του πλανήτη μας, που περιλαμβάνει τις ηπείρους της Ευρώπης και της Ασίας.

Είναι η περιοχή του κόσμου που φιλοξένησε τους παλαιότερους ανθρώπινους πολιτισμούς. Ιστορικά, αυτή η υπερήπειρος φιλοξένησε τον κομφουκιανό πολιτισμό στα ανατολικά, τον ινδουιστικό πολιτισμό στα νότια, τον ισλαμικό πολιτισμό και τη χριστιανοσύνη στο δυτικό της τμήμα. Στα βόρεια βρίσκονταν οι νομάδες της στέπας. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των γειτόνων ήταν βαθιές. Αλλά η Ευρασία ήταν και πάλι μια πολύ μεγάλη γεωγραφική περιοχή για να θεωρήσουμε ότι υπήρχαν ενιαία χαρακτηριστικά.

«Οι Eλληνες φαίνεται ότι είχαν εφεύρει την ιδέα της διαίρεσης αυτής της ενιαίας ηπείρου στα δύο. Το όνομα “Ασία” το συναντάμε για πρώτη φορά στον Ηρόδοτο περίπου το 440 π.Χ. Εκείνη την εποχή κανείς δεν ήξερε πόσο μεγάλο ήταν αυτό που αποκαλούσε Ασία. Eπίσης, o βρετανός ιστορικός Tζον Ρ. Χέιλ υποστηρίζει ότι το όνομα “Ευρώπη” αντικατέστησε την ονομασία “Χριστιανικός Κόσμος” κατά την Αναγέννηση» σημειώνει ο αρθρογράφος των FT.

Ο εκλιπών οικονομικός ιστορικός Ανγκους Μάντισον υπολόγισε ότι το 1820 το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Δυτικής Ευρώπης ήταν υπερδιπλάσιο από εκείνο της ανατολικής Ασίας. Μέχρι το 1950 η αναλογία αυτή είχε εκτοξευθεί στις 6,5 φορές υπέρ της Δυτικής Ευρώπης. Ωστόσο, το 2018 είχε υποχωρήσει στις 2,4 φορές, σχεδόν εκεί που βρισκόταν πριν από δύο αιώνες.

Το 1820 η Ασία παρήγαγε το 61% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ η Δυτική Ευρώπη μόλις το 25%. Μέχρι το 1950 το μερίδιο της Ασίας είχε καταρρεύσει σε μόλις 20%, ενώ αυτό της Δυτικής Ευρώπης είχε ανεβεί ελαφρώς, στο 26%. Το 2018, ωστόσο, το μερίδιο της Δυτικής Ευρώπης μειωθεί στο 15%, ενώ της Ασίας είχε ανακάμψει, φτάνοντας το 48%.

Η οικονομική βαρύτητα της Ευρασίας μειώθηκε κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, καθώς η παραγωγή εκτινάχθηκε στην Αμερική. Οι πληθυσμοί της αμερικανικής ηπείρου αυξήθηκαν, όπως και εκείνοι της Υποσαχάριας Αφρικής. Η Ευρασία παραμένει όμως η καρδιά της ανθρωπότητας. Το μερίδιο του πληθυσμού της εξακολουθούσε να είναι το 72% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2018, αν και μειωμένο από το 91% του 1820. Παραλλήλως, το μερίδιό της στην παγκόσμια παραγωγή ήταν 70% το 2018, από 92% το 1820.

Η μεγάλη εικόνα είναι, λοιπόν, αυτή της ανάκαμψης της Ασία, με επικεφαλής την ανατολική Ασία. Ετσι, οδηγούμαστε σε μια νέα παγκόσμια ισορροπία. Η «μεγάλη σύγκλιση» δεν οφείλεται κατά τους FT σε μια μοναδική και εντελώς ξεχωριστή «ασιατική» κουλτούρα. Αντίθετα, οι διαφορετικοί μεταξύ τους πολιτισμοί της Ασίας, και ιδιαίτερα της ανατολικής και νότιας Ασίας, έχουν αγκαλιάσει αυτό που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει «ευρωπαϊκές έννοιες» και επιλογές: ανταγωνιστικές αγορές, ελεύθερο επιχειρείν και εμπόριο, εκπαίδευση και ένταση των προσπαθειών για οικονομική ανάπτυξη.

Yπάρχει όμως ένα μπλοκ ασιατικών χωρών με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη Δύση. Οι διαφορές στην Ανατολή είναι μεγάλες. Οπως π.χ. οι διαφορές σε ό,τι αφορά την ιστορική διαδρομή αλλά και την πολιτική κουλτούρα μεταξύ κρατών και κοινωνιών. Η Κίνα και η Ινδία, για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά διαφορετικές μεταξύ τους. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις κοινωνίες μοιράζονται την επιθυμία για μια ζωή με μεγαλύτερη ευημερία. Δεν πρόκειται, βεβαίως, για ένα αποκλειστικά ασιατικό χαρακτηριστικό. Το αίτημα είναι καθολικό. Αυτό που αλλάζει είναι η ικανότητα οργάνωσης των κοινωνιών με τρόπους που καθιστούν εφικτό τον στόχο της κατάκτησης της ευημερίας.

Υπάρχει ασιατική ολοκλήρωση;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι ασιατικές κοινωνίες, ιδίως εκείνες της ανατολικής Ασίας, σημείωσαν τεράστιες επιτυχίες στο πεδίο της οικονομικής ανάπτυξης.

Η οικονομική πρόοδος δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες για το εμπόριο μεταξύ των ασιατικών χωρών. Το Σύμφωνο της Περιφερειακής Συνολικής Συμφωνίας Οικονομικής Εταιρικής Σχέσης (RCEP), στο οποίο πρωταγωνιστεί η Κίνα αλλά δεν συμμετέχει η Ινδία, υπογραμμίζει επίσης τη σχεδόν αναπόφευκτη κεντρική θέση του Πεκίνου σε οποιαδήποτε τέτοια διαδικασία ολοκλήρωσης.

Καθώς η τεράστιας ισχύς που απολαμβάνουν οι Ευρωπαίοι και οι ΗΠΑ βαίνει –συγκριτικά πάντα– μειούμενη, η Ασία, που φιλοξενεί το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, εκτός απροόπτου θα συνεχίζει να αναπτύσσεται. Οσο διατηρείται αυτή η τάση το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας θα μετατοπίζεται ανατολικά.

Η Ασία θα γίνεται όλο και πιο σημαντική από οικονομική και πολιτική άποψη. Αλλά τίποτα μέχρι στιγμής δεν μας δείχνει ότι η Ασία θα σταματήσει να χαρακτηρίζεται από σημαντικές εσωτερικές αντιπαλότητες μεταξύ των κρατών ή ότι θα υπάρξει συλλογική ασιατική «βούληση», πέρα από την επιθυμία της κάθε χώρας να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο.

Με δεδομένη αυτή την πορεία εξισορρόπησης στον σύγχρονο κόσμο –αλλά όχι ολικής υπερίσχυσης της Ανατολής– κατά τον Μάρτιν Γουλφ η Δύση θα πρέπει να μεταβολίσει δύο αντικρουόμενες σκέψεις: «Πρώτον, πρέπει να αντιμετωπίσει τον κόσμο όπως είναι. Δεύτερον, πρέπει να υπερασπιστεί τις υψηλότερες αξίες της, ιδίως τη δημοκρατία και την ατομική ελευθερία, ανεξάρτητα από το τι πιστεύει οποιοσδήποτε άλλος».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News