Εχουν περάσει τρία και πλέον χρόνια από την έναρξη της πανδημίας και μπορεί να μην ξέρουμε ακόμη πού και πώς ακριβώς ξεκίνησε, αλλά οι επιστήμονες είναι σίγουροι για τη συμβολή των εμβολίων και των διαθέσιμων θεραπειών στην αποτροπή της βαριάς νόσου και του θανάτου.

Και όμως, ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που αρνούνται να εμβολιαστούν και άλλοι που αρνούνται να λάβουν θεραπεία. «Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι αντιστέκονται σε αυτή τη δυνητικά σωτήρια θεραπεία;» αναρωτιέται σε άρθρο του στο περιοδικό The Atlantic o Γκάρι Σάιμον, λοιμωξιολόγος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Τζορτζ Ουάσινγκτον.

Επιχειρώντας μια απάντηση, ο ίδιος αναφέρει ότι κάποιες από τις εξηγήσεις ανήκουν στη σύγχρονη εποχή, αλλά κάποιες άλλες έχουν αρχαίες ρίζες. Οπως γράφει ο Σάιμον, στην εποχή των κοινωνικών δικτύων και της κομματικοποίησης των πάντων, η ιατρική συχνά θεωρείται όπλο ενάντια στην ασθένεια αλλά και ενάντια στους ασθενείς! Ωστόσο, η διστακτικότητα απέναντι σε εμβόλια ή νέες θεραπείες όχι μόνο δεν είναι κάτι καινούριο, αλλά υπάρχει πολύ πριν τα ίδια τα εμβόλια.

Μία από τις πρώτες καταγεγραμμένες διαμάχες γύρω από την επιστήμη προέρχεται από τον τομέα της αστρονομίας. Τον 3ο αιώνα π.Χ. ο αστρονόμος Αρίσταρχος ο Σάμιος πρότεινε ένα ηλιοκεντρικό μοντέλο του Σύμπαντος. Η ιδέα ότι η Γη και οι πλανήτες θα μπορούσαν να περιστρέφονται γύρω από τον Ηλιο, και όχι το αντίστροφο, ήταν επαναστατική εκείνη την εποχή, και η θεωρία του Αρίσταρχου απορρίφθηκε γρήγορα υπέρ μοντέλων όπως εκείνα που πρότειναν ο Αριστοτέλης και ο Πτολεμαίος, οι οποίοι επέμεναν ότι η Γη ήταν το κέντρο του Σύμπαντος.

«Το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης και ο Πτολεμαίος παραμένουν σήμερα πιο γνωστοί από τον Αρίσταρχο δείχνει τη δύναμη της αμφισβήτησης» υπογραμμίζει ο Σάιμον στο Atlantic.

Περίπου 2.000 χρόνια αργότερα, η ηλιοκεντρική ιδέα άρχισε να επανεξετάζεται. Στη δεκαετία του 1530, ο Κοπέρνικος ανέπτυξε το δικό του ηλιοκεντρικό μοντέλο βασισμένο σε αστρονομικές παρατηρήσεις. «Αλλά η έρευνά του έγινε γνωστή αρκετά χρόνια αργότερα, ίσως από τον φόβο της περιφρόνησης ή των θρησκευτικών αντιρρήσεων».

Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο Γαλιλαίος, που θεωρείται «πατέρας» της σύγχρονης Αστρονομίας, υποστήριξε την κοπερνίκεια θεωρία ενός ηλιοκεντρικού σύμπαντος. Η καταδίκη από το Βατικανό υπήρξε ταχεία και σκληρή. Δικάστηκε από την Ιερά Εξέταση και τον απείλησαν με αφορισμό εάν δεν απαρνιόταν τη θεωρία του. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του σε κατ’ οίκον περιορισμό. Θα περνούσαν άλλα 180 χρόνια πριν η Εκκλησία παραδεχτεί ότι ο Γαλιλαίος είχε δίκιο…

Εννοείται πως και η ιστορία της Ιατρικής είναι γεμάτη από αντίστοιχα παραδείγματα αμφισβήτησης. Σύμφωνα με τον Σάιμον, οι τέσσερις μεγάλες καινοτομίες στην ιατρική επιστήμη τα τελευταία 200 χρόνια ήταν η αναισθησία, η αντισηψία, τα αντιβιοτικά και η ανοσοποίηση, δηλαδή τα εμβόλια.

Η αναισθησία και η «εξαδέλφη» της, η αναλγησία, έγιναν γρήγορα αποδεκτές. Ανακούφισαν τον πόνο και τα πλεονεκτήματά τους εκτιμήθηκαν εύκολα. Δεν συνέβη το ίδιο με την αντισηψία, η οποία πέρασε από δύσβατα μονοπάτια μέχρι να γίνει αποδεκτή.

Τον 19ο αιώνα, άγγλοι και ιρλανδοί γιατροί αναγνώρισαν ότι ο επιλόχειος πυρετός (ή επιλόχεια/μητρική σήψη – μια επικίνδυνη βακτηριακή λοίμωξη που μπορεί να πλήξει τις γυναίκες μετά τον τοκετό) μπορούσε να μεταδοθεί στις νέες μητέρες από το προσωπικό των νοσοκομείων. Ανέφεραν λοιπόν (το αυτονόητο για τη σημερινή εποχή) ότι η βελτίωση της υγιεινής θα μείωνε τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας που προκαλούσε η επιλόχεια σήψη.

Το 1843, ο γιατρός (και ένας από τους ιδρυτές του Atlantic) Ολιβερ Γουέντελ Χολμς παρουσίασε μια σχετική εργασία στην Εταιρεία για τη Βελτίωση της Ιατρικής στη Βοστώνη (Boston Society for Medical Improvement). Ενα από τα επιχειρήματα του Χόλμς ήταν ότι τα άπλυτα χέρια του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση του επιλόχειου πυρετού. Αυτό δεν άρεσε στο ιατρικό κατεστημένο της εποχής. Ενας διάσημος μαιευτήρας, ο Τσαρλς Ντ. Μέιγκς, χαρακτήρισε τότε τα ευρήματα του Χολμς ανοησίες, υποστηρίζοντας ότι τα αυξημένα περιστατικά οφείλονταν απλώς σε… κακή τύχη.

Πιο γνωστός για την έρευνά του πάνω στο ίδιο θέμα είναι ο ούγγρος μαιευτήρας Ignaz Semmelweis, ο οποίος παρατήρησε ότι στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης ο επιλόχειος πυρετός ήταν πιο συχνός στις γυναίκες που φρόντιζαν γιατροί, παρά σε εκείνες που φρόντιζαν μαίες. Ο Semmelweis διαπίστωσε ότι οι γιατροί έκαναν νεκροψίες-νεκροτομές και δεν έπλεναν τα χέρια τους ούτε άλλαζαν ρούχα πριν αναλάβουν τον τοκετό! Οταν πρότεινε απλά μέτρα υγιεινής, όπως το πλύσιμο χεριών, τον χλεύασαν. Το ιατρικό κατεστημένο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι  γιατροί ήταν υπεύθυνοι για θανατηφόρες λοιμώξεις.

Εχει και τα καλά της η αμφισβήτηση;

Η αμφισβήτηση της επιστήμης, συνεχίζει στο άρθρο του ο Σάιμον, μπορεί να έχει και θετικό αντίκτυπο. Οταν ανακαλύφθηκαν τα αντιβιοτικά, ειδικά η πενικιλίνη, δικαίως εκτιμήθηκαν ως θαυματουργά φάρμακα. Τα αντιβιοτικά συνέβαλαν σημαντικά στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, αφού μέχρι την ανακάλυψή τους η κύρια αιτία θανάτου κατά την παιδική ηλικία ήταν οι μολυσματικές ασθένειες.

Το πρόβλημα ξεκίνησε όταν οι ασθενείς άρχισαν να ζητούν αντιβιοτικά δια πάσαν νόσον. «Πριν από 50 χρόνια, το να πεις σε έναν ασθενή ότι δεν χρειάζεται πενικιλίνη επειδή έχει ίωση ήταν αιτία σοβαρής αμφισβήτησής σου ως γιατρού. Πολλοί γιατροί ενέδιδαν (και ενδίδουν) χορηγώντας άσκοπα αντιβίωση».

Ολος ο πλανήτης «πληρώνει» σήμερα τη μη ορθολογική χρήση αντιβιοτικών με τη μικροβιακή αντοχή. Τα μικρόβια γίνονται ολοένα λιγότερο ευαίσθητα στις θεραπείες, οι οποίες καθίστανται ουσιαστικά άχρηστες. Και οι λοιμώξεις «θεριεύουν», απειλώντας όλο και περισσότερες ανθρώπινες ζωές.

Σύμφωνα με τον Σάιμον, η πιο σπουδαία από τις τέσσερις μεγάλες καινοτομίες της Ιατρικής είναι η ανοσοποίηση. Βοήθησε όσο τίποτε άλλο την ανθρωπότητα και ταυτόχρονα δέχτηκε τη μεγαλύτερη αμφισβήτηση.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ευλογιάς, η οποία υπήρξε μια από τις πιο μεταδοτικές και θανατηφόρες νόσους. Μόνο κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, υπολογίζεται ότι 300 εκατ. άνθρωποι πέθαναν από ευλογιά. Η θνησιμότητα της νόσου φτάνει το 30%, αλλά η αιμορραγική μορφή της σκοτώνει έως και το 100% των ασθενών που προσβάλλει.

Ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό σε πολλαπλές περιπτώσεις: Το 1721 ξέπασε επιδημία ευλογιάς στη Βοστώνη. Ορισμένοι επιστήμονες προέτρεψαν τον πληθυσμό να εμβολιαστεί, αλλά δεν υπήρξε σπουδαία ανταπόκριση, διότι πολλοί πίστευαν ότι με το εμβόλιο θα κολλήσουν την αρρώστια (το εμβόλιο της εποχής χρησιμοποιούσε ζωντανό ιό της ευλογιάς). Το 1736, ο Βενιαμίν  Φραγκλίνος δήλωνε οδυνηρά μετανιωμένος που δεν είχε εμβολιάσει τον τετράχρονο γιο του, ο οποίος πέθανε από ευλογιά…

Η παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς μέσω του εμβολιασμού θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία της Ιατρικής. Εκτοτε η επιστήμη έχει προχωρήσει, οι γιατροί δεν αντιμετωπίζονται πια σαν… μάγισσες, αλλά ο σκεπτικισμός απέναντι στα εμβόλια δεν έχει εκλείψει.

Κλασικό, πλέον, παράδειγμα είναι η διασύνδεση των παιδικών εμβολίων με τον αυτισμό. Ξεκίνησε το 1990 από μια επιστημονική δημοσίευση η οποία ανακλήθηκε πλήρως, ενώ ο συγγραφέας της έχασε την άδεια εξάσκησης του ιατρικού επαγγέλματος. Και όμως, μέχρι σήμερα υπάρχουν γονείς που αφήνουν τα παιδιά τους απροστάτευτα απέναντι σε ασθένειες που μπορούν να προληφθούν πλήρως, θέτοντας σε κίνδυνο τις ζωές τους.

Η ανάπτυξη των εμβολίων για την Covid-19 αναζωπύρωσε έντονα το λεγόμενο «αντιεμβολιαστικό κίνημα». Ο Σάιμον επισημαίνει ότι η δυσπιστία απέναντι στα εμβόλια μπορεί να προωθηθεί τόσο σε φιλελεύθερους όσο και σε συντηρητικούς κύκλους, να «ανακυκλωθεί» από influencers κάθε είδους και να πολλαπλασιαστεί μέσα από πηγές παραπληροφόρησης.

«Η πρόοδός μας στην επιστήμη τους τελευταίους δύο αιώνες ήταν πραγματικά εκπληκτική, αλλά στις κοινωνίες μας εξακολουθούν να υπάρχουν δυνάμεις που απορρίπτουν τη λογική και εμποδίζουν την ικανότητά μας να εκμεταλλευθούμε πλήρως τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Πρέπει να απωθήσουμε αυτούς που θέτουν σε κίνδυνο άλλους επειδή βλέπουν ευκαιρίες για φήμη ή κέρδος στη διάδοση επικίνδυνων και ψευδών πληροφορίων. Μέχρι να το καταφέρουμε, πολλοί άνθρωποι θα πεθαίνουν, ενώ ξέρουμε πώς να τους σώσουμε».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News