Ο Τζόναθαν Χάιντ ξέρει τι συμβαίνει από πρώτο χέρι. Οπως οι περισσότεροι γονείς εφήβων, ο αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος προσπάθησε και απέτυχε να κρατήσει το smartphone του 18χρονου γιου του έξω από την κρεβατοκάμαρά του. Και δίνει 50 δολάρια τον μήνα στην 15χρονη κόρη του για να μένει εκτός TikTok!

«Είναι πολύ καλή στο να με χειραγωγεί. Και κάπως έτσι, είπα ναι», λέει στην βρετανική εφημερίδα The Times ο Χάιντ που προσπαθεί να κρατήσει την κόρη του μακριά και από το Snapchat. «Λέει ότι όλοι οι άλλοι στο γυμνάσιό της είναι μέσα, και πιστεύω ότι λέει αλήθεια».

Το ότι ακόμη και ο Χάιντ παλεύει με τον χρόνο των παιδιών του στην οθόνη δείχνει την έκταση του προβλήματος. Το 2024, ο 61χρονος κοινωνικός ψυχολόγος έγινε το απίθανο πρόσωπο μιας ανερχόμενης παγκόσμιας εκστρατείας για την απελευθέρωση των παιδιών από τα smartphones και τις επιπτώσεις των social media.

Το βιβλίο του  Τζόναθαν Χάιντ «The Anxious Generation» (κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Παπασωτηρίου με τίτλο «Η Γενιά του Αγχους»), το οποίο διερευνά το πώς η στροφή από το ελεύθερο παιχνίδι στα smartphones έχει διαταράξει την ανάπτυξη των παιδιών, έγινε αμέσως μπεστ σέλερ. Ο συγγραφέας του υποστηρίζει ότι έχουμε οδηγηθεί σαν υπνοβάτες σε μια καταστροφή και «υπερπροστατεύουμε τα παιδιά στον πραγματικό κόσμο, ενώ τα υποπροστατεύουμε στον εικονικό κόσμο», με τρομερές συνέπειες.

«Κάτι πολύ περίεργο συνέβη στην παιδική ηλικία σε όλο τον κόσμο», λέει ο Χάιντ, «Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 δεν υπήρχε κανένα σημάδι κρίσης ψυχικής υγείας στα παιδιά. Τα όρια για τις ψυχικές ασθένειες είναι σταθερά για δεκαετίες μέχρι το 2012, αλλά στη συνέχεια χάνονται», τονίζει.

Και τοποθετεί την ευθύνη γι’ αυτή τη μετατόπιση «στο εθιστικό περιεχόμενο που έχει αλλάξει την ανθρώπινη ανάπτυξη σε σχεδόν αδιανόητη κλίμακα. Βιβλία και χόμπι έχουν πλέον αντικατασταθεί από βίντεο των 15 δευτερολέπτων επί πέντε ώρες. Δεν είναι ανθρώπινη παιδική ηλικία αυτή», τονίζει ο αμερικανός ψυχολόγος.

Το timing της κυκλοφορίας του βιβλίου ήταν  άψογο επισημαίνουν οι Times, καθώς είχε ήδη ξεκινήσει μια αντίδραση, μετά από χρόνια αυξανόμενης ανησυχίας σχετικά με τις επιπτώσεις των ολοένα πιο γρήγορων και πιο εθιστικών smartphones σε όλο και μικρότερα παιδιά.

Αν, λοιπόν, το 2024 ήταν η χρονιά που ο Χάιντ άλλαξε τη συζήτηση γύρω από τα παιδιά και τα τηλέφωνα, η φετινή θα μπορούσε να είναι η χρονιά, που επιτέλους θα αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα.

Σε όλο τον κόσμο οι γονείς και οι κυβερνήσεις οργανώνονται σε μια προσπάθεια να αποσυνδέσουν το smartphone από την παιδική ηλικία. Και το έργο του Χάιντ έγινε γρήγορα ιδρυτικό ντοκουμέντο αυτής της αντεπανάστασης.

Μέσω Zoom από το διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη, ο αμερικανός ψυχολόγος λέει στους Times ότι είναι ευχαριστημένος που η «παγκόσμια εξέγερση των γονέων» ενάντια στην παιδική ηλικία που βασίζεται στο τηλέφωνο έχει απογειωθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το 91% των 11χρονων έχουν τώρα το δικό τους smartphone και τα παιδιά ηλικίας 5 έως 15 ετών περνούν κατά μέσο όρο πέντε ώρες και 24 λεπτά την ημέρα στα social media.

Ειδικότερα, δικό τους κινητό έχουν παιδιά ηλικίας τριών έως τεσσάρων ετών σε ποσοστό 27%, πέντε έως επτά ετών σε ποσοστό 26%, οκτώ έως 11 ετών σε ποσοστό 61%, έφηβοι 12-15 ετών σε ποσοστό 96% και 16-17 ετών σε ποσοστό 99%!

Στο μεταξύ στη Βρετανία, τρεις γονείς, οι Ντέιζι Γκρίνγουελ, Τζο Ράιρι και Κλερ Φέρνιχαφ, έχουν ιδρύσει το Smartphone Free Childhood, μια ομάδα δράσης που έχει ήδη 150.000 γονείς – μέλη. Και μέχρι σήμερα, περίπου 85.000 γονείς έχουν υπογράψει το σύμφωνο Smartphone Free Childhood να περιμένουν τα παιδιά τους να κλείσουν τουλάχιστον τα 13-14 χρόνια πριν τους δώσουν ένα smartphone.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η καμπάνια ξεκίνησε μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν η Γκρίνγουελ από το Σάφολκ και η Φέρνιχαφ από το Χάμσαϊρ, ξεκίνησαν μια ομάδα φίλων στο WhatsApp για να συζητήσουν πώς να καθυστερήσουν την αγορά smartphone για τα δικά τους παιδιά.

Η ομάδα υποστήριξης μετατράπηκε σε καμπάνια, που έχει εμπνεύσει 25 ομάδες σε όλο τον κόσμο από την Κένυα μέχρι την Κόστα Ρίκα. Οπως   δήλωσε η Γκρίνγουελ: «Είναι κάτι για το οποίο ανησυχούν οι γονείς σε όλο τον κόσμο. Οταν κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά τα smartphones [το 2007], κατάπιαμε όλα όσα μας είπαν οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας σχετικά με το πώς επρόκειτο να βελτιώσουν τη ζωή μας. Λίγα χρόνια αργότερα τα δίναμε στα παιδιά μας και τώρα οι άνθρωποι βλέπουν  πράγματι τα αποτελέσματα. Αυτό το σύμφωνο είναι κάτι πραγματικά απτό και η ενδυνάμωση που μπορούν να πετύχουν οι γονείς θα επιφέρει τεράστια αλλαγή».

Ο Χάιντ είναι επίσημος πρεσβευτής της εκστρατείας, η οποία διοργανώνει επίσης συνεδρίες για διευθυντές σχολείων. Πολλά σχολεία ζητούν τώρα από τα παιδιά να παραδίδουν τα τηλέφωνά τους στην πόρτα του σχολείου ή να τα αφήνουν στο σπίτι.

Μέσα σε όλα αυτά βρίσκεται ο Χάιντ, ο οποίος έχει δεσμευτεί σε ένα τριετές σχέδιο με την  ελπίδα να συγκεντρώσει 15 εκατ. δολάρια, συνεργαζόμενος με μια διεθνή συλλογικότητα γονέων, εκπαιδευτικών και νομοθετών για να μειώσει το κόστος, που έχουν τα smartphones στην παιδική ηλικία σε όλο τον κόσμο.

Ακούγεται πολύ φιλόδοξο, γράφουν οι Times, τη στιγμή, που οι γίγαντες της Silicon Valley συνεχίζουν να προωθούν την καθηλωτική και εθιστική τεχνολογία με μια ταχύτητα την οποία λίγοι ενήλικες μπορούν να ακολουθήσουν, πόσο μάλλον τα παιδιά. Αλλά ο στόχος του Χάιντ φαίνεται επίσης πολύ πιο εφικτός, με δεκάδες χιλιάδες γονείς και σχολεία να συσπειρώνονται πίσω από αυτόν τον σκοπό. Ωστόσο, η αλλαγή στα smartphones θα έρθει μόνο αν υπάρξει η κρίσιμη μάζα.

«Μέχρι τον επόμενο Σεπτέμβριο δεκάδες εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον δυτικό κόσμο θα πηγαίνουν σε σχολεία χωρίς smartphone, πράγμα το οποίο είναι γνωστό ότι προωθεί περισσότερο γέλιο, μάθηση και φιλία», λέει ο αμερικανός ψυχολόγος, «Είμαι πραγματικά πολύ αισιόδοξος. Ενας υπερενισχυμένος και αμείλικτος στρατός μαμάδων σε όλο τον κόσμο έχει ξεσηκωθεί».

Στη Νορβηγία, όπου το 58% των δεκάχρονων και το 72% των 11χρονων παιδιών είναι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η κυβέρνηση ανακοίνωσε αύξηση της ηλικίας κατά την οποία τα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τα 13 στα 15 έτη. Στην Αυστραλία, τα τηλέφωνα απαγορεύτηκαν σε όλα τα κρατικά σχολεία τον Μάρτιο, και τον Νοέμβριο ψηφίστηκε νομοθεσία για την απαγόρευση των λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για παιδιά κάτω των 16 ετών, η οποία, ωστόσο, δεν πρόκειται να τεθεί σε ισχύ για τουλάχιστον 12 μήνες.

Ο υπουργός Τεχνολογίας της Βρετανίας, Πίτερ Κάιλ, ανέθεσε μια μελέτη για την επίδραση των smartphones και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα παιδιά, προκειμένου να αποφασιστεί εάν πρέπει η χώρα να ακολουθήσει το παράδειγμα της Αυστραλίας.

Κάθε εβδομάδα, ο Χάιντ λαμβάνει 20 έως 40 emails από γονείς που θέλουν να τον ευχαριστήσουν ή να του ζητήσουν να μιλήσει στο σχολείο του παιδιού τους. Ωστόσο, εκείνος εστιάζει, όπως λέει, στο να προσεγγίσει τις μεγαλύτερες δυνατές ομάδες υπευθύνων λήψης αποφάσεων, μιλώντας κάθε φορά μέσω Zoom σε δεκάδες διευθυντές σχολείων. «Οι γονείς γνωρίζουν μέσα τους ότι αυτό που συνέβη είναι λάθος», λέει ο Χάιντ, «Είναι θυμωμένοι και χαράζουν μια γραμμή στην άμμο για την επόμενη γενιά».

Μια ενθαρρυντική καταιγίδα ακτιβισμού

Η δημοσιογράφος των Times γράφει ότι έχει δύο μεγαλύτερα παιδιά (της γενιάς Z) ηλικίας 25 και 23 ετών, τα οποία έχουν επηρεαστεί ελάχιστα από την έλευση των smartphones και των social media, δύο μικρότερα αγόρια (της γενιάς Z επίσης) ηλικίας 21 και 20 ετών, που έχουν δυσκολευτεί, το ένα μάλιστα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, και ένα δεκάχρονο της γενιάς Αλφα -η πρώτη γενιά που γεννήθηκε εξ ολοκλήρου τον 21ο αιώνα. Στο άρθρο της στην βρετανική εφημερίδα αποκαλύπτει ότι έχει δει τις συντριπτικές επιπτώσεις της πρόσβασης στα smartphones στην ίδια της την οικογένεια και νιώθει συντετριμμένη που το άφησε να συμβεί.

Ταυτόχρονα, είναι οργισμένη γιατί δεν καταλάβαμε ότι τα παιδιά μας είχαν μια χειροβομβίδα στην τσέπη τους. Ο 20χρονος γιος της λέει ότι ήταν «φυσιολογικό» για τα 14 να μαζεύονται στο διάλειμμα γύρω από ένα τηλέφωνο και να παρακολουθούν αποκεφαλισμούς. «Και χειρότερα πράγματα»… Χειρότερα πράγματα; Ο νεαρός δεν θέλει να επεκταθεί γιατί πιστεύει ότι η μητέρα του δεν μπορεί να το αντέξει. Και έχει δίκιο. Εκείνη προσπαθούσε να βεβαιώνεται ότι έτρωγε και κοιμόταν καλά και έκανε τα μαθήματά του, ενώ ο γιος της  βίωνε μια κρυφή επιδρομή στα παιδικά του χρόνια, γράφει η δημοσιογράφος των Times.

Στο μεταξύ κάθε χρόνο όλο και μικρότερα παιδιά αποκτούν κινητά τηλέφωνα. Παντού, γύρω μας.

Καθηγητής Ηθικής Ηγεσίας στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο Τζοναθαν Χάιντ έγινε γνωστός με το βιβλίο του «The Righteous Mind» (2012), στο οποίο εξηγεί τις βαθιές ψυχολογικές παρορμήσεις που κρύβονται πίσω από τις πολιτικές μας επιλογές. Στη συνέχεια στο βιβλίο του «The Coddling of the American Mind» (2018), το οποίο έγραψε μαζί με τον Γκρεγκ Λουκιάνοφ, έκανε μια σύνδεση ανάμεσα στην άνοδο των, εξαιρετικά εμποτισμένων με την κουλτούρα woke, «νιφάδων χιονιού» (τα παιδιά της γενιάς Ζ που γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012) στις πανεπιστημιουπόλεις και την κρίση ψυχικής υγείας, που προκαλείται όταν πρώτα παιδικά χρόνια κατακλύζονται από την τεχνολογία.

Και τώρα «Η Γενιά του Αγχους» είναι από πολλές απόψεις ένα σίκουελ των παραπάνω. Σε αυτό το βιβλίο, ο Χάιντ ανιχνεύει την άβυσσο στην οποία έχουν βυθιστεί τα παιδιά μας από το 2010 και μετά. Περσινή έκθεση του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας (NHS England) αναφέρει ότι ένα στα πέντε παιδιά και νέους ηλικίας 8 έως 25 ετών είχε μια «πιθανή ψυχική διαταραχή» —με την κακή ψυχική υγεία να έχει επηρεάσει την καθημερινή τους ζωή— συμπεριλαμβανομένων προβλημάτων υπερκινητικότητας, συγκέντρωσης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς.

Στο μεταξύ, ο σεξουαλικός εκβιασμός (sextortion) -οι εγκληματίες απειλούν να μοιραστούν φωτογραφίες και βίντεο των θυμάτων τους- έχει εκτοξευθεί. Το Snapchat αποκάλυψε πρόσφατα ότι λαμβάνει 10.000 αναφορές τον μήνα για sextortion. Οι εγκληματίες αυτοί  χακάρουν τους λογαριασμούς των χρηστών ή δημιουργούν ψεύτικα προφίλ για να τους στέλνουν εικόνες και αργότερα απειλούν να τις δημοσιεύσουν, εάν δεν πληρωθούν. Ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις οδήγησαν σε αυτοκτονίες. Στο στόχαστρο μπαίνουν όλες οι ηλικίες και τα φύλα, αλλά ένα μεγάλο ποσοστό των περιπτώσεων αφορά αγόρια ηλικίας 14 έως 18 ετών.

Τον Οκτώβριο του 2022, ο Ντάιναλ Ντι Αλγουις, ένας χαρισματικός 16χρονος μαθητής στο Whitgift School του Κρόιντον, αυτοκτόνησε πηδώντας από ένα κτίριο μετά από online εκβιασμό. Ο εκβιαστής είχε απειλήσει να δημοσιεύσει δύο γυμνές φωτογραφίες που είχε χακάρει από τον λογαριασμό του Ντι Αλγουις αν δεν του έστελνε 100 λίρες (περίπου 120 ευρώ).

Κατά τη διάρκεια της έρευνας για το βιβλίο του, ο Χάιντ βρήκε σκληρά στοιχεία, που δείχνουν ότι η κατάθλιψη και το άγχος αυξάνονται κατακόρυφα ανάμεσα στους νέους. «Ξαφνικά, οι νέοι γίνονται πολύ πιο ανήσυχοι και καταθλιπτικοί», λέει, «Οπότε το ερώτημα είναι τι το προκαλεί. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ακριβώς, αλλά η μόνη εξήγηση, που μπορεί να βρει κανείς, είναι η πολύ γρήγορη αλλαγή στην τεχνολογία που χρησιμοποιούσαν τα παιδιά μεταξύ 2010 και 2015».

Οι οικονομολόγοι γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι οι νέοι και οι ηλικιωμένοι, με τις συναισθηματικές κρίσεις να πλήττουν παραδοσιακά τους μεσήλικες. Ενας τεράστιος όγκος βιβλιογραφίας -τουλάχιστον 600 δημοσιευμένες εργασίες από το 1940- υποστηρίζει αυτή την καμπύλη σχήματος U στην ανθρώπινη ευημερία σε όλο τον κόσμο. Αλλά όχι πια.

Ο οικονομολόγος και σύμβουλος του ΟΗΕ Ντάνι Μπλαντσφλάουερ, ο οποίος μελετά την καμπύλη εδώ και δεκαετίες, ανέφερε πέρυσι ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η ευημερία των ενηλίκων κάτω των 26 ετών, ιδίως των νεαρών γυναικών, άρχισε να μειώνεται κατακόρυφα από το 2017, περίπου, ενώ ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό είχε αρχίσει να συμβαίνει ήδη από το 2014. Τώρα οι νέοι ενήλικες είναι, κατά μέσο όρο, οι λιγότερο ευτυχισμένοι άνθρωποι, λέει ο Μπλαντσφλάουερ. Τα στοιχεία για αυτή την αλλαγή έγιναν αρχικά εμφανή στις Η.Π.Α. και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά τώρα ισχύουν σε 82 χώρες.

«Η ιδέα ότι τα παιδιά, που ήταν από τους πιο ευτυχισμένους ανθρώπους στη Γη, έγιναν οι λιγότερο ευτυχισμένοι σε παγκόσμιο επίπεδο είναι τρομερή. Αλλά αυτό είναι που βλέπουμε», παρατηρεί ο Χάιντ.

Τα πιο πειστικά στοιχεία, ωστόσο, προέρχονται από τους ίδιους τους νέους. «Μέχρι το 2015, οι περισσότεροι έφηβοι είχαν το δικό τους smartphone με κάμερα και ειδικά τα κορίτσια ήταν στο Instagram και σε μερικές άλλες πλατφόρμες. Εκείνη την εποχή πιστεύαμε ειλικρινά ότι αυτό ήταν κάτι καλό», λέει ο αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος, «Αλλά όταν τους ρωτάς αν θα προτιμούσαν να ζουν σε έναν κόσμο όπου το TikTok δεν θα είχε εφευρεθεί, σχεδόν χωρίς εξαίρεση λένε, “Ναι, αλλά δεν μπορώ να το αφήσω γιατί όλοι οι άλλοι είναι μέσα”».

Οι γονείς φέρουν κάποια ευθύνη γι’ αυτό. «Ενα smartphone είναι μια πολύ αποτελεσματική μπέιμπι σίτερ. Μπορείτε να ασχολείστε με τα email σας ενώ αυτό τα κρατάει ήσυχα. Το να τους δίνεις μορφίνη λειτουργεί επίσης πολύ καλά», προσθέτει πικρόχολα ο Χάιντ, μιλώντας στους Times.

Ο Χάιντ υποστηρίζει ότι τα smartphones έχουν επανακαλωδιώσει τον εγκέφαλο των παιδιών μας, ενδεχομένως μάλιστα μόνιμα. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι έχουν και θετικά χαρακτηριστικά, που βοηθούν τους νέους: εύκολη επικοινωνία με φίλους και με γονείς εάν έχουν πρόβλημα, χάρτες εάν έχουν χαθεί και την ικανότητα να κατακτήσουν την τεχνολογία, η οποία μπορεί να αποδειχθεί απαραίτητη στη μετέπειτα ζωή τους.

Οι επικριτές του Χάιντ επισημαίνουν επίσης ότι η αιτιώδης σύνδεση μεταξύ της χρήσης smartphone και των προβλημάτων ψυχικής υγείας δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί με σαφήνεια και τον έχουν κατηγορήσει ότι υποδαυλίζει έναν ηθικό πανικό.

Η Κάντις Οτζερς, καναδή ψυχολόγος που ειδικεύεται στην ψυχική υγεία των εφήβων, υποστήριξε ότι η εφηβεία ήταν ανέκαθεν «ηλικία αιχμής» για την εμφάνιση μιας σειράς σοβαρών ψυχικών διαταραχών και πιστεύει ότι «το να κουνάει κανείς το δάχτυλο στα smartphones και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρει στους ανθρώπους κοινούς και αντιπαθείς εχθρούς. Αλλά απλά δεν ξέρουμε αν αυτοί είναι οι σωστοί στόχοι», λέει η Οτζερς.

Ο Χάιντ, ωστόσο, απορρίπτει αυτή την κριτική, αντιτείνοντας ότι έχει συγκεντρώσει «δεκάδες συσχετιστικές και διαχρονικές μελέτες», που «αποκαλύπτουν μια αρκετά σταθερή σχέση σύμφωνα με την οποία οι μεγάλοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο ψυχικής ασθένειας ή κακής ψυχικής υγείας από όλους τους άλλους».

Για πολλούς γονείς, πάντως, η συζήτηση είναι απλώς ακαδημαϊκή καθώς έχουν τα δικά τους αδιάψευστα στοιχεία. Οπως γράφει η δημοσιογράφος των Times, από τότε που ο γιος της άρχισε να χρησιμοποιεί την Opal, μια εφαρμογή η οποία περιορίζει τη συνήθειά του να είναι στο YouTube, ο χρόνος που ξοδεύει στην οθόνη μειώθηκε από τέσσερις ώρες την ημέρα σε μιάμιση. Αντ’ αυτού έχει ενταχθεί στον Ρητορικό Ομιλο του πανεπιστημίου του και στο γυμναστήριο. Και σίγουρα είναι πιο χαρούμενος…

Λέτε το 2025 να είναι η χρονιά της επανάστασης του Χάιντ κατά των smartphones; (Ας το ελπίσουμε)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News