Το πολιτικό τραγούδι ξεχύθηκε σαν χείμαρρος το καλοκαίρι του 1974, σπάζοντας τα φράγματα της επταετούς δικτατορίας και της λογοκρισίας. Ο Μίκης Θεοδωράκης επέστρεφε με άλμπουμ και μεγάλες συναυλίες σε στάδια επιβάλλοντας τον κυρίαρχο τόνο μαζί με τον ήχο στις μπουάτ. Παράλληλα, όμως, η ελληνική μουσική συνέχιζε να ανακαλύπτει τη λυρική της πλευρά, σε μια προσπάθεια να ακουστεί και το «εσωτερικό πάθος» των ανθρώπων.
Από την άλλη, τα ελαφρολαϊκά ποτέ δεν σταμάτησαν να αποτελούν μια επιλογή διασκέδασης για μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που έβρισκε σε αυτά την –ακριβή και πολυτελή– διέξοδο φυγής. Ο ήχος εκείνου του καλοκαιριού, πριν από 51 χρόνια, διαμορφώνεται σαν μωσαϊκό από διαφορετικά άλμπουμ και τραγούδια, χωρίς ποτέ η λίστα να είναι εξαντλητική.
Μίκης Θεοδωράκης, «18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας»
Τα τραγούδια, σε στίχους του Γιάννη Ρίτσου, είχαν ηχογραφηθεί με τον Γιώργο Νταλάρα και την Αννα Βίσση την περίοδο των γεγονότων του Πολυτεχνείου και ο δίσκος κυκλοφόρησε κανονικά, αλλά, προφανώς, μετά την ανατροπή του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη μπήκε «πάγος». Το άλμπουμ θα ξανακυκλοφορούσε πλέον λίγες ημέρες μετά την πτώση της δικτατορίας και θα γινόταν ανάρπαστο: εξαντλήθηκε από την πρώτη ημέρα και οι πωλήσεις ξεπέρασαν τα 100.000 αντίτυπα. Την ίδια περίοδο, φυσικά, ο κορυφαίος συνθέτης κυκλοφορεί αρκετά άλμπουμ: «Αρκαδία 6-8», «Στην Ανατολή» (με τον Στέλιο Καζαντζίδη), «Τα λαϊκά» (με τον Μανώλη Μητσιά, σε στίχους Μάνου Ελευθερίου), «Προδομένος λαός».
Γιάννης Μαρκόπουλος, «Θητεία»
Το άλμπουμ είχε κυκλοφορήσει ήδη από τον Μάρτιο του 1974, οπότε το καλοκαίρι μάθαιναν και οι τελευταίοι δύο από τα εμβληματικότερα τραγούδια του: το εισαγωγικό κομμάτι, «Τα λόγια και τα χρόνια», ερμηνευμένο από τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη, και τα «Μαλαματένια λόγια», όπου τραγουδούν ο Λάκης Χαλκιάς, η Λιζέτα Νικολάου και ο Γαργανουράκης. Και τα δύο έφεραν την υπογραφή του Μάνου Ελευθερίου, ενώ στον δίσκο πρωτοεμφανιζόταν η Τάνια Τσανακλίδου. Το κλάμα μωρού που ακούγεται στην αρχή του εισαγωγικού τραγουδιού ανήκε στην ανιψιά του συνθέτη. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς ακολούθησε ο δίσκος «Μετανάστες» με τη Βίκυ Μοσχολιού (ενδεικτικά και μόνο θυμίζουμε το «Μιλώ για τα παιδιά μου») και τον Λ.Χαλκιά («Η φάμπρικα»).
Σταύρος Ξαρχάκος, «Το μεγάλο μας τσίρκο», «Νυν και αεί»
Η παράσταση του «Μεγάλου μας τσίρκου» ανέβηκε για πρώτη φορά στις 22 Ιουνίου 1973 στο θέατρο «Αθήναιον», σε ανοιχτό «διάλογο» με τους φοιτητές που οχυρώνονταν στο Πολυτεχνείο. Η επιτυχία ήταν τέτοια ώστε το έργο μεταφέρθηκε τον επόμενο χειμώνα στο «Ακροπόλ» και το καλοκαίρι του 1974 συνεχίστηκε στο «Αθήναιον» (εντωμεταξύ Καρέζη και Καζάκος πέρασαν στα κρατητήρια της Ασφάλειας από τα μέσα Οκτωβρίου ως τα μέσα Νοεμβρίου του 1973). Στις αρχές του 1974 κυκλοφόρησε το διπλό άλμπουμ, χωρίς εκεί να περιλαμβάνονται όλα τα τραγούδια της παράστασης, καθώς το βινύλιο είχε συγκεκριμένη «χωρητικότητα».
Ο πρώτος, πάντως, δίσκος που κυκλοφορεί ο μεγάλος συνθέτης μετά τη Μεταπολίτευση είναι το «Νυν και αεί», τον Δεκέμβριο του 1974. Και πάλι η Βίκυ Μοσχολιού μεγαλουργεί πάνω στους στίχους του Νίκου Γκάτσου με τα «Νυν και αεί», «Στον κάτω δρόμο», «Μεγάλη Παρασκευή». Τέσσερα τραγούδια ερμηνεύει και ο Νίκος Δημητράτος, αφήνοντας επίσης αποτύπωμα στον «Μαύρο ήλιο» και το «Ηρθε ο καιρός». Παράλληλα, εν μέσω της χούντας Ιωαννίδη, κυκλοφορεί και η «Συλλογή» με τον Νίκο Ξυλούρη, όπου, εκτός άλλων, περιέχονται τα τραγούδια-ύμνοι (σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Κώστα Φέρρη, Κώστα Κινδύνη, Βασίλη Ανδρεόπουλου): «Ητανε μια φορά», «Πώς να σωπάσω», «Παλληκάρι στα Σφακιά», «Ράβε ξήλωνε», «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Το παραμύθι».
Ακης Πάνου, «Η ζωή μου όλη»
Σε πείσμα των εντυπώσεων, ο Στέλιος Καζαντζίδης θα τραγουδήσει σε ολόκληρη την καριέρα του μόλις έξι τραγούδια του Ακη Πάνου. Ομως αυτά τα έξι παραμένουν στην κορυφή, όχι μόνο της προσωπικής του δισκογραφίας, αλλά και του ελληνικού ρεπερτορίου γενικότερα. Οι τίτλοι τους: «Η ζωή μου όλη» («το καλύτερο πουκάμισό μου» θα πει αργότερα ο Καζαντζίδης για το τραγούδι), «Το θολωμένο μου μυαλό», «Οι μισοί καλοί», «Αντε να περάσει η μέρα», «Τα όνειρα που χτίζονται», «Μίσος».
Μάνος Λοΐζος, «Καλημέρα ήλιε», «Τραγούδια του δρόμου»
Σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, ο συνθέτης διαμορφώνει το θρυλικό άλμπουμ «Καλημέρα ήλιε», από όπου ακούγονται τα «Θα έρθει μόνο μια στιγμή», «Μια καλημέρα», «Ποιος το ξέρει», «Κανένας δεν μου μίλησε» και, φυσικά, το ομότιτλο τραγούδι. Τον Νοέμβριο θα ακολουθήσουν τα πιο πολιτικά «Τραγούδια του δρόμου», με τα περισσότερα κομμάτια να έχουν γραφτεί επί χούντας. Ο συνθέτης ερμηνεύει τα περισσότερα, βάζοντας τη σφραγίδα του: «Ο δρόμος» (δεύτερη εκτέλεση, καθώς το είχε πρωτοηχογραφήσει η Σούλα Μπιρμπίλη το 1965), «Τσε», «Ο μέρμηγκας», «Μη με ρωτάς», «Τ’ ακορντεόν».
Σταύρος Κουγιουμτζής, «Μικρές πολιτείες»
Στην τρίτη δισκογραφική συνεργασία του συνθέτη με τον Γιώργο Νταλάρα εμφανίζεται για πρώτη φορά στους στίχους ο Μάνος Ελευθερίου, ενώ η Αννα Βίσση τραγουδάει πρώτη φορά σόλο («Σ’ αγαπώ», «Δίψασα στην πόρτα σου»). Το άλμπουμ έγινε χρυσό πουλώντας 50.000 αντίτυπα και περιλαμβάνει διαχρονικά στάνταρ της δισκογραφίας του ερμηνευτή. Ξεχωρίζουν τα «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», «Ηταν πέντε ήταν έξι», «Τώρα που θα φύγεις», «Τα πρώτα λόγια».
Γιάννης Σπανός, «Οδός Αριστοτέλους»
«Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ’ αγόρι μου»
Ποιος είπε ότι δίπλα στο πολιτικό τραγούδι δεν επιβίωνε το ελαφρολαϊκό της εποχής; Η Μαρινέλλα πρωτοστατεί στο συγκεκριμένο είδος διασκέδασης (μαζί με τον Τόλη Βοσκόπουλο), ενώ εκπροσωπεί την Ελλάδα, για πρώτη φορά, στη Eurovision. Στις 6 Απριλίου 1974 εμφανίζεται στο «The Dome», στο Μπράιτον της Αγγλίας, όπου διεξάγεται ο διαγωνισμός τραγουδιού, και ερμηνεύει το «Κρασί, θάλασσα και τ’ αγόρι μου».
Γιάννης Πάριος, «Πού θα πάη πού»
Ο δίσκος –τρίτος προσωπικός του ερμηνευτή– είχε κυκλοφορήσει από τον Ιανουάριο του 1974 και στηριζόταν κυρίως σε τραγούδια που είχαν βγει σε δίσκους 45 στροφών. Για πρώτη φορά συνεργαζόταν με δύο συνθέτες που στα επόμενα χρόνια θα του έδιναν ορισμένες από τις πιο ανθεκτικές επιτυχίες του, τον Γιάννη Σπανό και τον Σπύρο Παπαβασιλείου. Ο πρώτος υπογράφει το «Θα σε θυμάμαι» και ο δεύτερος το «Εγωισμέ μου»… Επίσης, ο ερμηνευτής ηχογραφεί σε δεύτερη εκτέλεση δύο επιτυχίες του Γιώργου Χατζηνάσιου από τη «Διαδρομή»: το ομότιτλο του άλμπουμ (πρώτη εκτέλεση Μανώλης Μητσιάς) και το «Συγνώμη που σ’ αγάπησα πολύ» (πρώτη εκτέλεση Δήμητρα Γαλάνη). Ακόμη, «Το καναρίνι» του Απόστολου Καλδάρα και δύο τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη: «Σαν τα πουλιά σκορπίσαμε» και «To Δεσποινάκι».