«Τον προηγούμενο αιώνα η νεότητα εξυμνούνταν, γιορταζόταν και επιβαλλόταν ως πρότυπο κοινωνικής ανανέωσης, μαζί με το αυτοκίνητο, την ταχύτητα και τη βία», γράφει ο Κάρλο Μπορντόνι της Corriere della Sera. «Αντιθέτως, σήμερα υποφέρει από μια αποθαρρυντική δυσφορία, ενώ η τρίτη ηλικία διεκδικεί το δικαίωμα στην ευτυχία. Πράγματι, η αίσθηση μιας ολοκληρωμένης ζωής […] αυξάνεται σταδιακά με την ηλικία», προσθέτει.
Ο ιταλός δημοσιογράφος επικαλείται την Global Flourishing Study, μια διαχρονική μελέτη που εκπονείται από ερευνητές των πανεπιστημίων Χάρβαρντ και Μπέιλορ των ΗΠΑ, σε συνεργασία με το ινστιτούτο Gallup και την τεχνολογική ΜΚΟ Center for Open Science. Η έρευνα διεξάγεται με τη συμμετοχή περισσότερων από 200.000 ανθρώπων, σε περισσότερες από είκοσι χώρες σε έξι ηπείρους.
Σε ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων ηλικίας από 18 έως 30 ετών παρατηρείται εδώ και καιρό εκτεταμένη δυσαρέσκεια, μια έλλειψη ενθουσιασμού και δημιουργικότητας, που εκδηλώνεται με ηττοπαθείς συμπεριφορές και απαισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον. Η μετάπτωση ήταν αργή αλλά αδιάκοπη, με τον δημοσιογράφο της Corriere να κάνει λόγο για «διάβρωση της ζωτικότητας» μιας εξ ορισμού δυναμικής ηλικιακής ομάδας, στραμμένης προς το μέλλον.
Εως πρόσφατα υπήρχε η λεγόμενη «κρίση της μέσης ηλικίας», με τον αρχικά υψηλό βαθμό ικανοποίησης των νέων από τη ζωή να μειώνεται χρόνο με τον χρόνο, έως τα 45-50 έτη, αλλά στη συνέχεια να ανακάμπτει κατά την πορεία προς την τρίτη ηλικία. Πλέον, όμως, αυτή η «καμπύλη της ευτυχίας σε σχήμα U», όπως είναι γνωστή, τείνει να εκλείψει, με την ευτυχία να ακολουθεί σταθερά καθοδική πορεία.
Μόνο στην Πολωνία και στην Τανζανία οι νέοι δηλώνουν πιο ευτυχισμένοι από τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Στις υπόλοιπες είκοσι χώρες όπου διεξάγεται η έρευνα τα στοιχεία είναι άκρως αποθαρρυντικά. Πού οφείλεται, όμως, αυτή η διάχυτη δυσφορία μεταξύ των νέων όλου του κόσμου;
Η ψηφιοποίηση της ζωής αναμφίβολα συμβάλλει, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ εικονικότητας και πραγματικότητας. Ωστόσο το φαινόμενο έχει βαθύτερες ρίζες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones, όλες αυτές οι οθόνες μέσω των οποίων βλέπουμε την πραγματικότητα και που μερικές φορές την αντικαθιστούν, απλώς επιδείνωσαν μια ήδη υφιστάμενη τάση.
Οπως συνοψίζει ο ιταλός δημοσιογράφος στο άρθρο του, η βασική αιτία είναι η εξασθένηση των κοινωνικών δεσμών, οι ολοένα πιο αδύναμες ανθρώπινες σχέσεις. «Οι σχέσεις είναι πηγή ανθρώπινου πλούτου και αποτελούν το θεμέλιο της διαδικασίας αυτογνωσίας, της συνεχούς προσωπικής εξέλιξης και της συνεχούς ανάπτυξης προς την αυτονομία, την ωριμότητα και την υπευθυνότητα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την ανάπτυξη φιλοκοινωνικών συμπεριφορών που εδράζονται στη προθυμία να συνδράμουμε τους άλλους.
»Πρόκειται για μια διαδικασία που ανανεώνεται μέσω της συνέχειας και της ποικιλίας των κοινωνικών σχέσεων. Επιπλέον, οι σχέσεις είναι μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη της άνθησης και της ευτυχίας, μαζί με την ευημερία, την αισιοδοξία, την υγεία, την υλική ασφάλεια και την πνευματικότητα», γράφει ο Κάρλο Μπορντόνι.
«Αντί, όμως, να πιάνουμε φιλίες, να διευρύνουμε τον κύκλο των γνωριμιών μας και να δημιουργούμε ουσιαστικές σχέσεις αυτοπροσώπως, βρισκόμαστε ολοένα πιο συχνά αντιμέτωποι με τη μοναξιά. Η εμβληματική εικόνα της εποχής μας είναι αυτή ενός ζευγαριού να κάθεται σε ένα καφέ και, αντί να συζητούν μεταξύ τους και να κοιτάζονται, είναι σιωπηλοί και καρφωμένοι στις οθόνες των κινητών τους. Συνήθως προσπαθούμε να μετριάσουμε αυτή την απομόνωση καταφεύγοντας σε συσκευές, στην ασύγχρονη επικοινωνία, στην αυτοέκθεση.
»Πίσω από αυτό κρύβεται μια απεγνωσμένη ανάγκη για επικοινωνία, για αποδοχή και λίγη προσοχή, για την κοινωνική αναγνώριση που είναι απαραίτητη ώστε να αισθανόμαστε ζωντανοί […] Αυτές οι τακτικές, ωστόσο, οδηγούν πιο συχνά σε μια χούφτα likes και σε ένα ανώνυμο πλήθος ακολούθων. Χωρίς να υπάρχει καμία βαθιά, ουσιαστική αλληλεπίδραση», προσθέτει ο ιταλός αρθρογράφος.
Πλέον, στην καλύτερη περίπτωση, οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί του παρελθόντος αντικαθίστανται από σχέσεις ρευστές και εφήμερες, των οποίων η ήδη περιορισμένη ευεργετική επίδραση υπονομεύεται από το διαδίκτυο, όπου όσο εύκολα συνάπτονται «φιλίες» τόσο γρήγορα εξαφανίζονται. Και οι συνέπειες αυτού του κοινωνικού μαρασμού, αυτής της αδυσώπητης απομόνωσης, πλήττουν ιδιαίτερα σκληρά τους νέους.
Οσον αφορά τη διάρκεια του φαινομένου, το γεγονός ότι οι ανθρώπινες σχέσεις τείνουν να γίνονται ολοένα πιο εύθραυστες, ασταθείς και προσωρινές υπό το βάρος του ατομικισμού, ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν άρχισε να το επισημαίνει από τα πρώτα χρόνια του τρέχοντος αιώνα, στη θεωρία του για τη «ρευστή νεωτερικότητα».