Το 2022, σύμφωνα με τα στοιχεία του Eurocontrol, του ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας, καταγράφηκε ο μικρότερος αριθμός υπαλλήλων εναέριας κυκλοφορίας στην Ελλάδα από το 2013 και μετά. Επίσης, στο διάστημα 2017-2023, σε έκθεση του οργανισμού καταγράφηκε για την Αθήνα σχόλιο για μειώσεις στον αριθμό προσωπικού, που υπερέβαιναν το 10%. Την ίδια χρονιά, το 2023, προσελήφθησαν 35 ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας και το 2024 άλλοι 29. Και αυτή την περίοδο διεξάγεται διαγωνισμός ΑΣΕΠ που θα ολοκληρωθεί τον Ιούνιο, για την πρόσληψη άλλων 97 ελεγκτών.
Τι σχέση έχει ο έλεγχος της εναέριας κυκλοφορίας με τις καθυστερήσεις; Εχει και μάλιστα μεγάλη: Οι καθυστερήσεις στα ελληνικά αεροδρόμια είναι αποτέλεσμα μιας σειράς διαχρονικών προβλημάτων, τα οποία προκύπτουν κατά κύριο λόγο από αδυναμίες των υπηρεσιών σχετιζόμενες με την εναέρια κυκλοφορία –ο έλεγχος της οποίας είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (υπάγεται στο υπουργείο Μεταφορών)– και όχι τόσο από τις υπηρεσίες εδάφους στα αεροδρόμια.
Και πώς η διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας μπορεί να προκαλέσει καθυστερήσεις; Ακόμα και όταν ένα αεροσκάφος είναι έτοιμο να αναχωρήσει, ενδέχεται να αργήσει να απογειωθεί για τον προορισμό για λόγους «διαχείρισης ροής εναέριας κυκλοφορίας». Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα που θα καθυστερήσει ένα αεροσκάφος, είτε κατά τη διαδρομή είτε κατά την προσέγγιση στο αεροδρόμιο προορισμού, τότε είναι ασφαλέστερο και φθηνότερο να παραμείνει στο έδαφος και να αργήσει η απογείωσή του.
Εάν, για παράδειγμα, έχουν προγραμματιστεί πολλές πτήσεις την ίδια ώρα –περισσότερες από όσες μπορούν να διαχειριστούν με ασφάλεια οι ελεγκτές–, ενδέχεται να υπάρξει καθυστέρηση σε ορισμένες πτήσεις για να μην έχουμε συμφόρηση. Και κάπως έτσι, η μη εύρυθμη λειτουργία της εναέριας κυκλοφορίας προκαλεί έντονα προβλήματα σε όλα τα αεροδρόμια της χώρας, εφόσον από τις καθυστερήσεις προκαλείται συνωστισμός που δυσχεραίνει τη λειτουργία τους και προκαλεί δυσφορία στους επιβάτες.
Οπως είχε δηλώσει ο πρώην υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρήστος Σταϊκούρας, οι 29 ελεγκτές που προσελήφθησαν το 2024 θα αναλάμβαναν, μετά την απαραίτητη εκπαίδευση, στα τέλη του Μαρτίου που πέρασε. Ηδη είχαν αναλάβει άλλοι 35 από τις προσλήψεις του 2023. Ωστόσο, όπως φαίνεται, δεν είναι αρκετοί για να μειωθούν οι καθυστερήσεις στις πτήσεις.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Eurocontrol, στην Αθήνα είχαμε στις 16 Μαΐου κατά μέσο όρο καθυστερήση 17,5 λεπτών ανά πτήση αποκλειστικά και μόνο για λόγους διαχείρισης εναέριας κυκλοφορίας, ενώ πέρυσι την αντίστοιχη ημέρα οι καθυστερήσεις ήταν μικρότερες, της τάξεως των 13,8 λεπτών. Τα ίδια και στις 17 Μαίου: 16,8 λεπτά ανά πτήση έναντι 2,8 λεπτών πέρυσι. Και τις δύο επόμενες ημέρες οι καθυστερήσεις φέτος ήταν αρκετά μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες ημέρες του 2024.
Ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας επεσήμαναν στο Protagon ότι η ελλιπής στελέχωση της υπηρεσίας τους έχει άμεση επίπτωση στον αριθμό των αεροσκαφών που μπορούν να κυκλοφορούν με ασφάλεια. «Παρότι στο Οργανόγραμμα της ΥΠΑ προβλέπονται 716 θέσεις ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας, στην παρούσα φάση ενεργό χρέος ελεγκτή εκτελούν μόλις 491, δηλαδή περίπου το 69% των προβλεπόμενων θέσεων εργασίας», τόνισαν.
Σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι ο Eurocontrol στα ευρήματά του το 2023 για τα Κέντρα Ελέγχου της Αθήνας και της Μακεδονίας εντόπισε μειωμένη διαθεσιμότητα ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας. Ο ευρωπαϊκός οργανισμός γνώριζε ότι πλησιάζει μεγάλος αριθμός συνταξιοδοτήσεων και απέστειλε ερωτήματα στις αρμόδιες ελληνικές αρχές σχετικά με τις προγραμματισμένες προσλήψεις και την εκπαίδευση επιπλέον ελεγκτών, ωστόσο απαντήσεις μέχρι τη σύνταξη της έκθεσής του για το 2023 δεν είχε λάβει.
Αλλά δεν είναι μόνο η υποστελέχωση. Σύμφωνα με πηγές από την υπηρεσία εναέριας κυκλοφορίας, υπάρχουν, πέρα από τις προσλήψεις, και μεγάλες καθυστερήσεις στο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των συστημάτων αεροναυτιλίας, που έχει ιδιαίτερη σημασία για την ομαλή διεξαγωγή των πτήσεων. Η Ελλάδα χρησιμοποιεί από τα πιο παλιά συστήματα στην ΕΕ, ενώ υπήρξαν περιπτώσεις που η χώρα έλαβε προειδοποιήσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και, ακόμα χειρότερα, τρέχει ήδη διαδικασία παράβασης της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο λόγω της καθυστέρησης στην εγκατάσταση ορισμένων συστημάτων, όπως υποστηρίζουν ελεγκτές.
Τονίζουν δε ότι μεταξύ των έργων που μπορούν να συνδράμουν ουσιαστικά στην ενίσχυση της ασφάλειας και στη μείωση των καθυστερήσεων είναι και η εγκατάσταση Ψηφιακών Πύργων Ελέγχου. «Παρά το γεγονός ότι συντάχθηκε το Τεχνικό Δελτίο για την ένταξη του έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το οποίο ήταν ώριμο προς υλοποίηση, το Τεχνικό Δελτίο τελικά δεν υποβλήθηκε», σημειώνουν με νόημα.
Υστερα υπάρχει και το θέμα «εντάξει, μέχρι να γίνουν οι προσλήψεις και ο εκσυγχρονισμός, να πήζω στη δουλειά αλλά να πληρώνομαι κιόλας, ναι;» – κάτι που για έναν μισθοδοτούμενο είναι το πλέον σημαντικό. Σύμφωνα με νομοθεσία του 2020, προβλέφθηκε η απόδοση οικονομικών κινήτρων για τους ελεγκτές που κάνουν υπερωρίες (συνεργεία υπεραπόδοσης) με στόχο την αύξηση της κυκλοφορίας. Μάλιστα, τα χρήματα για τα μπόνους δεν επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό, καθώς προέρχονται από ευρωπαϊκά κονδύλια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την αεροναυτιλία. Δηλαδή, με έναν σμπάρο δύο τρυγόνια, αφού χωρίς κόστος θα έχεις και ελεγκτές να κάνουν υπερωρίες –άρα μικρότερες καθυστερήσεις και περισσότερα δρομολόγια– και όφελος για τη χώρα μέσω της αύξησης του τουριστικού προϊόντος.
Αμ δε. Για την εφαρμογή του νόμου απαιτείται κοινή υπουργική απόφαση από τους υπουργούς Υποδομών και Μεταφορών και Οικονομικών, που θα περιγράφει τους στόχους υπεραπόδοσης και τα οικονομικά κίνητρα, και η οποία για τη φετινή περίοδο βρίσκεται σε εκκρεμότητα. Ενώ λοιπόν η κίνηση αυξάνεται όσο προχωράμε προς τη θερινή περίοδο, τα συνεργεία υπεραπόδοσης δεν έχουν ενεργοποιηθεί, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι καθυστερήσεις – όπως φαίνεται και από τα πρόσφατα στοιχεία του Eurocontrol που προαναφέραμε.
Τι θα μπορούσε να γίνει; Καταρχάς, η ΥΠΑ και το αρμόδιο υπουργείο να σταματήσουν να αντιμετωπίζουν το θέμα με τόσο μεγάλη «χαλαρότητα» – ας μην ξεχνάμε ότι οι καθυστερήσεις αυτές τσαταλιάζουν τα νεύρα του επιβατικού κοινού και λεκιάζουν το τουριστικό προϊόν της χώρας. Στο δια ταύτα, όπως αναφέρουν ελεγκτές, θα μπορούσε να γίνει εξαίρεση από τις τυπικές διαδικασίες προσλήψεων του ελληνικού Δημοσίου, αντίστοιχα με την επερχόμενη μεταρρύθμιση στον ΟΣΕ.
Ακόμα, όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού, από το Υπερταμείο θα μπουρούσε να επιταχυνθεί η ωρίμανση των έργων αναβάθμισης υποδομών των αεροδρομίων, ενώ για τα μπόνους, τι άλλο; Να μπουν οι υπογραφές στην ΚΥΑ –δεν είναι και τόσο κοπιαστικό–, έτσι ώστε να ξεκινήσουν τις υπερωρίες, μπας και αποσυμφορηθεί κάπως η κατάσταση και μειωθούν οι καθυστερήσεις.